Gaurko hitza

ortzantz (AN-burg, L, BN; Dv (s.v. ortzi), H (BN, S)), orzantz (BN-ciz-mix, S; Dv (S); -nz Saug Voc, Arch VocGr, VocBN), ozantz (BN-ciz, S; Gèze (-nz-), Dv), ozazantz (H (S)), ortzi-azantz. Ref.: Bon Trueno 416; A (ortzantz, orzantz, ozantza); Satr VocP; Echaide Nav 30.

Etim. De *or(t)z-azantz ‘ruido del cielo’, con pérdida disimilatoria de -z-. Esta etimología fue ya propuesta por Sauguis (cf. supra Saug Voc).

Tr. Documentado en textos septentrionales de los ss. XIX y XX. La forma general es or(t)zantz; hay un ej. de ortzi-azantz (forma sin duda facticia) en Barbier (junto a orzantz y ortzanz).

1. Trueno. “Orzanza, igurziria […], iduri du orzeazanza eta agian orzea heuskara zaharrian zerua erran nahi zen” Saug Voc. “Syncope de orz, azanz, signifiant bruit de nuage (tonnerre)” VocBN. “Ortzantz (ortz-en otsa?)” JMB ELG 82. Cf. HeH Mt 16, 3n. v. ortots. Ortziak edo ozantzak hurranik ari balin badira, ez jar, ez bilha atherbea arbolen azpian. Egunategi 1878, 9 (ap. DRA). Horra non goibeltzen den zerua eta laster ortzantza karraskan abiatzen. Arb Igand 100. Eguerditan orzantzaren burrunba ilhuna buruen gainean zabilakigun, artetan karraska izigarri batzuekin. Eskual 19-2-1909, 3. Azken arbolak […] karraskan ari ziren ondarreraino suntsitzen. Ortzi-azantza ematua zen. Barb Piar I 119. Tximista ta orzantzetik begiratzeko (BN-ciz). A EY I 165. Ortzantza apirileko, arnoa barrikako (BN-ciz). A EY III 163. Ortzantz eta ximixtek, ilun pean, egiten dute karraska. JEtchep 49. Berehala ortzantza burrunbaka hasten da. Ib. 49. Geldituko dira ortzantzak eta ez da gehiago harririk izanen, lurra Jaunarena dela jakin dezazun. Bibl Ex 9, 28 (Urt ihurtziri, Dv ihurtzuri, Ur turmoi, Ol yuzturi, Ker, BiblE trumoi).

2. “Orzantz (BN), tempestad” A.

3. Rayo, relámpago. Hil beitira ehün eta lauetan hogei eta zazpi jente düründaren edo ühülgiaren edo ihurziriaren arrakontrütik. Hirur hitz ziberotar horik badütügü manexen eta laphurtarren orzantza hitzarentako. Eskual 31-7-1908, 4.

4. Firmamento. Ortziak Jainkoaren ederra diago ta ortzantzak Aren eskuek egiñak otsegiten ditu (Ps 18, 2). “Firmamentum”. Or MB 48. Bigarren egunean egiñik, ortzantza, zeru izena duna. “Firmamentum”. Or Aitork 351. (Fig.). Zure idaztiaren ortzantzari atxikirik. Or Aitork 395.