amain. (V-gip). Ref.: A Apend (amain); Etxba Eib (amaiñ emon). Empleado en la expresión amain emon:‘dar suelta, liberar’. “Amain emon, bere gisaz, dejar a su aire” A Apend. “Amaiñ emon, dar suelta, liberar. Amaiñ emon zetzan bere buruari, eta jausi zan azkeneko bizi-modura” Etxba Eib. . Biztaldi onetako neke-lorrai amain emon dautsegu. Ibarg Geroko 99. Eta bere gorputzari amain-eman zion. Etxde PerPl 112. Zutiñik egon eziñik ziero auldu zan eta bere gorputzari amain emon (bertanbera utzi) zetsan. SM Zirik 18. Bakarrian amaiñ emoteko bere lertu biarreko illetiari. Etxba Ibilt 487.
Sinonimoak: Lok.
[amain eman] : askatu, liberatu
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es lok. dejarse llevar fr lok. se laisser porter en lok. to get carried away, let oneself go port lok. deixar-se levar
erneki. (SP, Urt, H). Atentamente. “Vigilamment” SP. “Accurate, atzárki, ernéki” Urt I 87. Zeure erretora erneki entzutea. EZ Man II 178. Irakur ezazu erneki. SP Phil 24. Behar dire halaber ernekiago konsideratu. Ib. 204 (He 206 atenzione gehiagorekiñ). Jeiki behar da erneki eta laster. CatLav 346. (V 168) Begiratu zuen erneki bazter guzietara. Mb IArg I 175. Behar bezain erneki bekatura erorteko zuten lanjerrari gogua eman faltaz. AR 113.
1. (L, B), usno, uzmo (Sal). Ref.: A (usmo, uzmo); Lh; Izeta BHizt2. Olfato. “Gure beorrak usmo ona du” Izeta BHizt2. v. usna. . Usmo oneko eize-zakurrekin zebiltzen aren billa. Or SCruz 48. Usnotzat Yauberen beldurra duke, ta ez du azalekorik barne-egitzat etsiko. Ol Is 11, 3.
2. Indicio; sospecha. Santa Kruzen atzetik bazebillen Arana Komandantea Oiartzunen […] ta atzera Pikoagatik, Fabollagatik Ernanira itzuli zan, ezeren usmorik artu gabe. Or SCruz 52. Prantzian ere agindua zuten, aren usmorik balinba zuten, atxitzeko ta ekartzeko. Ib. 120. Legearen aurka ari diralako usmoa sortu erazten duten agindu-ausleak. “Sospechosos de actividades ilegales” . EAEg 6-11-1936, 231. Onek, mutil zintzoaren usmoa artu deutsa itxas-gizonari. Erkiag BatB 179.
USMOA GALDU. Perder el rastro. Pentsamentua, irudimen zoroak eraginda, erbi-txakur antzera usmoa galdurik balebilkio, asierako liburua eskuratu, zerbait irakurri ta Jainkoaz autu go- zoan sartuko da ostera be. Onaind STeresa 54.
USMOAN. Buscando; escudriñando. Bide zuzena galduta askotan ibilli ziñan / zorionaren usmoan. Jaukol Biozk 75. Geroztik leioan / nago Zure usmoan / an datorzenetan / Zure iduria noiz ikusiko detan. Ib. 66. Baña, eziñaren usmoan yardutea, ezpaita egoki. Zait Sof 164.
1 adj. Erretzen duena. Ik. erregarri. Bero erretzailea. Su erretzaile hura. 2 iz. (Tabakoa) erretzen duen pertsona. Pipa-erretzailea. Erretzailea da oso. Erretzaileen eremua. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
erretzaile.
1. (Lar). Abrasador, ardiente. “Quemante” Lar. Zer su dela uste dezu purgatorioko su hau? […] infernu berekoa bezain bizi, bero, erretzallea. Mb IArg I 254. Su erretzalle ark. AA III 478. Antxe, matailburuan, egotzi zion musu erretzalleak. TAg Uzt 249. Gure Jaungoikoa su erretzaillea da ta. ‘Ignis consumens’ . Ker He 12, 29 (Lç su konsumitzen duen bat, Dv su erregarri). Urt, Lar, Dv), erretzale. (Uso sust.). Quemador, que quema. “Bustuarius, gorputz hill erretzaillea” Urt III 428. “Abrasador, erretzallea, lat. ustor” Lar. “Brûleur” Dv. “Talo-erretzaillak, las que los cuecen [las tortas]” Iz ArOñ (s.v. talogiña). Gure menderaino erretzaileak eta hekien laguntzaileak gehienetan utzi izatu dira Jainkoaren justiziari. Dv Lab 310 (se refiere a los que queman el monte). Gisulabe erretzaile bat deitzen du eta erraiten derauko: […]. Arb Igand 105. Ostoaren erretzale, adarraren zikintzale, mulkoaren ustelarazle. Eskual 12-3-1909, 2.
2. (V-m-gip, G), erretzale, erratzale. Ref.: A EY III 293; Elexp Berg. Fumador. Erretzale geranok eta loteri-zale zeratenok Españi gobernuari urtero miloika asko ematen diozkagu. Ldi IL 155. I baino erretzaile andiagorik etxoat nik inor ezagutu. Azorria bere erreko euke ik. (V-m). A EY III 293. Erretzalle azkarrak / Cubako belarrak, / ostatuan zabarrak, / langille elbarrak. Yanzi 217. Erretzalleak-eta, bizioz artzen dutela oitura, ta ezin iritxiz uzten. (In EZBB I 73). Erretzaille gerala edo zerala? Ez deritzat ongi. Zendoia 185. Persian aldiz eta Turkian, tabako hartzaleeri edo erratzaleeri, sudurra edo ezpainak motz.GH 1923, 445. Au ere zigarro-erretzalle amorratua baizan. Ataño TxanKan 46. Zigarro-erretzaille askok etxean ereiten zuten tabakoa. BAyerbe 151s.
3. erratzaile.Destilador, fabricante de aguardiente. Cf. erretegi (3). Atxeman zuten alkool-gordegailu bat eta frogatu Marseilleko erratzaile delakoarentzat atxikia zela horko errekitua. Herr 3-11-1960, 2. Dominique Buasco erratzailea eta haren komis François Bernardi agertu dira. Ib. 2.
1da/du ad. Zerbait bero jarri, beroago bihurtu. Labean, eguzkitan, uretan berotu. Ogia jateko, ura edateko eta sua berotzeko. Burdina goritasuneraino berotu. Gehiegi berotu. Berotuaren berotuz kiskaltzen. Sutondoan berotu ziren. Barrua ongi berotuta Nafarroako edari beltzaz.
2du ad. Beroa eman. Neguko eguzkiak ez du berotzen. Arte egurrak asko berotzen du.
3du ad. Edari alkoholdunak burua nahasi. Ardoak berotutako soinularia.
4du ad. (Eguraldiaz mintzatuz). Hego haize pixka batekin asko berotzen zuen eta gaizki ibiltzen ginen.
5du ad. (Muskuluak edo gorputz atalak) ariketa fisikoa egiteko prestatu. Bidearen hasiera lasaia da, bailararen edertasunaz gozatu eta giharrak berotzen joateko aproposa. Zango eta besoak gehiegi berotu gabe ekin behar izan zioten lehiari. || Isil-isilik dago kantarekin hasi ziren eztarriak berotzen.
6da ad. Ariketa fisikoa egin aurretik gorputza eta muskuluak prestatu. Hasi aurretik, ongi berotu behar da. Berotzen ari zela, ezkerreko hankan min sentitu zuen.
7da/du ad. Norbaiten gogoa biziagotu, sutu. Maitasunak beroturik. Gogoa berotzeko. Ebanjelioko hitzak entzunda ere berotzen ez direnak. Eztabaidetan berehala berotzen den horietakoa. Funtsik gabeko gauzetan burua berotzen. Semeari burua berotu diozu niri dirua lapurtzeko.
8da ad. Ugaztun emea arreske jarri.
9du ad. Lgart. Norbait jo, jipoitu. Denen artean ederki berotu zuten. || Inori bizkarra, jipoia, muturra berotu: inor jo, jipoitu. Ederki berotu zioten jipoia.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es 1 da/du ad. calentar(se) 2 da/du ad. entusiasmar(se), exaltar(se), acalorar(se), enfervorizar(se) 3 da/du ad. achispar(se) 4 da/du ad. (lgart.) calentar(se), excitar(se) sexualmente 5 du ad. (lgart.) dar una paliza, sacudir fr 1 da/du ad. (se) chauffer, (s’)échauffer 2 da/du ad. (se) motiver, s’enthousiasmer 3 da/du ad. [edari alkoldunekin] (se) griser, (s’)enivrer 4 da/du ad. s’exciter 5 du ad. flanquer en 1 da/du ad. to heat (up), to warm (up) 2 du ad. [biziagotu, gartu] to excite; to stimulate; to anger 3 du ad. [jipoitu] to beat sb up, to hit sb, to give sb a beating, to strike 4 da ad. to work up, to get worked up, to get enthusiastic/excited; to become/get angry
Reply