Gaurko hitza

Updates from abuztua, 2021 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 7:09 pm on 2021/08/19 Permalink | Reply
  Tags: T ( 353 )   

  txiko 

  iiz. Bizk. Moxala. Andrearen aurrean saltoka, txiko hezigabeko batzuk diruditela. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 txiko.

  1. (V; Lar, Izt 21r, Dv (V), Zam Voc). Ref.: A; Etxba Eib . Potro. “Potro, caballo nuevo” Lar. “Caballito montés” Izt 21r. “Poulain” Dv. “Potro, caballito” A, que cita a fray Bartolomé. ” Txikua lezkotxe saltakarixa eta egon ezindakua, saltarín e inquieto como un potro” Etxba Eib. .Neskiaren, edo andriaren aurrian saltoka, txiko ezi bagako, edo baso asto batzuk dirurijeela. fB Olg 65. Gero beor, beoka, txiko, zaldiakaz, / mula, mando, mandako ta asto ostuakaz. AB AmaE 235. Au ikusirik belarrimotza, abiau zan bera be arrapaladan erbiaren atzian, “arrautzeak” barruan eukiriko txikua edo zaldikumia zalakuan. Kk Ab II 118.

  2. “(V-m), voz con que se llama al burro pequeño” A.

  3. (V-ple ap. A ; H (<ch-> G; + -kh-)). “À califourchon sur le dos. Txiko> artzea, prendre sur son dos à califourchon” H. “Horcajadas” A.

  TXIKOAN. “Ume bat txikoan eroan, llevar un niño a horcajadas” A (s.v. txiko). v. txikoka. Maisuak zer edo zer esan eutsan leun-leun aitari eta bizkarrean (‘txikoan’) hartu eta eroan ninduan etxera. Baraia 105.

  TXIKO-EME. Potra. “Behoka (emea) (BN-arb), xaldiko (ar) (G-azp, B), txiko zaldia / txiko emea (V-gip)” Gte Erd 17.

  TXIKO-ZALDI (V-gip ap. Gte Erd 17). Potro (macho).

  2 txiko. (AN-gip-5vill ap. Gte Erd 192 y 251). Juego, parte de una partida. ” Iru txikotara jokatuko dugu (AN-gip)” Gte Erd 192. ” Joko hau hiru partidetara jokatu dugu: […], iru txikotara (AN-gip-5vill)” Ib. 251.

  Sinonimoak: iz. Bizk.

  [moxala]: moxal, zaldiko (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (B) potro, caballo joven [macho o hembra]
  fr (1) iz. poulain (2) adb. (txikoan eraman eta gisakoetan) à califourchon
  en iz. foal
  port iz. potro, -a, poldro, -a

  Testuinguruan

  Udalak gogora ekarri duenez, duela 30 urtera arte Arrasaten eta inguruan ehunka moxal edo txiko hazten ziren. Goienkaria, 2014-09-12, 608. zbk., 608. orr. (Euskal Testuen Corpusa)

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 10:45 pm on 2021/07/20 Permalink | Reply
  Tags: T ( 353 )   

  trebantzia 

  iz. (Ipar.) Etxekotasuna, konfiantza. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  trebantzia.

  1. Atrevencia, osadía. Iauna, experienziak irakhasten diraku eta ukhatzeko trebanziarik ezin har dezakegu, badakigu hil behar garela. Harb 133. Neure flakotasunak […] hunelako trebanziarik ez harzea. Ib. a) 6v. Trebanzia saindu batekin kontra egiozu gaiztagiñari. Mih 66.

  2. (L-côte, BN ap. A ; SP→Dv, H), trebentzia (L ap. A ; Dv). Familiaridad, confianza. “Privauté, familiarité” SP. Trebanzia perillosak gatik ez erran naturalezaren oldeak direla. SP Phil 357 (He 360 trebetasun). Minzo banaiz gizon gazte edo neskato baten trebanziaren kontra. Ib. 359. Orduan Jinkoaren botherearen gañean pausa ahal zaitezke, hanbatenaz trebanzia eta esparanza gehiagorekin. Mih 33. Iainkoarekilako trebantzia. Ib. (ap. H). Trata dezakegu zeruko errege horrekin trebentzia guziarekin. Gy Visit XIX (ap. Dv). Yupiñ, Yupiterri trebentziaz emaiten zioten izena. Hala nola, Piarresentzat erraiten baitugu Bettiri edo Peillo. Gy 111n.

  3. trebantza. Capacitación. Han berean eta harekin berarekin eginak zituelarik urhats apostolikoaren trebantzak. Prop 1911, 113. (ap. DRA) Girixtino izaiteak ez dauku eman elgargoaren gutizia, are gutiago hortarako trebantza. Herr 25-2-1971 5. Predikuko trebantzia zerbaitendako, izaiten ginituen noiztenka frogakuntzak beste apezgai lagunen aintzinean. Larre ArtzainE 158.

  Sinonimoak: iz. Ipar. g.e.

  [trebetasuna]: abiltasun, ante, antze, arintasun, arte, artezia, azkartasun, laster, lastertasun, trebetasun, trebezia, abantzu Ipar., abilezia Ipar., agudotasun Ipar., eskuaire Ipar., jeinu Ipar., abiadura Heg., jas Bizk., iaiotasun Gip., adrendu Naf., enantzu Naf., abilidade beh., adoi jas., eskuantze g.e., adrezia Ipar. beh., agudezia Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. familiaridad, confianza
  fr iz. familiarité
  en iz. informality, familiarity
  port iz. familiaridade

  Testuinguruan

  Trebantzia handiko pilotaria da. #gaurkohitza

  

   
• 

  Maite 11:37 pm on 2021/06/22 Permalink | Reply
  Tags: T ( 353 )   

  tutarrez 

  adb. Bizk. Erabat, guztiz. Grina oker eta gehiegizkoa gizonen bihotzetatik tutarrez kentzeko. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  tutarrez. tutarraz (V-ple-m-gip, B ap. A), tutarras (V-arr ap. Totor Arr ), tuterras, tuterrez.
  Completamente, de raíz. “A roso y velloso, enteramente” A. “Abundante, en el sentido de derroche. Dirue tútarras gastetan deu Ubenek” Totor Arr. Cf. tutorretik. . Ixioturik kiskal kiskalik garrak isten dauz, / larrak tutarras, laster alderik aldenera. AB AmaE 447. Jausi zaiteze txuntxurrok danok / arroetara tuterras. Ib. 425. Norberaganako daukagun maitetasun oker da geiegizkoa gizonen biotzetatik tutarrez kentzen [saiatu bear dogu] . Ag AL 47. Joten dau oñagaz esnez beteriko sulla, ta an dua sulla tutarrez, esnia be plausta beianganera. “Lo roversò tutto” . Otx 42. [Kurrilluak], guztijen artian tutarrez neu gora jasota, an narue aidian egaz eurakaz. Ib. 158. Xirdoganako eukan jita, […] ezereztu ta puxkatuaz, bere barrutik errotik, tutarrez kendu uste eban. Erkiag Arran 178. Maitetasun-abiatxua, sarraski ta urratu egin eban zearo, tutarrez, […] jakitean. Ib. 177. Ortz agiñak, guztiak tutarrez atara. Erkiag BatB 26. An ibili giñan Beiena ori tuterrez ikusten. Gerrika 203.

  Sinonimoak: adlag. Bizk.

  [erabat]: alde batera, begietaraino, betean, bete-betean, ederki, ederto, erabat, guztiz, hagitz, oso, osoki, oso-osorik, osorik, osoro, plei-plei, sits eta bits, txit, zeharo, anitz Ipar., arras Ipar., arrunt Ipar., biziki Ipar., gain-gainetik Ipar., tinketz Ipar., osotoro Gip., alde bat L-N, txoil Naf., guztiro g.e., osotara g.e., betero zah., konplituki zah., seko Gip. beh., net Ipar. g.e., soberanoki Ipar. g.e., tint Bizk. g.e., alde guztiz Ipar. zah., beteki Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es adb. completamente, del todo, enteramente
  fr adb. entièrement, complètement, totalement
  en adb. completely, totally, absolutely
  port adb. completamente, inteiramente

  Testuinguruan

  Grina oker eta gehiegizkoa gizonen bihotzetatik tutarrez kentzeko. (Hiztegi Batua)

  

   
• 

  Maite 9:58 pm on 2021/04/20 Permalink | Reply
  Tags: T ( 353 )   

  tutar-tutarrean 

  iz. Erabat. 

  Orotariko Euskal Hiztegian

  tutar-tutarrean. Completamente. Cf. tutarrez , tutorretik . [Kurrilluak], lakijo areanik urteteko alegiñakaz, asi ziran eguak astindduten, eta […] guztijen artian mutilla bera tutar-tutarrian gora jasota, egaz egin eben moltso baten, eta ene Bertoldin gaxua be eurakaz aidian eruan eben. Otx 156.

  Sinonimoak: iz.

  [tutarrez] : tutarrez, erabat, guztiz, zeharo

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es adb. del todo, totalmente, enteramente, completamente
  fr adb. entièrement, complètement
  en adb. wholly, completely
  port adb. totalmente, completamente

  Testuinguruan

  Grina okerra tutar-tutarrean bihotzetik kendu nahian dabil. #gaurkohitza

  

  Ei, @euskaljakintza! Honatx #gaurkohitza rako zerbait: https://t.co/3oPLNya77p

  — Jozulin //*// (@jozulin) April 20, 2021

   
• 

  Maite 10:32 pm on 2021/03/24 Permalink | Reply
  Tags: T ( 353 )   

  tasun 

  iz. Ezaugarria, nolakotasuna. Jainkoaren auzia eta Jainkoaren tasunen auzia bi auzi dira ezbairik gabe.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  tasun. Cualidad. Gauza bakar-bakar bat dira Jesusen bi tasun oriek eta tasun bata dagoen tokian egon beharra da bestea. Mb OtGai III 156. Fedeak edo siniste onak agertzen digu Jesusen gizatasuna, ta Jesus beraren Jainkotasuna, eta, tasun oriei dagozten, gauza guziak. Ub 201. Alkarren leian zalapartaka / asi jakuzan aspaldi alde batetik tasunak eta / keriak beste batetik. Arrugain Euzkadi 16-6-1936 (ap. DRA). Platonek bere erritarren artean lanari ekin zionean, ordea, tasun eder ori keri itsusi bilakaturik zegoen. Zait Plat 36. Zer guzien neurri gizona dala esatekoan eztio gauzen tasunei buruz, gauzak izan badiranari buruz baizik. Ib. 121. Gizakumearen tasun, doai edo propietate bat. Vill Jaink 149. Nik eztut esan nai gizon guztiek, batez ere jentil-arokoak, egiazko Jainkoa bere tasun guztiekin ezagutu zutenik. Ib. 25. Ez azaldu daroen / jainko “tasun” printza. Gand Elorri 93. “Tasun” eder-altsua / ibil-sarri dago. Ib. 93s. Bai -ren eta bai -ko erator-atzizkiak dira areago deklinabidekoak baino. Tasun bat dute azkeneko hauekin. MEIG VI 177. En DFrec hay 3 ejs. Ez dakit nere adiskidetasuna nolakoa zaizun. Ez da adiskidetasun utsa. Zer beste geiago. Eta aundiago. Nere “tasun” orrek orren ideko “tasuna” bearrekoa du. Anab Usauri 140. Handitasunak edo txikitasunak ez dute ikuskizun handirik ontasun eta gaiztotasunarekin edo beste edozein “tasun”ekin. MIH 267. Habilidad. Mekanikarako tasun bereziak dituzte aiarrak. EgutAr 7-7-1958 (ap. DRA).

  Sinonimoak: iz.

  [tasun]: ezaugarri, nolakotasun, izaera (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es  iz. cualidad, característica
  fr iz. qualité
  en iz. quality, characteristic
  port iz. qualidade, caraterística

  Testuinguruan

  Maiztasunak desagerraraz egin lezake hitzaren tasun ideologikoa. [Hitzak eta giltzak, Iñigo Aranbarri (Alberdania, 2001)]

  Ez da erraza, ez, tasun horiek guztiak batera edukitzea. [Denak du bere prezioa, Migel Angel Mintegi (Ibaizabal, 2002)]

  

   
• 

  Maite 10:51 pm on 2021/03/10 Permalink | Reply
  Tags: T ( 353 )   

  txorten 

  iz. Hostoak eta fruituak adarrera lotzen diren kirten modukoa. Ik. aila 2; kandu; pedizelo 2. Sagarraren txortena. Hosto txorten-luzeak dituen zuhaitza. Orain bat gara biok: adarra eta txortena. || Irud. Txapelaren txortena. || txorten hosto, txorten-hosto iz. Bot. Estipula. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  txorten. Tr. Documentado en textos guipuzcoanos de los s. XIX y XX. Las formas más empleadas son txorten y zorten. Hay además txurten en Orixe, Zaitegi y Munita, y zurten en M. A. Iñarra, Orixe y Oñatibia. 1. (V-gip, G-bet; Lar, Añ (G), A Apend ; <ch-> Hb, Dv (G), H), zorten (Lar, Añ (G), H), xorten (G-to), txurten (G, AN-5vill), surten (G), zurten (G). Ref.: A (surten, xorten, txurten, zurten); Garate Cont RIEV 1933, 102; Iz ArOñ, To (txurtena).
  Pedúnculo, peciolo, rabillo. “Palo, palito, el pezoncillo de cualquiera fruta” Lar. “Pezón, de la fruta” , “tallo, pezón” Añ. “Tallo del fruto” Garate Cont RIEV 1933, 102. Txurtenak orobat sartu dioke bildurra, / ‘izugarriak’ an gorde oi, bait da susmurra. Or Eus 60. Baratzeko pikuak iru txorten ditu, / neska mutiltzaliak ankak arin ditu. Canc. pop. in TAg Uzt 204. Orain bat gara biok: / adarra ta txortena. Arti MaldanB 232. Ezkurra ere txikiagoa du [zingira-aritzak] baxakan antzera, ta txurten-gabea, esate baterako. Munita 40. Irureun gramo gerezi-txortenak […] litro bat uretan egosi. Ostolaiz 46.
  v. tbn. Or Mi 55. Irugarren Aita gureak, aurretik txorten au zuen: Aita San Antonio bedeinkatua! Jaungoikoaren aurrean balia zakizkit!.NEtx LBB 142.

  2. (Lar→H (<ch->)), zorten (Gc ap. A; Lar, Añ (G), H), zurten (Lar). Tallo; brote. “Tallo, zortena, txortena, zurtena” Lar. “Troncho” Lar, Añ. “Tallo de maíz” A. Cf. zurtoin. Ikusi al dezu beñere baratza batian, bere txortenaren puntta-punttan, graziyazko patxaran koloka dabillen lore bati aize goxozko baga batek nola eragiten diyon balantz? Bil 160. Kupidagabeko esku bat dijoa zortenetik ateratzera larrosarik ederrena eta usaigozoena. EE 1881b, 63. Lagundikako baratzan beiñ ta, / Ai ura onen zurtena! / Lirain ta leun, adabagea, / Luze, mardul ta zuzena. M. A. Iñarra Ezale 1898, 201a. [Txertua] itsatsi baldin bada, berari utzi genion osto-txortena ikutu utsez eroriko zaio, baña itsatsi gabe bertan beztu ta zimelduta geratu bada txorten ori, oso zail izango da kentzea. EEs 1917, 34. Ni aza-zurten batzuk yaten niarduen gosaritako. “Ciertos tronchos de berzas” . Or Tormes 75. Ariaz lorearen zortenak lotu oi diran bezela sorta egiteko. Aitzol in Ldi UO 5. [Orrillua edo ikatz-miña] Artaburuan edo zortenetan sortzen da gaitz au. ArgEgut 1934, 97. Amets egin zun, ordea: eta, ara! zorten ber-beretik zazpi galburu aletsu eta eder garai. ‘Culmo’ . Ol Gen 41, 5 (Urt pipa, Ur lasto, Dv ondo, Ker galgerri, Bibl zango, BiblE gerri). [Belar] berdaska izaten da, zurten bigunekoa. Oñatibia Baserria 43. Besteak [zuaitzak sortzeko] txortenak sartu zituen lurrean, lau epaidun arbastak edota egurrezko ziri punta-zorrotzak. “Stirpes” . Ibiñ Virgil 83. Malkar artan etzan nintzan, ankartean ote zorten baten laguntza nuala. AZink 80. Lore oria, ez oso zabala, txorten luzea, eskamaren antzera dauzka txortenaren jiran. Ostolaiz 145. Aukeratutako puja oietatik, erdialdeko ondo azitako begiak bakarrik artuko ditugu, ta begi oei inguruko ostoak kenduko dizkiegu txorten-ondoak bertan utziaz.EEs 1917, 34.

  3. zorten (Aq 627 (G) A). “Raja o tallo que se mete entre uña y carne y otras partes” Aq 627. “Rajita de leña que se mete, por ej., bajo la uña” A.

  4. zorten (A, que cita a Ur). Mango. Egingo ere dituzu urre garbienez kandelero bat malluz landua, bere zortena eta adarrak. “Hastile” . Ur Ex 25, 31 (Dv girthain, Bibl zangoa). Ez zala askatuko / praka-kremaillera. / Txortena autsia ta / ezin jetxi beera. Zendoia 87.

  5. “Il s’emploie pour éteule, chaume” H (s.v. zurthina).

  6. (G ap. A, s.v. sagar ). Nombre de una variedad de manzana.

  7. Raíz de diente. [Juizioko agiña] gora atera bearrean, zortena matraill-ezurra zulatu ta azpira aterata zegoala. JAzpiroz 179.

  Sinonimoak: iz.

  [aila]: mutxikin, zuztar, girtain Ipar., aila Bizk., kondotx g.e., muskil Bizk. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (Bot.) peciolo; pedículo, pedúnculo; [mahatsarena] raspa (2) iz. [txapelarena] rabillo, rabito, rabo
  fr (1) iz. (Bot.) pédoncule (2) iz. petite queue [du béret]
  en iz. stalk
  port iz.

  Testuinguruan

  Baina akordatzen goiz seko haietan botatako izotzak? Haiek dira bilauak hosto bakoitzaren txorten ttiki extu horrentzat. [Naturaren mintzoa, Pello Zabala (Alberdania, 2000)]

  

   
• 

  Maite 10:29 pm on 2021/03/07 Permalink | Reply
  Tags: T ( 353 )   

  tainki 

  adb. (1) oso, erabat (2) asko 

  Orotariko Euskal Hiztegian

  tainki.

  1. (BN-lab ap. A ; Dv). “Très. Tainki précède l’adjetif” Dv. “Muy. Tainki handia, muy grande” A. Egun batez soldado gutirekin guduari lothu zen armada tainki handiago baten kontra. Etcheberry 179. Zeina baitzen tainki haur ederra. Ib. 59.

  2. “Beaucoup, en quantité considérable. Bazen hainitz, bazen tainki, y en avait-il beaucoup, il y en avait en grande quantité” H. Hau Baionako Aphezpiku zelarik, bere zuhurtzia tainki zuen erakutsi. GH 1930, 336.

  3. “Fortement, taiñki, bortizki” Ht VocGr 363. Solas-molde arrunta gizakien eta mendetako gora-behereri tainki datxikote eta berenaz emeki-emeki galtzerat doa. Lf GH 1923, 187. Fededun kartsua zen eta eskola girixtinoari tainki atxikia. Herr 31-10-1963 3.

  Sinonimoak: iz.

  [oso] : oso, biziki, txit, arras, anitz, aunitz

  [asko]: anitz, aunitz; franko, ugari, hamaika, makina bat, pila bat

  Beste hizkuntza batzuetan (Labayru, Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es adb. muy, completamente; mucho
  fr adb. très; beaucoup
  en adb. very; very much, lots
  port adb. muito

  Testuinguruan

  Zeina baitzen tainki haur ederra. Ib. 59. (Orotariko Euskal hiztegia)