iz. (Arma baten) helmena edo irispidea. Dominikanoen komentu zaharra moskete baten tiramenean nuen.(Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
tiramen.
1. (L-ain, Sc ap. A; Dv). Alcance (de algo que se lanza o dispara). “Portée de fusil, de pierre” Dv. Eta goan zen eta jarri balazta tiramen batean. Dv Gen 21, 16 (Urt balesta aurthik kolpe bat bezala, Ur uztaiak bota dezaken ainbeste, Ol y Ker gezi-bide ainbatez, Bibl arranbel tiro baten helmenean). En DFrec hay 2 ejs.
2. “Reclamación, derecho a reclamar” A Apend. .
Sinonimoak: iz.
[tiramen]: helmen (Berria estilo liburua)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. alcance [de un arma] fr iz. portée [d’une arme] en iz. range, reach, scope port iz. alcance [arma]
Testuinguruan
Misil berriek tiramen handiagoa dute. [Estilo liburua, Berria]
iz. Ankerraren nolakotasuna; ankerraren egitea.Nire gizona hor barna zebilela, gerraz gerra, gizakion ankerkeriaren lekukotasuna emanez. Gogora etortzen zaizkio bizitzan egindako ankerkeria guztiak. Alemanen ankerkeria zela eta, beldur zen hara joateko, torturen aurrean adorea galduko zuelakoan. Heriotza zigorrak ankerkeriazko eredua ematen dio gizakiari.(Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
ankerkeria. (-keri BeraLzM). Crueldad; acción cruel. v. ankertasun. Guri ziñezgatx egiten yakuzan ankerkeriak Españako laterriaren izenean yoandakoak egiten ebezan. GMant LEItz 62s. Eurokaz egiten ebezan ankerkerien barri emoten. Ib. 63. Gure Yaurlariaren ankerkeri ta diru-goseagatik. Goen Y 1934, 99. Geroenean, ankerkeri (crueldad) izugarri au eztitu zen. Etxde JJ 172. Nere emaztearen errua, dollorkeria ta ankerkeria (despotismo) ezkututik azaleratu da. Etxde AlosT 104. Ez-iakinean ankerkeria sartzen zitzaion, eta burruka gaiztoan atsegiñ artzen, eta odol-atsegiñez mozkortzen zan. Or Aitork 139. Nere ankerkeriak il du agian. Txill Let 141. Euliai, batez bere, eskolako ordu gogaikarrietan egiten eutsezan ankerkeriak!… Lenengo ego bat kendu […]. Erkiag BatB 40. Gizartearen indarraz eta ankerkeriaz harmaturik zetorren gizon hura maltzurkeriaz garaitu beharrez. Mde HaurB 77. Alik eta bengantza-ordaiña jaso artean, onelako ankerkeria egin didan arengandik. Berron Kijote 117. En DFrec hay 4 ejs.
da/du ad. Ohera joan; ohera eraman.Goiz oheratzen da. Oheratzeko ordua. Oheratu zuten, argizaria baino zuriago.(Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
oheratu.
1. (V, G, L, BN; SP, Urt V 350, Lar, Añ, Dv, H; ohera SP, H), ogeratu (V-gip), oberatu (V-gip), oferatu (V-gip), oieratu (G-bet), oiratu (vEys, Zam Voc (V-ple-arr-oroz)), ohilatu (S), ueratu (V-gip), oidaratu. Ref.: A; Lrq (ohilatü); Iz ArOñ (uératu); Etxba Eib (ogeratu); Elexp Berg. Acostar(se), encamar(se). “Aller au lit” SP. “Oherako zaitut […]; oherako naiz” Ib. (tbn. oherako en H). “Oheraz gero, après été allé au lit” Ib. v. ohatu.
Ongo dot oera afalzaga jagiterren zor baga. RS 430. Muga hobeagoz ohera ahal zaitezkentzat. SP Phil 510. Puntu onetan oera naiz, da enaiz ondo berotu. Acto 126. Gauza ez batzuk, argal, erkin, aise apur batek oeraten ditubala. Mg PAb 59. Oeratu zaiteze eskiñirik biotza Jesusi. Añ LoraS 133. Eta orra nun imiñiko dodan oeraturik. Ur Apoc (V) 2, 22 (Lç, Ur (G) ohean ezarri, He etzanarazi, Dv ohatu, Ker ogera jaurti, IBk ohean etzan erazi). Zauri aietatik sendatzen oiratua egondu zan. Aran SIgn 51. Fameliya orduko / oeratua izan. PE 74. Oeratu zan laster apalduta arro. AB AmaE 302. Oherat ziradia, lozale pollita? ChantP 150. Oieratu zan, eta nola añ nekatua bazegoen, bereala loak artu zuen. Arr May 57. Nik len bai len oeratu gura neuke. A BeinB 76. Ogeratu eban bere ama Juana Marik. Echta Jos 60. Oeratuta arkitzen zanian. Garit Usand 27. Ama oieratua izango dek. Alz Ram 89. Aren amagiarreba Yesuk ikusi zun sukarrez oeratuta. Ol Mt 8, 14 (IBk e IBe oheratu; Lç ohean). Gaba eldu yaken, eta oin dan lez, oeratu egin ziran. Otx 171. Oeratu ziranean, orratik, gure pakea! Ldi IL 19. Kezkapean edo maiteberoaldian ondatuta oeratu danak. TAg Uzt 247. Oidara bear izan zun. Etxde AlosT 89. Beharko zuen bai askoz gehiago edan oheratu baino lehen. Mde HaurB 12. Segituan oieratu nintzan. Txill Let 45 (36 oeratu). Txanton serenua, amaika aldiz Pernando maitekiro oeratu ebana. SM Zirik 37. Oiratzen naiz eta batetik gizon ona eta bestetik txarra ez didate uzten begiak ixten. EgutAr 15-5-1960 (ap. DRA). Ezteguko gauan alkarregaz ogeratu balitzaz bezela. Etxba Ibilt 489. Aiton-amonak, oeratzeko ordua dute. NEtx LBB 155. Behar zuten haatik guziek laster oheratu. Ardoy SFran 63. Min txuria egin ta oieratu ziteken. Ataño TxanKan 44. Ogeratu egin zan geiago ez jagiteko nunbait. Onaind STeresa 108. Amabi ta erdiak aldera oieratu ziran, zeruko aingeruak baño zoriontsuago. TxGarm BordaB 97. Eta badirudi, halaz guztiz, arestian ohera naizela. MEIG IX 91. En DFrec hay 6 ejs. de o(h)eratu. v. tbn. Bv AsL 59. Urruz Urz 28. Apaol 79. Ag AL 62. Etxeg RIEV 1908, 116. Goñi 57. Elzo in Muj EEs 1916, 296. Or SCruz 38. Bilbao IpuiB 151 (209 ogeratu). Erkiag Arran 15. Arti MaldanB 223. Gand Elorri 189. Anab Aprika 48. Izeta DirG 84. Osk Kurl 60. MAtx Gazt 73. Xa Odol 255. JAzpiroz 62. Gerrika 212. Ogeratu: Kk Ab I 44. Alzola Atalak 50. Oieratu: Iraola 106. Ill Testim 27. ArgiDL 21. MendaroTx 205. JAIraz Bizia 20. JAzpiroz 212. Oiratu: Albeniz 49. “Il se dit des animaux que l’on mène ou qui vont à leur nid, volière, étable, lanière, etc.” H. Hacer encamarse, hacer guardar cama (una enfermedad, etc.). Sukarrak ogeratu zun. Or Aitork 233.
2. Embarrancar, varar. Alakorik batean, “Pichincha”-ren ondo zabala ondartza baten gañean oieratuta gelditu zan. JAIraz Bizia 48.
Sinonimoak: iz.
[oheratu]: etzan, lotara joan, ohera joan (Adorez Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
esda/du ad. acostar(se), echar(se) frda/du ad. (se) coucher, aller au lit en (1) da ad. to go to bed (2) du ad. to put to bed portda/du ad. deitar-se; expres v ir para cama
1 artotu. 1. ( -th- Sc). “Madurar o curarse demasiado” A. “Mûrir trop, au point de s’affadir” Lh. 2. “(B), podrirse y emblanquecerse las ramas” A. “Pudrirse, emblanquecerse. Zutoin oiek artotu in dire. Abeak ere artotu” Izeta BHizt2. . Zoin urthe laburrez etzuen egin eritasunak bere lan tzarra! Lehenik mendian [ametz] gorenak, ttipi ala handi, juaiten hasi ziren, kaskuetarik eta adar muthurretarik arthotuz. B.
2 artotu. “Dirutu, artotu, garittu… da, hacerse con mucho dinero, maíz, trigo…” Iz ArOñ.
Sinonimoak: iz.
[artotu]: urundu/irindu, lirindu, zahitu
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
esad. Madurar o curarse demasiado fr en port
Testuinguruan
Zutoin horiek artotu egin dira. Orotariko Euskal Hiztegia, mold.
da ad. Zerbait edo zerbaiten zatia bere gisa kontsumitu edo gutxitu. Egosterakoan asko lermatzen da haragi hau. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
mermatu. (V-gip ap. Elexp Berg ; Lar, Añ), lermatu (G, L, B ap. A ), bermatu (Sal, R ap. A ; Lar). (Aux. trans. e intrans.). Mermar, disminuir. “Perretxikuak asko mermatzen dabe sartaiñian” Elexp Berg. Itxura galdu zuan / gero egonian, / mermatu ta txikitu / bigundu zanian. Arrantz 107. Zekorra bidez anbat lermatu ez dedin. “No mermase tanto” . Or Eus 357. Erramunek jartzen duen hitz zerrenda unibertsal guzia B letraz idazteak, nik uste, euskaldunon unibertsaltasuna ez duela batere lermatzen. PPer Egunk 19-9-1991.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
esda ad. mermar(se), menguar(se) fr da ad. diminuer, (se) réduire, baisser en da ad. decline, diminish, lessen, decrease port da. ad. diminuir, definhar
Testuinguruan
Egosterakoan asko lermatzen da haragi hau. (Hiztegi Batua)
iz. Batez ere pl. Buruaren alboko aldea, bekokiaren, belarriaren eta masailaren artekoa. Eskuak lokien kontra estutu zituen. Odola sentitzen nuen lokietan punpaka. (Hiztegi Batua)
2 loki. 1. (V-arr-oroz-och, G-azp-to-bet ap. A; Añ (V)), lloki (V ap. A ; msOch 1, Izt). “Sien, sienes” Añ. v. 2 erailoki, lo, lolo, llotoki. 2. “(V-och), medio de la frente” A. 3. “Lokixak geratu, paralizarse (v.gr. con un dolor de muelas) el movimiento de las mandíbulas. Lokixak, los huesos de la articulación de la mandíbula” Iz ArOñ.
3 loki. 1. “Nodación, nodo en la cirugía” Lar. 2. (Bera). Cuerda, soga, atadura. Zidar-dirubak txadonan jaurtitta, atara egin eban eta juan bai-zan eta loki bategaz bere buruba il eban. AG 1472. Ustege dagon batentzat eskei zugatzan lokijak. “Cuerdas” . Laux BBa 32. [Goiko Jaunak] lotuko ditu maitasun lokijak. “Hilos” . Ib. 44. Lotu dituzte ontziak nasan. Lokiak bildu, sareak atera, arrai-saskiak alkarri luzatu… TAg Y 1933, 22. Gorputz-lokieri itsatsirik eta aiek betez dutan indarra gainduko dut. Or Aitork 252. v. tbn. Iturrondo JEL 1908, 210 (ap. NeolAG). Eleiz Euzkadi 1913, 54 (ap. NeolAG).
Reply