Gaurko hitza

Tagged: T Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 8:36 pm on 2017/08/25 Permalink | Reply
  Tags: T   

  txakil 

  adj. Bizk. g.er. Pertsonez mintzatuz, kemen gutxikoa, ahula. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 txakil (V; Zam Voc), txankil (V-arr-oroz-m), txakillo. Ref.: A (txakil, txankil); A Apend.

  “Pelafustán, hombrecillo de poco fuste. (Parece contracción y diminutivo de otzak ill)” A (v. FHV 511). “Enclenque” Ib. “Txintxirrindun seiñak baiño buru geiago eztauko gizon txakil onek” Ib. (s.v. txintxirri). “Ulizain egunetan etorteko ta bape etorri ez a, txakila alakoa, […] y aquel lelo no vino” Ib. (s.v. ulizain). “Enclenque” A Apend. Cf. 1 txakal. v. 2 ttakala.

  Arira eztatozan itauneak gizon txakillak egiten dabez. A BeinB 89. Alperrik bestearen aotik txakilla, oskilla ta bildurtia ta edozetariko iraiñak entzun. Ib. 90. Gazte nagi, txakill batzukaz bat egin da. Ag Kr 223. Eztirala gizon guztiak aizedun, txakillo ta buru ariñekoak. Ib. 56. Abarketadunak ostera arintxoagoak, txoro ta txakillagoak [dira]. Ag G 95.

  Badaezpadako biotz aldakor txakillak. Ag G 35.

  2 txakil. “El aro de la extremidad de la cadena” Asp Leiz.

  3 txakil. v. zakil.

  Sinonimoak: izond. Bizk. g.e.

      [ahula]: ahul, argal, maiskar, makal, maskal, mehe, mengel, enul Ipar., erkin Ipar., erpil Ipar., flako Ipar., malet Ipar., mendre Ipar., kaden Bizk., meko Bizk., herbal Ipar./Naf., aloxo g.e., gelbera g.e., magalo g.e., debil Heg. beh., enkel Ipar. g.e., entoil Ipar. g.e., flux Ipar. g.e., hozkil Bizk. g.e., makar Bizk. g.e., gelge Gip. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. (B) enclenque, de poco fuste, de poco fundamento
  fr malingre, chétif, faible, fragile
  en sickly, weak
  port adj & mÆ’ enclenque, adoentado(a)

  Nola ekarri ordea hitzetara, gaindegian nik lizar hotsa atera ordu behorrek behetik egiten zuten irrintziak bihotzondoan eragiten zidan birbirrekoa! [Trapuan pupua, Patziku Perurena (Erein, 2001)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  txakil (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 10:12 pm on 2017/08/16 Permalink | Reply
  Tags: T   

  tarrotu 

  ad. tarrotu, tarro/tarrotu, tarrotzen da/du ad. Ipar. Handi samar bihurtu, batez ere umeez mintzatuz. Ik. koskortu 2. Emazte anitz eta haur gehiago; batzuk bularrekoak, bertzeak tarrotuak. Tarrotuxeak ziren biritxiak ordukotz: bospaseina urte. Txoriak tarrotuz gero hegaldatzen dira ohantzetik. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  tarrotu (B, BN-baig ap. A; VocBN, Dv, H).

  Crecer. “Grandir, croître, jusqu’à devenir grandelet” Dv. “Zure haurra iadanik tarrotua da, votre enfant est déjà assez grand, bien grand. Xoriak tarrotuz geroz, hegaldatzen dira ohantzetik, les oiseaux, dès qu’ils soient assez grands, s’envolent de leur nid. Lur sagarrak tarrotuak dire, bil ditezke, les pommes de terre sont grossies, […]” H. v. koskortu. Haurra tarrotu zen. Dv 4 Reg 4, 18 (Ol tarrotu; Ker, BiblE (h)azi). Bizitza emaiten du arroltzen barnean diren xita gaieri, eta hok tarrotzen direnian, kuskua hautsi eta agertzen dira. Zub 122. “Eskualdun Gazteria”. Tarrotzearekin araiz batasun hortan sartuko zira zu ere. Othoizlari 1962 (n.º 33), 453.

  (Part. en función de adj.). Eskuara ikasi omen du, ez amaren besoetan, bainan mutiko tarrotua zelarik. Zub 94.

  Sinonimoak: ad. Ipar.

      [koskortu]: koskortu, koskondu Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es da/du ad. (Ipar.) crecer, desarrollarse
  fr da/du ad. (Ipar.) croître, grandir
  en da/du ad. to grow, to grow up, to develop
  port crescer, desenvolver-se

  Txoriak tarrotuz gero hegaldatzen dira ohantzetik. (Hiztegi Batua)

  

  tarrotu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 9:51 pm on 2017/08/10 Permalink | Reply
  Tags: T   

  txartes 

  iz. Heg. Kapusaia. Txartes zuriarekin jantziriko mutiko bi. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  txartes (V, G, AN-araq; Lar, H (<ch-> G), Zam Voc), txartex, txartez, xartex (L; H), xartax (H). Ref.: A; Lh (xartex); AEF 1926, 44.

  “Capellina de rústicos“, “capisayo“, “gallaruza“, “paletoque” Lar. “Saltambarca, vestidura rústica, txartes mota bat” Ib. “Ensambenitar, […] txartes deshonragarriz janzi” Ib. “1.º (V-m), blusa, elástico. Josek estaldu bear dau bere jakeagaz, txartesagaz, José tiene que cubrirle con su chaqueta, con la blusa; 2.º (Vc, G), capisayo, blusa de lana en forma de dalmática; casi ha desaparecido esta prenda; 3.º (AN-araq), túnica” A. “Xartex (L), capeline (ne s’emploie qu’au plural)” Lh. Cf. Lar Cor 214: “Capusayes y charteses con capilla, mangas anchas y cortas”. Cf. VocNav: “Chartes, poncho, capotillo de paño basto […] En algunas localidades llaman chartes al capusay”. v. kapusai.

  Ez dauka zer jantzi; eta Josek estaldu biar dau bere jakiagaz, txartesagaz, balentzianiagaz. Ur MarIl 96. Nun dira orduko gizon / geure patriarkak? / Nun txapel punta zorrotz / txartez eta abarkak? Azc PB 201. Giussepe txartes-gorria, […] itxas-lapurra. Ib. 214. Kaltzerdi urdin bizardunak eta berarizko txartes nasai bat [erabiltzen ebazan mandazaiñak]. A BeinB 51. Pillipe artzaia […] txartes batean burutik bera estalia. Ag G 156. Txartes zurijakin jantziriko mutiko bi. “In white smocks”. Altuna 84. [Mendigoxaliak] txartesak artu lepuan ziar / eta eskuban makillak. Enb 36. Zein maisuk txartexa dunik entzun lezakek […]. “Paenulatorum magistrorum”. Or Aitork 30.

  Sinonimoak: iz. Heg.

      [kapusaia]: kapusai, eskapila Zub.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Heg.) blusón, blusa larga y suelta
  fr iz. blouse
  en iz. (artist) smock, loose shirt
  port blusão

  Txartes zuriarekin jantziriko mutiko bi. (Hiztegi Batua)

  

  txartes (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:45 pm on 2017/08/08 Permalink | Reply
  Tags: T   

  txaraka 

  iz.  Txara (zuhaixka eta txara-eremua). Gero, basoa berriro; txaraka eta akaziak. Andutz mendiak arte-txaraka asko dauka itsasaldetik. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  txaraka (Aq (AN) -> A).

  1. “Rozo, bardaska, zirdoia, txaraka (AN)” Aq 720. “Rozo, leña menuda que se hace en el corte de ramas” A.

  2. (V-m-gip; Añ), xaraka (B), zaraka (L-ain, B). Ref.: A (txaraka, zaraka); Iz ArOñ; Elexp Berg; Gte Erd 71; Izeta BHizt2 (xaraka). “Carrascal” Añ. “Jaral o bosquecillo de cortas dimensiones” A. “Zaraka, jaral. Zaraka ortan ezlaiteke nior baliatu (B), en ese espeso bosque nadie puede encaminarse” Ib. “Txaráka bat, txara con árboles menores; selva joven o donde se ha cortado lo mayor” Iz ArOñ. “Jaral. Urriz-txarakia ta; zerraua dagonian, txarakia. Txaria aitzai tta geixao esango jakok, baiña urritz-txarakia esan izan jakok. Bueno, ez: urritz-txaria be esate zuan. Txaria eta txarakia bat izangoittuk” Elexp Berg. “Xaraka ortan sartu da basurdea. […] Azkenarroa zaraka ortan sartu de” Izeta BHizt2. Cf. VocNav: “Characa, paraje lleno de maleza o de matorral (Cuenca, Val de Echauri)”. Katigatu zitzaion bere adarra txarakako otatza ta larretan. VMg 54. Bas-erreka beiti eman zen: […] zaraka batetan, ixterkoloxkan eta erdi dilindan gelditu zen. FIr 146. [Andutz mendiak] arte-txaraka asko dauka itxas-aldetik. BasoM 9. Bestaldeko txarakan, / gaztaiña onduan. Zendoia 103.

  3. (V-arr-oroz-m ap. A; Zam Voc), txaaka (G-to ap. Iz To), zaraka (AN-burg ap. A). “Jara, un arbusto” A. “Zaraka, planta de árbol en su desarrollo medio” Ib. Cf. Baraib RIEV 1907, 349: “Characa (Marquínez), planta de roble o de encina cuando está todavía rastrera”, y VocNav: “Zaracas, plantas jóvenes de haya que no sirven para leña (Salazar)”. Emen eztago ez txarakarik, ez ezetariko zugatz merrorik be eguraldiaren erasotik nobere burua yagoteko. Larrak EG 1959 (3-6), 205.

  Sinonimoak:iz.

      [txara]: saparrondo, sasiarte, sasidi, sasite, sasitegi, sastraka, txara, zazkardi, zizkirra, brosta Ipar., lahardi Ipar., beresi Bizk., sasitza Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (Bot.) jara (2) iz. (Ekol.) jaral
  fr (1) iz. ciste (2) iz. lieu planté de cistes
  en (1) iz. rockrose (2) iz. thicket
  port (1) iz. (Bot.) esteva (2) iz. esteval, esteveira

  Gero, basoa berriro, txaraka eta akaziak. [Lagun izoztua, Joseba Sarrionandia (Elkar, 2001)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  txaraka (Irudia: Wikipemedia Commons)

   
• 

  Maite 11:42 pm on 2017/08/06 Permalink | Reply
  Tags: T   

  txinal 

  iz.  Etxe barruan erabiltzeko oinetako arina, orpoa agerian uzten duena. Zira, bufanda eta oinetakoak erantzi, eta pijama eta txinalak jantzi ditu Maria Luisak. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  txinal (G ap. A), txinel (AN-gip-5vill-araq, B ap. A; Lcc, Lar, H (<ch->), ZMoso 72), xinel (T-L).

  1. Chinela, pantufla, zapatilla. “Txinelak bearko ditut erosi; zapatu larru-lodi ok zangoan min ematen datate” A. “Escarpin” T-L. Eskuin-oiñean txinela. Or Eus 345.

  2. (G-to-bet ap. A), txinel (G-to, AN ap. A). “Resorte con que se aprietan las cuñas del carro” A. Txistua jotzeko, sagar-egurrarekin egindako txinela zala onena. JAzpiroz 120.

  3. txinel (B). “Pieza de madera colocada entre el pilar y la viga” Izeta BHizt2.

  Sinonimoak: iz.

      [etxeko oinetakoak]: txapin, pantufla Ipar., zapatila Heg. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. chancleta, chinela sin talón
  fr iz. sandale
  en iz. flip-flop
  port iz. chinelo

  Zira, bufanda eta oinetakoak erantzi, eta pijama eta txinalak jantzi ditu Maria Luisak. (Hiztegi Batua)

  

  txinal (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 10:18 pm on 2017/08/01 Permalink | Reply
  Tags: T   

  trabatu 

  ad. trabatu, traba/trabatu, trabatzen 1 da ad. Aurrera ez atzera ezin eginik gelditu. Hezurren bat zeukala trabatua hestean, ez zela sosegatu, libratu artean. Basatzan trabatu zitzaigun beribila. Liburu askotan sartzen bahaiz, adimena trabatuko zaik. Berriz trabatu gabe etsaien katean. Orgatik jaistean, zapata trabatu eta erori, eta hil zen anitz luzatu gabe. || Mihia trabatua zuelako. 2 du ad. Traba jarri, traba egin. Etxepareren mintzaira erraza da beti, bizia, neurriaren molde gogorrak trabatzen ez duena. Inork ez ditu zure xedeak debekatuko ez trabatuko. Arbolen hostailak trabatzen ditu eguzkia eta haizea, eta lurra ez da agortzen. 3 (Era burutua izenondo gisa). Hats laburra edo trabatua duen idiak ez ditu bular onak. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: ad.

      [aurrera ez atzera ezin eginik gelditu]: enbarazu egin, traba egin, enbarazatu zah., destorbatu Ipar./Naf. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) da ad. tropezar, enredarse (2) da ad. trabarse, entorpecerse (3) du ad. impedir; estorbar (4) da/du ad. obstruir(se), atascar(se) || izond. (Hizkl.) trabado, -a
  fr (1) da ad. empêcher, entraver (2) du ad. embarrasser, gêner
  en (1) da ad. to trim, to stumble (2) da ad. to get stuck (3) du ad. [eragotzi] to impede, to hinder, to hamper
  port (1) da ad. tropeçar, enredar-se  (2) da ad. travar-se, vpr entorpecer-se (3) du ad. impedir; estorvar (4) da/du ad. obstruir-se, atascar-se

  Trabatzen naizenean, literaturaren IKEA batekin amesten dut: irakurleari 27 letrak eta puntuazio-markak saldu, eta berak munta dezala liburua. [Ander Izagirre, @anderiza (Twitter, 2017-07-31)]
  

  

  trabatu (Argazkia: @zaldieroa @berria.n)

   
• 

  Maite 9:05 pm on 2017/07/23 Permalink | Reply
  Tags: T   

  txitxar 

  iz. Intsektu kolore-iluna, mintzezko hegoak dituena eta karranka hots beti-batekoa ateratzen duena (Cicadinae). Txitxar kanta. Txitxarra eta inurria. Txitxar alferra. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  txitxar (G-nav, AN-egüés-ilzarb-olza; VocCB -> Dv (<chichar>)), txitxarra (Lar, H (<ch-> V, G)). Ref.: Bon-Ond 146; A.

  Cigarra. “Chicharra” Lar. Nola txitxarra kántus, ez txinúrria bekála bildus. LE in BOEanm 1162. Bete ditzaten txitxar / alferren esteak. It Fab 56. Joan ziran txitxar-kanta / eta erausia. Ib. 55. Artara igotzen, txitxar-billa. Or Mi 106. Iñurrija txitxarrari ogi eske. Otx 47. Alper eder den txitxarra. Ldi BB 128. Saraspetik kirrinka latzez txitxarrak. TAg Uzt 238. Txitxarra negartiek beren kantuz txartakak lertutzen dituten garaian. Ibiñ Virgil 100s.

  Sinonimoak: iz.

      [txirriska]: martinar g.e., txirriska g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Zool.) cigarra, chicharra
  fr iz. (Zool.) cigale
  en iz. (Zool.) cicada
  port iz. (Zool.) cigarra, chicharra

  Astean zehar bero handia egin zuen, txitxarrek garrasi egiten zuten gauez.  [Eta handik gutxira gaur, Eider Rodriguez (Susa, 2004)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  txitxar (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)