Updates from apirila, 2019 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

  • Maite 9:45 pm on 2019/04/15 Permalink | Reply
    Tags:   

    kiskali 

    da/du ad. kiskali, kiskal, kiskaltzen (Hiztegi Batua)

    1 da/du ad. Erabat erre. Sutan kiskali. Erre eta kiskali. Sutean hamalau mila lagun kiskali ziren. Non zara, Sodoma kiskali zenuen Jauna?

    2 da/du ad. Irud. Kiskali naiz eguzkipean. Amodioaren goritasunak kiskaltzen zuen. Hango lurra, eguzkiaz kiskalia, inon den agorrena dela. Nahiz iparrak astintzen duen, nahiz kiskaltzen duen hegoak.

    3 du ad. Kim. Gorputz bat, bere gai lurrunkor guztiak galdu arte berotu.

    4 du ad. Kim. Tenperatura altuen bitartez kaltzio karbonatoa kare bizi bilakatu.

    Sinonimoak: ad.

    [erabat erre]: zizpildu Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) da/du ad. abrasar(se), quemar(se), requemar(se); tostar(se); calcinar(se) (2) da/du ad. (hed.) abrasar(se), achicharrar(se); calentar(se) mucho (3) du ad. (Kim.) calcinar
    fr (1) da/du ad. [erabat erre] (se) brûler, (se) carboniser (2) da/du ad. [izugarri berotu] (se) griller, (se) rôtir, (se) chauffer à l’excès (3) da/du ad. (Kim.) calciner
    en (1) da/du ad. [erabat erre] to burn, to scorch, to scald, to go up in smoke; to be burned, to get scorched (2) da/du ad. [izugarri berotu] to swelter, to fry
    port (1) abrasar-se, queimar-se (2) queimar-se, torrar-se (3) calcinar

    Parisko Notre Dame katedralaren teilatua kiskali du sute batek  [Berria, 2019ko apirilak 15 )

    kiskali (Argazkia: eitb.eus)

     
  • Maite 10:50 pm on 2019/04/14 Permalink | Reply
    Tags:   

    ahalguztidun 

    adj. Guztiz ahaltsua dena, zernahi ahal duena. Ik. guztiahaldun. Jainko ahalguztiduna. Globalizazioa ahalguztiduna da. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    ahalguz(t)idun, alguz(t)idun, algustidun, alguziadun.

    Todopoderoso. v. guztiahaldun. Tr. Documentado en textos meridionales desde Arana Goiri. En DFrec hay 18 ejs. de a(h)alguztidun y 2 de alguztidun. Eta Algustidunak Zeu baño irazapen oberik eztaike irazan (1897). AG 1644. Jainkoaren beso alguztidunak eusten gaitualarik. JBDei 1919, 297. Ta Alguztidunaren errukitasuna jetxiko da. Ib. 355. Sinisten dot Jaungoiko Aita alguztiduna, zeru-lurren egillea. KIkV 11. Nik, pekatari onek, autortzen dautset alguztidun Jaungoikoari. Ib. 100. Zergatik deritzaio “alguztiduna” Jaungoikoari? KIkG 11. Alguztidunak daroanak. Pi Imit II 9, 1 (Ol alorodunak). Bakaldun guren algustiduna, / Zeru ta lurren Jaubia. Enb 99. Illen berpiztea Jaungoiko alguziadunaren indarrez, gertatuko da. Inza Azalp 110. Baña gaurgero Gizasemea alguzidun Yainkoaren eskui aldean eseria egongo da. Ir YKBiz 481. Jaungoikoari baiño ez esateko, orregaitik ara ba nik gaur esan Zuri, Jaun Alguztidun orreri. Bilbao IpuiB 126. Alguztidunak sortua dala / ezin ukatu iñola. BEnb NereA 225. Iru persona bata bestea bezin aundiak, alguztidunak, neurrigabeak. EgutAr 25-5-1959 (ap. DRA). Santu, santu, santua Jauna, / Jainko ahalguztiduna. IBk Apoc 4, 8 (IBe ahalguztidun; Ip ahalorotako). Betikoa dan alguztidunak / berekin izan ditzala. AZink 89. Politika ez baita ahalguztiduna. MEIG IX 33.

    v. tbn. Alguzidun: Goen Y 1934, 266. PMuj Noni 56. Alguztidun: ArgiDL 55. NEtx LBB 172.

    Sinonimoak: izond.

        [guztiahalduna]: guztiahaldun, ahalorodun jas., ahalorotako g.e., guztiahaltsu g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es adj. todopoderoso, -a, omnipotente, que tiene plenos poderes; plenipotenciario, -a
    fr adj. tout puissant, -e ; omnipotent, -e
    en adj. almighty, omnipotent
    port adj. adj todo-poderoso, -a, onipotente

    Hizkuntza bat dugu ahalguztiduna. [Maialen Lujanbio, Klika sistema eragilean (Korrika2019, 2019-04-14)]

    ahalguztidun (Argazkia: AEK)

     
  • Maite 11:38 pm on 2019/04/13 Permalink | Reply
    Tags:   

    zokoratu 

    ad. zokoratu, zokora/zokoratu, zokoratzen da/du ad. Zokoan utzi, baztertu; zoko batera eraman. Greziako filosofoek Jainko sinestea zokoratu zuten. Ez zituen horrenbestez ahaztu zokoratuak zeuden liburu zaharrak. Barregarriak ziren Nikanorrek han zokoraturik zeuzkan zertxoak. Denen artean zokoratzen dute Martin. Nahigabeak, nekeak, zokora zaitezte. 2 (Era burutua izenondo gisa). Hitz zahar, zokoratu eta bakanenak. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    zokoratu (Lar, Añ (G), H (+ -kh-)).

    Arrinconar, dejar a un lado. “Arrinconar” Lar y Añ. “Mettre de côté, au rebut, dans un coin, au rancant. Soineko zahar hori behar duzu zokhoratu, vous devez mettre au rebut ce vieux vêtement. Au fig. Zahartuz geroz zokhoratzen zaituzte, on vous néglige, on vous met du côté depuis que vous avez vieilli” H. v. zokondoratu, ZOKORA BOTA.

    Konparatzendú S. Buenabenturak arima epél, nági, floxo, perlesiátua, zokoratuik dágon burriñaréki. LE Urt ms.125r. Zokoraturik dagoan burnia erdoitzen da. JJMg Mayatz (ap. H). Lan au ere egin nuan…; baña ez neukalako zerekin argitara eman, zokoatu zan. Arr CDoc III (ap. DRA). Azkeneko urte oietan, batez ere, ezertarako, zokoratzeko baizik, eztiran zortzikuak asko ta asko egin dira. LzM EEs 1912, 131. Leen-ukaldiz, azeriari maats-aleak eldu-ez bezela, eskura-eziña baderitzaizu onen mamia, ez dezazula arren zokora. Ldi IL 9. Lengo aitona zarrak / zigutena utzi […] / gauzko gaztiak dute / zokoratzen asi. Yanzi 223. Bere leikidea iltzeko asmoa luzetsi edo erabat zokoratu. Etxde JJ 128. Madril-go politika jarraituki, Euskal-Erria zokoratuta euki izan zuen. EgutAr 16-8-1956 (ap. DRA). Sutegian ezpata zarren bat eta satairen bat edo beste baditugu zokoratuta. NEtx Antz 23. Eta filosofiak ere ezin dezake zokoratu, beste gabe, aztertu ta kontuan artu gabe. Vill Jaink 101. Progresismoa zokoratu baldin badute azkenean, gure xinplekeriari egingo diote farre. MIH 173. Hori dela-ta, gutakoren bat gailendu bada lanbide horretan, ezin zokora dezakegu. Ib. 268. Hitz horietatik asko nahi eta nahiezkoak ditugu eta ezin ditzakegu zokoratu. PMuj in MEIG I 92. Gure euskera nola izan zan / urtetan zokoratua. Ayesta 98. Duela hamabost urteko kezkak eta asmoak ez daude hain zaharkituak non eta besterik gabe zokora daitezkeen. MEIG VI 123. En DFrec hay 31 ejs., todos meridionales. v. tbn. Y 1933, 2. Basarri 16. Erkiag BatB 19.

    (Part. en función de adj.). Hiztegi batetik, Azkuerenetik, esaterako, hitz zahar, zokoratu eta bakanenak bildu eta parrastaka ereitea, gauza atsegina izan daiteke, ez horratik irakurlearentzat. MIH 139.

    Apartarse, irse a un rincón. “Se mettre à l’écart, se ranger de côté, vers le coin. Zokhora zaite, retirez-vous de côté, vers le coin. Au fig. Ez izanik on deusetako, behar dut zokhoratu, n’étant bon à rien, il me faut me rencogner” H. Naigabe, nekeak, / zokora zaitezte. “Retiráos a vuestro escondrijo”. Or Eus 14. Mundu zoroak maite izaten du aberats, eder ta gazte; bañan zarrari, beartsu bada, ken ortik; zokora zaite. Lek EunD 41. Begiak igurtzika zokoratu naiz. NEtx Antz 50.

    Arrinconar (acosando). Denen artean zokoratzen dute Martin. NEtx Antz 29.

    Sinonimoak: ad.

        [baztertu]: baztertu, zokondoratu Bizk. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) da/du ad. arrinconar, retirar a un rincón (2) da/du ad. (hed.) retirar, apartar, arrinconar, relegar
    fr (1) da/du ad. mettre de côté, mettre au rebut, mettre au rancart (2) da/du ad. (hed.) (se) mettre à l’écart, (se) ranger de côté
    en (1) da/du ad. to separate, to put aside, to discard (2) da/du ad. to marginalize, to ostracize, to isolate
    port (1) da/du ad. arrincoar, arrinconar (2) da/du ad. (hed.) retirar, separar, apartar, relegar

    Denen artean zokoratu dute. 

    zokoratu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     
  • Maite 11:37 pm on 2019/04/12 Permalink | Reply
    Tags:   

    barnehuts 

    adj. Hutsa. (Elhuyar Hiztegia)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    BARNE-HUTS. “Barne-huts (adj.) qui est vide à l’interieur, creux” Dv.

    Sinonimoak: iz.

    [barnehuts] : huts (Elhuyar Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es izond. hueco, -a, vacío, -a
    fr creux, creuse
    en empty, hollow
    port oco(a), vazio(a)

    Untxia enbor barnehutsean sartu da.

    barnehuts (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     
  • Maite 11:45 pm on 2019/04/11 Permalink | Reply
    Tags:   

    balakari 

    adj. Lausengaria, losintxaria. Ik. balakatzaile. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    balakari (AN, L, BN, R, S ap. A; Lar, Hb ap. Lh, Dv, H), balakalari (Urt), palakari (Lar, Dv), palagari (Añ -> A).

    Halagador. “Assentator, hitzedermaillea, balakalária, arlote lausengária” Urt II 442. “Halagador” Lar y Añ. “Flatteur” H. “Palagari (V, Añ), adulador” A. v. balakatzaile. Hantik dirade mündü güziaren balakariak, üsü delarik hen bihotza zeiñütegiko oillarraren pare, aize güzier ützültzen dena. Egiat 212. Balakariz diradialakoz üngüratürik. Ib. 212. Ta ez diotsa orla goresle ta palakari; gaztea zan oraindik, ogeitalau urte besterik ezpaitzitun. Ibiñ Virgil 33.

    Acariciador. Eskü latza ezta balakari eztia, aldiz da loegile ta azaliak dü sügia iratzartzen. Egiat 266.

    Sinonimoak: izond.

    [losintxaria]: balakatzaile, ipurtzuri, koipetsu, lausengari, lausengatzaile, losintxari, zurikatzaile, zuriketari, zuritzaile, ipurgarbitzaile beh., ferekatzaile Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es izond. halagador, -a; adulador, -a
    fr izond. flatteur, -euse ; adulateur, -trice
    en izond. flattering; fawning; obsequious
    port izond. bajulador, -a; adulador, -a

    Amini bat balakari gerta liteke agian; baina hain da fina balakuan non lausengura ohituko bailuke xalotasuna bera. [Harreman arriskutsuak, Choderlos de Laclos / Jon Muñoz (Ibaizabal, 1997)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    balakari (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     
  • Maite 11:57 pm on 2019/04/10 Permalink | Reply
    Tags:   

    etorkor 

    adj. Inoren iritzietara erraz etortzen dena. Gizon etorkorra eta otzana. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    etorkor (c. sg. A; VocB; -th- SP (que cita a Ax), Ht VocGr 371 -> Lar, HeH Voc, Dv, H), torkor (B ap. A).

    1. Dócil, obediente; condescendiente, tolerante. “Humilde” Lar. “Emea, eztia, errexki erabil daitena, erranen egilea” HeH Voc. “Obéissant, facile à manier, diriger” H, que cita a ES y He. “Persona que se aviene al dictamen ajeno, humilde” VocB. Azkue cita a Ax y Dv. Citado como neol. de Azkue en Eusk 1919-1920 (II), 92. v. etordun; esaneko. Gure Iaungoikoa baita hain on, bihotz bera, miserikordios, pazienziatsu eta ethorkor. Ax 68 (V 45). Mundu guztian eztelarik Eskualduna baino […] naturalezaz ethorkorragorik. ES 399. Billakatu baitzen haiñ amulsu eta ethorkor guzien aldera. He Phil 185 (SP 184 begitartetsu). Zure zerbitzariari emanen diozu beraz bihotz bat ethorkorra. Dv 3 Reg 3, 9 (Ol adikor). Etimologia deritzaion yakintze ori etorkorra (condescendiente) da. A Eusk 1919-1920 (II), 5. Emazteak beren senarrai etorkor izan bitez. JBDei 1919, 167. Guziakin etorkor eta otzana. Txill Let 96.

    2. (-th- O-SP 227 -> SP, H y A). “Fruict ou herbe qui croît abondamment” O-SP.

    3. “Ethorkorra, qui est frequent ou enclin à venir” O-SPAd 883 -> SP

    Sinonimoak: izond.

    [esanekoa]: esaneko, obeditzaile, manaerraz Ipar., obedient Ipar., obediente Heg., esangin Bizk., etordun g.e., manukor g.e., manakor Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es izond. dócil, obediente; condescendiente, tolerante
    fr izond. obéissant, -e ; facile à manier, condescendant, -e
    en izond. docile; obedient
    portizond. dócil, obediente

    -Nola sartu zara nahaspila honetan? [Trapuan pupua, Patziku Perurena (Erein, 2001)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    etorkor (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     
  • Maite 10:32 pm on 2019/04/09 Permalink | Reply
    Tags:   

    txantxetan 

    adb. Adarra joz, zinetan eta benetan jardun gabe. Txantxetan eta irribarrez ez ezik, zinez eta bene-benetan ere mintzatzen badakite. Txantxetan ari naiz. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    TXANTXETAN (V-ger-arr-gip, G-bet, AN-gip), XANTXETAN. Ref.: A; Totor Arr; Garbiz Lezo 56; Zt; Iz ArOñ (txantxéetan); Etxba Eib; Elexp Berg. De broma, en broma, sin seriedad, para divertirse. “Txantxetan izanda bere, etxako zarragoari ziñurik egin bear (V-ger), aunque sea en chanza, […]” A. “De bromas. Beti sabis txantxetan” Totor Arr. “De broma, en juego, divirtiéndose. Txantxetan esandako gauzia, benetan artu eban, lo dicho en broma […]. Txantxetan genbizela, eskuturra apurtu eban, estando jugando […]” Etxba Eib. “Txantxetan ibili, andar de broma. Bata txantxetan ebillen, baña bestia benetan” Ib. “Txantxetan ibiltzia gustatzen jako” Elexp Berg. v. TXANTXAN, TXANTXAZ. Txantxetan esan oi da […] Jaungoikoak Paradisuan Adan gure Aitari euskeraz: Adan non zera? esan ziola. Cb EBO 6. Jokolari batek interes baga, txantxetan, irabazteaz probetxurik eztabenean bere ez kalterik, orrez guztiaz, atsegin artzen dau irabazteaz. Añ GGero 326. Iru modutakua da guzurra. Bata da txantxetan eta barre erazoteko esaten dana. Astar II 182. Txantxetan, burlaz edo jolasian bada bere. Ib. 57. Askotan bazabiltz / aekaz [neskekaz] txantxetan / gorputz-arimako ondasunak / kenduko deutsuez danak. Zav Fab RIEV 1907, 539s. Patxi! Edo txantxetan abil edo erotu egin aiz. Apaol 83. Beorri gaboneko umoriekin etorri da ta txantxetan dabill. Sor Gabon 45. Txantxetan daroazuz egunak kalean, / diñozunez ondo lo egiten gabean. / Espiriturik zara aiñ alegerea, / dirudizu udako gois laño bagea. AB AmaE 261s. Gazteak ondoren zeraman biziera onak txantxetan etzebillela eta ziñez […] ondu zala […] erakutsi zuen. Arr May 86.

    (s. XX). Txantxetan batu ete gaittue alkarregana? Echta Jos 196. Txantxetan bederik gezurrik esan al dezu? ArgiDL 28. Ez dudarikan izan, / txantxetan ez naiz ai. MendaroTx 417. Etzakela ori txantxetan ere esan. ABar Goi 45. Ezta txantxetan eta arinkeriz artzeko lana. NEtx Nola 31. Benetan al diok ala txantxetan ari aiz? Etxde AlosT 73. Txantxetan ere poxpolorik ez bota basoan. Munita 138. Juanbeltzek ez zuan beñere parrik egiten. […] Juanbeltzekin ez zan txantxetan ibiltzerik. Anab Poli 17. Erreboluzioa eztela egin txantzetan ibiltzeko, baizik pobrearen bizi moldea hobetzeko. Arti Tobera 265. Toberan txantzetan eta burla burlaka Beñatek asmatu zuen egintza. Ib. 272. Begira, neska, nirekin artez ibil. Eztut nik txantzetan ibili nahi. Horregatik gauzak argiro esanen dizkitzut. Ib. 288. Ez naiz txantxetan ari: ba-da ori ere esan duenik. Vill Jaink 64. Ohar ezazu eznabilela txantxetan, eta semea hilterik nahi ezpaduzu […]. Osk Kurl 28. Urte juanen pixu astuna / eta biotza penetan, / Arantzazuko gure aitona / ez da egongo txantxetan. BEnb NereA 85. Ez txantxetan jardun nerekin! Azkeneko aldiz! Zer dago bidoi auetan? Lab SuEm 186. Gauza serioa da txantxetan artzeko. Zer da au guztia? Ib. 203. Erantzun zetsan andra ziraunari barrez-barrez, txantxetan artu baletza letz. Etxba Ibilt 487. Ez naiz ni txantxetan ari. “No me burlo yo”. Berron Kijote 227. Orren ondoren gustatu jakon / beste andre bat benetan, / itz gozoakaz beregantzeko / ibilli gabe txantxetan. Ayesta 103. Presondegian eduki zutela. Zinetan, ordea, dirudienez, ez txantxetan: aski luzaz eta aski hestu, esan nahi dut. MIH 282. Txantxetan ari zirelakoan kantatzen zuten axolakabe haiek. Ib. 374. Txantxetan eta irriparrez ez ezik, zinez eta bene-benetan ere mintzatzen badakite. MEIG I 175. Maiz aurkitzen baititugu, edozein lekutan, kultur hitzak txantxetan edo erabili direlako, bere esertoki goitarretik beheitituak. MEIG VII 183. v. tbn. Ag Kr 71. Mok 4. Tx B II 120. Mde Pr 112. Txill Let 128. Erkiag BatB 89. Ker y BiblE Gen 19, 14. Xantxetan: Mde HaurB 23.

    Sinonimoak: adlag.

        [ez egiatan]: beraizik, broman, trufaz, axekan Naf., berariaz g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es bromeando, de/en broma, chanceando
    fr en plaisantant
    en kidding, joking
    port de brincadeira

    Ez kezkatu, txantxetan ari naiz! (Elhuyar hiztegia)

    txantxetan (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     
c
Compose new post
j
Next post/Next comment
k
Previous post/Previous comment
r
Reply
e
Edit
o
Show/Hide comments
t
Go to top
l
Go to login
h
Show/Hide help
shift + esc
Cancel