eraldatu, eralda, eraldatzen || da/du ad. Zerbaitek bere era aldatu; zerbaiti bere era aldatu.Ik. antzaldatu; itxuraldatu; formaldatu. Suaren indarrez, dena eratu eta eraldatu egiten da lurbiran. Materia ez da sortzen, ez deuseztatzen, soilik eraldatu egiten da. Beruna urretan eraldatu. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
eraldatu. (Lar), era-aldatu. Transformar. “Transmutar” , “trasponer” Lar. Gure oldozmenean eraldatutako nabaipenak besterik ikusten ez dutenen eraketa. Zink Crit 33. [“Mendi-mendian”] eraldatu zuen bakarlari ta gizon ta emakumeak abestutzeko. Garit Usand 38. Suaren baitango indarrez dana eraldu ta eraldatu egiten da lurbiran. Zait Plat 35. Jainkoak naiko du-ta alabear au era-aldatzea. Berron Kijote 85.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
esda/du ad. cambiar, transformar, trasformar frda/du ad. transfigurer, transformer en da/du ad. to transform, to convert, to change portda/du ad. mudar, transformar
Testuinguruan
Kazetaritza gizartea eraldatzeko erreminta moduan ulertzen dugu Goienako langileok. Eguneroko jarduna bistaratzeko keinu hau egin nahi izan dugu martxoaren 8an [@goiena, 2022-03-08]
iz. arindu aditzari dagokion ekintza.Urriaren 13an lege horren arintze bat bozkatua izan da. Laborariek galdatzen dute zerga-arintze bat. Zigor-arintzea.(Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
arintze.
1. Rebaja, disminución. Legar berri izan da, zirenen arhintziaren orde. ArmUs 1895, 76. Lüzamen edo arhintze bat goberniak emaiten dü, zerbait arrazu hun dianari. Herr 15-1-1959, 3.
2. Alivio. Barneko opila abian lekutzen zaiku. Baginuen arintzearen beharra. JE Ber 91.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) iz. alivio, consuelo, descanso, respiro, mitigación; aligeramiento; aminoración; aplacamiento, amortiguamiento (2) iz. agilización (3) iz. desescalada (4) iz. (Zuz.) atenuación fr en port
Testuinguruan
Ez da iritsi hainbeste desiatzen dugun arintzea. #gaurkohitza
Bide diplomatikoetatik jotzeko eta arintze militarra egon dadin lan egiteko eskatu dute hainbat eragilek.
arrama 1. iz. Oihu edo hots ozena.Oreinaren arrama. || arrama 2. iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, arrama-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, hitz hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. adar].(Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
1 arrama.
1. (V-gip, G-nav, AN-mer), errama (V-gip; Lcc). Ref.: Bon-Ond 146; Iz Als , ArOñ (arrámaak, abáildu); Elexp Berg . Rama. “Rama de árbol, errexalan erram[e]a” Lcc. “Asi xate abailketan erramaak, inclinarse las ramas con el peso de la fruta” Iz ArOñ . Párte yágo dúte kristio ónek eta jústoek, nola arbolarén arráma sánoek. LE Doc 40. Orduban asten dira botaten adurra aotik masmia legez. Botaten dabe arbolen errametan euren inguruban. Ur Dial 5s (It arbaztetan, Dv adar artetan, Ip adarretan). Arbola arek ikusi dau bere erramen orrijetan bera galdu gura eben arerijuen ekatxa eta truxuba. (1864). BBatzarN 207. Kabiatik txoritxoak / zutela begiratzen; / beste batzuek zioten / errametatik kantatzen. AB AmaE 394. Zergaitik iru Personak dauken izate bakar bat bera, zelan arbola batek daukazan iru errama banak. Itz Azald 25. Sugea geldiro doa; erramen artean beste errama bat dirudi. Arti Tobera 285. Lizar arramak atarian. (G-nav). Satr CEEN 1969, 93.
2. errama (Mic). “Ramo, erramea” Mic (en la ed. de Fita <ercamea>).
2 arrama.
1. (AN, B, S; Gèze, Dv, H), arranba (S). Ref.: A; Lrq; Lh (arranba). Grito, sonido de los animales salvajes; grito de personas. “Mugissement” Gèze. “D’après Chaho, est une sorte de hurlement entremêlé de larmes, un appel au secours, syn. de marraska” Dv (que tbn. lo trae con h- inicial, tomado de Orreaga). “Cri de l’ours et autres animaux, cri rauque, mugissement” H. “(B), grito” A. “(Sc), mugido de las bestias” Ib. “(S), quejido” Ib. “(AN), aullido de lobo” Ib. “Bramido” Ib. “1.º cri des animaux sauvages. 2.º beuglement de la vache” Lrq. “(S-saug), beuglement de vache” Lh. “Arranba (S-saug), meuglement” Ib. Azkue interpreta erróneamente marrubia, que aparece como sinónimo de arrama en HeH Voc, y da para éste el sdo. de “fresa”. Oihanean huntzak hasten du arrama. (Canc. pop.). H. Salbaje baten arrama zitadak iduritu. Mustafa III. (ap. DRA) Altabizkarreko inguruetan senti dire otsoain izigarrizko harramak. (AN-erro). Orreaga 89. (ib. 57 (AN-ulz) marraskak, ib. 74 (AN-5vill) orruak, ib. 82 (B) y 85 (BN-baig) marrumak, ib. 94 (AN-arce) y 102 (Sal) añuriak, ib. 98 (Ae) ulubioak) Mendi-barrenen sarturik, / “Nun ezagokek” dasat nik; / eta dantzut artz-arrama, / esaten neri: “Azama!”. R. Errenderi in Onaind MEOE 801. Kallaren ttiuka, igelaren karaka, oreinaren arrama. Lf Herr 3-8-1961, 4. “(Sal), ruido intenso del mar, del agua en una presa, del trueno, del fuego en los incendios, etc.” A.
2. “Disputa (B)” A.
3. “Marrullería (AN-gip)” A Apend.. Judasen lagun egiten dana / portero zar bat Baionan, / aren tranpiya ez da pagatzen / ez emen ta ez Erroman, / gau eta egun beti or dabil / maleziyan da arraman. Tx B 180.
iz. Norgehiagoka batean garaileari ematen zaion saria.Garaisaria irabazi. 40 liberako garaisaria eman diote koplariari.(Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
garaisari. (Lar, H, Bera), garait-sari (Dv (-rh-)→A), garrait-sari. “Brabio, premio de los vencedores” Lar. “Prix dans un concours” Dv. Irabazirikan garaisaria. AB AmaE 115. Prima edo ohorezko garhait sarien ematea. Zby RIEV 1908, 89. Garai saria eman dakote […]: 45 libera. JE Bur 147 (144 garait sari). Haurren artean ezarriz hoberenentzat garhaitsariak. GH 1922, 112. [Indianoek] nihun ez dute segurki lehen garhait-saririk irabaziko beren edertasunarentzat! Zerb Metsiko 251. [Koroa] garrait-sari askotan duk ezartzen. Etcham 53. 1900 garrenean Azkaingo bestetan garaitsaria ereman duten neurthitzak. (ap. DRA). En DFrec hay 7 ejs. de garaisari. v. tbn. Lander RIEV 1914-17, 154. Zait Sof 29.
Sinonimoak: iz.
[garaisari] : garaikur, trofeo, sari (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Adorez 5000 hiztegia):
es iz. premio, trofeo fr iz. prix en iz. prize, award port iz. prêmio, troféu
Testuinguruan
40 liberako garaisaria eman diote koplariari. (Hiztegi Batua)
iz. Espioi lana.Kubako gobernuarentzat espioitzan aritzea leporatu zioten. Espioitza-sarea. Demokrazia batean, edozein helburu izanda ere, ezin da espioitza erabili aurkari politikoen aurka. Aurrez ere izan dira espioitza industrialaren kasuak Renaulten bertan.(Hiztegi Batua)
1adj. Zapore gazia eta geza batera dituena.Jaki gazi-gezak. 2 adj. Irud.Oroitzapen gazi-gezak. 3 (Izen gisa). Gazi-gezan ongi neurtutako ipuinak. Gaurko euskaran sumatzen den halako desoreka eta gazi-geza. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
GAZI-GEZA. (gazi-gaza Añ; gazgeza R ap. A).
A) (Adj.).
a) “Insulso” Añ. “Cosa de poca sal” A s.v. gazbeila. b) Agridulce. Barruko ar bat, izakai bat, gazi-geza, lakatz-leuna. Ag G 141. Hamabortz urtheko neska / -haur segailok, gazi-gezok. Mde Po 37. Oroitzapen gazigeza. Lasa Poem 64. c)Picante, malicioso. Ango bertso, kanta eta solas gazi-gezaz animaren samintasunak eztitu. Etxde JJ 269.
B) (Sust.).
a) (Pl.). Miscelánea; noticias variadas. Gazi-gezak. JBDei 1919, 284. Somatu al izan zituan izkirimiri ta gazigezak jaulki zituan. TAg Uzt 148. b) Vicisitud. Buru-auste danetan, gaxi-gex guzietan, zorionaren kutizia azaltzen du. T. Garbizu EEs 1929, 61. Bizitzaren ardatzean, gazi-gezak gelatzean. EZBB I 73. Zeiñek entenditzen du / besten gazi-gezan? Insausti 186. c) (Tras gen. o rel.). Sentimiento agridulce. Atsegiñik aundienarekin gerta dakikegun naigabetxoaren gazi-geza. Or QA 97. Zeruko erri-miñaren gazi-geza ukanik ere, pake sendoa zeukan. Ib. 116. Betiko aberria erdi-ikusteak eta atzerri ontan oraindik egon-bearrak emaiten dun gazi-geza. Or in Gazt MusIx 38. d) Gracia, malicia. Alako gazmin ta gazigeza bereizia izaten dakie. Erkiag Arran 135. e) “Gaxi-gaxa (AN-5vill) […], acedera” A.
gal-gal(-gal). (V-al, Gc, B, S, R ap. A; H (G)), kal-kal(-kal) (L, BN-baig ap. A ; H (L; + khal-khal)). (Onomat. de la ebullición; onomat. del líquido al manar, al rebosar o al ser tragado; onomat. del ruido del estómago hambriento). “Onom. d’un bouillonnement, d’un glou-glou. Kal-kal irakitzea […], bouillir à gros bouillons; verser avec glou-glou” H. Cf. VocNav: “Galgal, sonajero (Zona de Eslava)”. v. gar-gar.
[Suan] zegoan galgalgal egosten topinkada bat baba. Apaol 64. Gure urtsoa jautsi […] / Hor, edateko gal, gal, gal. Ox 101. Zalantz onek, nere barrena sutan galgal jartzen dit. Alz Ram 100. Abo-sudurretatik odol beltz zikiña dario galgal. Or Mi 60. Edariak gañez egiñen galgal. Ib. 74. [Sorterria] birjaioteko odol goriz gal–gal dagoala. Zubigar EEs 1930, 167. Tupina suan baitzuten, irakitan, gal, gal, gal ari. Barb Leg 132. Biotza arenganako maitasunez gal–gal eukiarren. Etxde JJ 234 (v. tbn. 10). Aitatu utsakin [eltzekondoa] tripak jartzen zaizkidak “galgal“… Lab Egan 1956 (3-4), 116. Sutan gal–gal egin arte jarri. Anab Poli 76. Odola jadanikan kal kal kal ari zitzaion barnean. Othoizlari 1961, 351. Karobia galgal beroena zegon garaiean. Ataño TxanKan 101. Gal–gal dirakien euskalkien arteko gerra. MIH 377. v. tbn. Sorarrain Lili 121. Gazt MusIx 97. NEtx LBB 333. Kal-kal-kal: Barb Piar II 254. Mingain guziak gal–gal etengabean jarri ziran.Etxde JJ 87.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
esadb. a borbotones, en ebullición fradb. en ébullition enadb. boiling; bubbling port
Reply