Gaurko hitza

Updates from Maite Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 11:10 pm on 2019/12/24 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  besarkatu 

  ad. 1 du ad. Besoez inguratu, gehienetan adiskidetasun seinale gisa. Besarkatzera zihoakionean. Negarrez besarkatu zuten elkar bi anaiek. Ahuspez haren aitzinean, eta zangoak besarkatzen zizkiola. Ikurrina besarkatuz. Bi gizonek ezin besarka dezaketen zuhaitz lodia. 2 du ad. Barnean hartu. Zeruak lurra besarkatzen du bakean. Hitz batek anitz gauza besarkatzen ahal ditu. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: ad.

      [besoez inguratu]: laztan egin, laztan eman, laztandu, maite egin, besartetu g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es ad. (1) besarkatu besarka besarkatzen batzuetan da ad./ du ad. abrazar(se), rodear con los brazos (2) du ad. (hed.) abrazar, rodear, abarcar; rodear con los brazos (3) du ad. abrazar, aceptar, hacer propio, -a
  fr ad. (1) du ad. embrasser (2) du ad. (hed.) embrasser, encercler, entourer (3) du ad. embrasser, accepter
  en ad. (1) du ad. to embrace, to hug (2) du ad. [inguratu] to hug; to enclose
  port ad. (1)

  Luzaz besarkatu ziren. (Elhuyar hiztegia)

  

  besarkatu (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 10:00 am on 2019/12/23 Permalink | Reply
  Tags: D ( 105 )   

  dendatu 

  ad. dendatu, denda/dendatu, dendatzen || 1 da ad. Bizk. g.g.er. Ahalegindu, saiatu. 2 da/du ad. Bizk. g.g.er. Adoretu, animatu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  dendatu.

  1. (Vc ap. A; Mg Nom 66, Añ, H (V, G, BN, citando a Lç y Mg)), dentatu. Intentar, afanarse, esforzarse, aplicarse. Cf. tentatu. v. ahalegindu, saiatu. Dendadi eta heiagora egin ertzeko penan ez aizená. “Efforce-toi” . Lç Gal 4, 27. Nere Osaba jaun ta besteekin ere leiatu edo dentatu naiz onelako izen-aldatze edo, erdera usaian,. ethimologietan. VMg XVs. Dendatu biar dogu ardura andijagaz guraso tristeen pozgarrijaren billa. fB Ic I app. 10. (Acompañado de -t(z)era ). Ze poza niria enzuten badot bizkaitarrak alkarren leijan dendatuten diriala erostera liburu au. Mg CO IV. Dendatu biar gara […] nekezari euskaldun utsak irakatsi deuskuben gisaan berba egitera. Mg PAb 195s. Murgildu edo mus eginik uretan, dendatu zan arrapatzera. VMg 6. Abiatu ta dendatu bear da laster medizinak, sendagarriak, erremedioak artzera. Añ GGero 214. Dendatu gaitezan bada guztiok dotrina egijazkua ikastera. fB Ic I 9. (Acompañado de -t(z)en ). Dendatu nasala, uste dot, gurasuai eureen, ta umeen onerako zer egin santu au buruban sartuten. fB Ic I 304. Jakitunak ez dirala dendatu [euskeeran] […] eureen adin aberatseen ondasunak zabaltzen. JJMg BasEsc II. Ez zaitiala arren dendatu kendu nai izaten neure gogotik daukadan pensamenturik gozueena. Ib. 278. Dendatuten bagara geure alegin guztijakaz erreiñu au jaso ta eregiten. (1860) BBatzarN189. Euskal azia ereiten, arren, / danok gaitezen dendatu. AB AmaE 427. (Acompañado de -t(z)eko ). Ezarri eutsazan [kargiari] egur barrijak lenguak gitxitu biarrian; dendatuten zan ostera lepora jasoteko, baña alperrik. Mg CO 117. Denda ta igitu zaiteze apari ta oe garbi on bat iminteko lagun oni. Mg PAb 93. Ikustekua da, damubaz bere, zelan dendatuten dirian [azerijak] zelatetako, bidiak ebagiteko, samapeti oratu ta itoteko [ardiak]. Ib. 110.

  2. Animar(se). [Komunioa] sarri egitera dendatu edo animatzeko esan zuen “Ogi au jaten duena biziko da beti”. Mg CC 206. Bildurrak ez dau nagituten, ta bai dendatu ta azkortuten pelietako irme ta sendo. Mg CO 86. Deritxat nor edo nor dendatuko dala Giputz euskeran imintera. Ib. 294. Eztago dema bezelako akullurik nekazaririk txepel, nagi ta geldoena dendatzeko. Ag G 80. Orrelako autuetan joan zitzaien orduak […] goizalderarte, batak bestea dendatzen edo bildurtzen […] beti ere alkarri ixo-ixoka, andik edo emendik zarataren bat ote zalakoan. Ib. 158.

  3. (V-ple ap. A ; Lar, Añ, H). “(Hacer) cala y cata, averiguar con certeza, denda, dendatu, errotik jakin ” Lar. “(Descubrir) campo, explorar” Ib. “Requerir, reconocer, probar” Ib. “Tentar, probar, examinar, tentatu, dendatu ” Lar, Añ.

  4. (V-oroz-ple ap. A; Añ, vEys, H). “Quiere decir adornarse, engalanarse” Ast Apol 90. “Ataviar” Añ. “S’habiller, se vêtir avec recherche, s’attifer” H. “Engalanarse” A.

  5. “(B), incorporar a un niño para que salga de vientre” A.

  Sinonimoak: ad. Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [ahalegindu]: g.e.ahalegina egin, ahaleginak egin, ahalegindu, indarkatu, saiatu, bermatu Ipar., entseatu L-BN, iseiatu Zub., aplikatu zah., permatu Ipar. zah.
  [adoretu]: adoretu, kemendu, kuraieztatu, azkortu Bizk., animatu beh., arnastu g.e., ausarditu g.e., alaitu zah., esportzatu zah.
  [aztertu]: g.e.analizatu, arakatu, aztertu, ikertu, ikuskatu, ikusmiratu, ikustatu, miatu, etsaminatu Ipar., aratu Bizk., azterkatu g.e., bilakindetu zah.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es ad. (1) ad. intentar, afanarse, esforzarse, aplicarse (2) animar(se), alentar(se), estimular(se) (3) tentar, probar, examinar, tantear, indagar (4) engalanar(se), ataviar(se)
  fr ad. (1) essayer, tenter (2) encourager (3) tenter,  tester (4) se décorer
  en ad. (1) attempt to, try to vtr + prep  (2) encourage, cheer up (3) temp, try, examine (4) adorn
  port ad. (1) esforçar-se, labutar (2) animar-se; alentar (3) tentar, averiguar, investigar, examinar (4) engalanar-se

  Laruelle dendatu zen ahotsa apur bat goratzen. [Sumendiaren azpian, Malcolm Lowry (Karlos del Olmo), Elkar, 2008] (Egungo Testuen corpusa)

  

  dendatu (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   

   
• 

  Maite 9:44 pm on 2019/12/22 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  bilan 

  iz. bilan 1. Ipar. Balantzea. Azken sei urteen bilan baikorra egin du auzapezak. || bilan 2 adb. [Oharra: Euskaltzaindiak, bilan-ek, ‘bilatzen’ adieran euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, forma hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. bila]. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: iz. Ipar.

      [balantzea]: balantza, balantze Heg. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Ipar.) balance
  fr iz. bilan
  en iz. evaluation, assessment
  port iz. balanço

  COP25: bilana, aurreikuspena bezain eskasa.  [Jon O. Urain, Berria.eus, (2019-12-19)]
  

  

  bilan (Argazkia: R. Miller, Flickr CC)

   
• 

  Maite 11:41 pm on 2019/12/21 Permalink | Reply
  Tags: E ( 387 )   

  eutanasia 

  iz. Eritasun sendaezina duen pertsona bati, haren sufrimendua laburtzearren, heriotza eragitea. Eutanasia egiteko, ezinbestekoa da eskaria egiten duen pertsona oso gaixo egotea, eta bere osasun egoerak atzera bueltarik ez izatea.  (Hiztegi Batua)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. eutanasia
  fr iz. euthanasie
  en iz. euthanasia
  port iz. eutanásia

  Eutanasiaren aldeko jarrera maiz adierazi du Irigoienek bizitzako hainbat pasadizotan eta literatura lanetan; orain, ozendu egin nahi du. [«Errespetua eskatzen dut; duinki hil nahi nuke, besterik ez», Joan Mari Irigoien (Berria, 2019-12-20)]
  

  

  eutanasia (Argazkia: Juan Carlos Ruiz / Foku)

   
• 

  Maite 7:44 pm on 2019/12/20 Permalink | Reply
  Tags: I ( 288 )   

  irozgarri 

  iz. Euskarria, indargarria. Etxeari irozgarriak ipini. Egiaren irozgarri sendoa. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  irozgarri. 1. (Lar→H). Apoyo, sustento. “Apoyo” Lar. “Arrimo” Ib. “Cargo de almas, animen kontua, irozgarria ” Ib. “Estribo de pared” Ib. “Apear algún edificio, apuntalarlo, irozgarriak, abeak ifiñi ” Ib. “Apeos, puntales, irozgarriak ” Ib. “Montar la artillería, sutunpak irozgarrietan prestatu ” Ib. Tellatuak alabaña ezin dautezke airean irozgarri gabe. AA I 362. Oen irozgarri edo pareteak bezala. AA II 253. Ama au [Eliz Ama] da egiaren irozgarri eta Koloma. Ib. 11. Zeñaren [apaiztokiaren] […] bukaera egokiak edertzen dabeen elizan txit asko; bai ta lagundu ere irozgarri sendo irmetzat. Izt C 57. Euskaldun onen irozgarria (apoyo). Iraola EE 1884a, 6. Ez luze, ez zabal, ez sakon, / baino or zaitut / guzi oien irozgarri. “Sustentando” . Or BM 30. Barka bekit ustea uste bezala, beste irozgarririk gabe, hemen azaltzea. MEIG I 255. Beste irozgarri bat ere bagenuke burubide honen aldeko. MEIG VI 193. 2. “(Adj.), qui se peut étayer, étançonner, appuyer, mantenir” H. “(Au fig.), qui se peut soufrir, endurer, supporter” H.

  Sinonimoak: iz.

      [euskarria]: euskarri, eusle, irozkai, makulu, sostengarri, sostengatzaile, sostengu, sustengu Ipar., arrimu Heg., bermagailu g.e., zutikai g.e., arrimugarri zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. apoyo, soporte (2) izond. capaz de sustentar
  fr iz. support, appui
  en iz. support
  port iz. apoio, sustentação

  Etxeari hormigoizko irozgarriak ipini dizkiote. #gaurkohitza

  

  irozgarri (Argazkia: ©Nelson Kon)

   
• 

  Maite 11:04 pm on 2019/12/19 Permalink | Reply
  Tags: I ( 288 )   

  immunitate 

  iz. 1 iz. Biol. Mikrobio patogenoei eta toxinei aurre egiteko, organismoak duen berezko ahalmena. Txertoak ez du erabateko immunitaterik bermatzen, birusa oso aldakorra baita, baina arriskua gutxitzen du. 2 iz. Zenbait pertsonak edo erakundek legearen aurrean duten abantaila, zenbait kargu, betekizun eta zigorretatik libre uzten dituena; bereziki, zenbait parlamentarik dutena, legebiltzarraren onarpenik gabe auzitara eramatetik edo atxilotuak izatetik salbuesten dituena. Epaitegiak bertan behera utzi zuen atzo lehen ministroa babesten zuen immunitate legea. Washingtonek jakinarazi du Iraken dauden 172 segurtasun enpresek 2009an immunitatea galduko dutela, eta Bagdaden auzipetu ahalko dituztela. Kardinalgoa, epaitua izateko immunitatea alegia, 1618an lortu zuen; Valladoliden hil zen, 1625ean, auzitegietatik pasatu gabe.

  immunitate sistema, immunitate-sistema Organismoa mikrobio patogeno eta toxinetatik babesten duten zelula, ehun eta organoen multzoa. Kutsadurak hartz zuriaren immunitate sistema ahuldu omen du. (Hiztegi Batua)
  

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (Med.) inmunidad (2) iz. (Zuz.) inmunidad
  fr iz. immunité
  en iz. immunity
  port iz. imunidade

  Junquerasek immunitatea zuen europarlamentari aukeratu zutenetik  (Berria.eus, 2019-12-19)]
  

  

  immunitate (Argazkia: EFE)

   
• 

  Maite 9:17 pm on 2019/12/18 Permalink | Reply
  Tags: H ( 215 )   

  hagun 

  iz. 1. Aparra, bereziki ahoari dariona. Ik. lerde; adur¹. Begiak sutan, haserre gorrian, haguna dariola. Itsasoko baga dorpeek egiten duten haguna. || 2. iz. Gurpilaren metalezko egitura, pneumatikoaren euskarri dena. Ik. uztai 3. Garbitu bizikleta zapi busti batekin eta egiaztatu gurpilak behar bezala lerrokatuta daudela eta hagunak zentratuta. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  hagun. Tr. Documentado sólo en textos orientales. Hay (h)abuin en Axular, en Lizarraga de Elcano y en un texto de Erro del s. XIX, hagun en Leiçarraga, TB , Joannateguy, Hiriart-Urruty, J. Etchepare, Leon, Lafitte y Oskillaso, gahun en Archu, kaburiñ en Goyhetche, ahurin en Hiribarren y kaurin en Zerbitzari. Etim. Para Schuchardt (Bask 6, 30) de occit. bavün (bauün REW 853). Faltan variantes occidentales. Se podría partir de *babune suponiendo metátesis y disimilación, aunque no sin dificultades.

  1. (L, BN, Sal, S, R; SP, Lar, VocBN , Dv (BN), H), habuin (AN-mer, L, Ae; SP, Lar (a-), Lar Sup , Añ (abuiña AN), Izt 47r, H (L)), haboin (L-ain), gahun (S; Dv (S), Hx), kaburin (L-côte (+ -riñ), BN-arb; H (+ -riñ)), gaurin (L-côte), haburin (L-ain; Hb, H (a- L)), ahurin (L; H), kaurin . Ref.: Bon-Ond 137; VocPir 77; Darric LBasque 5; A (habuin, haboin, hagun, ahurin, gahün, kaburiñ); Lh; Satr VocP (aguna). Espuma de la boca. “Habuina, écume de bouche, haguna. Habuina dario ahotik, il écume de la bouche” SP. “Espumajo, espumarajo”, “espuma, […] abuina, haguna” Lar. “Écume, bave” Dv. “Ahurina, écume qui coule de la bouche” H. “Habuina, écume que l’on jette de la bouche, bave” Ib. v. 1 adur, lerde, arrapo, 1 barauts. Eta lurrera eroririk [semea] iraulzkatzen zen haguna lariola. Lç Mc 9, 20 (He, Leon haguna; TB hedarra, Dv heldorra, Or aparra; v. tbn. Lç Lc 9, 39 haguna dariola). Beha iazozu haserretua dabillan bati, nola mintzo den, nola ahotik habuiña darion. Ax 280 (V 187). Persona batzuk […] zokos zoko dabilzanak mantxatzen guzia beren mi gaiztoaren abuñas (160, 220, 284). LE-Ir. Lehoa kasik da erhotzen / Ahotik gahuna du galtzen. Arch Fab 101. Otsoari gozoz dario yadañik, / Kaburiña hortzetarik, / Eta nigarra begitik. Gy 33. [Zezenak] ezdaki nori iazar, ahurin zurrutan. Hb Esk 221. [Otso bat] mihia kanpoan eta arrapoa edo haguna zariola. Jnn SBi 116. Beren hortzak karraskatuz, haguna zariotela ahotik, xakhur errabiatuer bezala. Elsb Fram 175. Nahi bezenbat xixtu eta fuera eta tomate edo sagar ustel orok leihoetarik burura [ministroari]; ezin egona baitu ordean. Zortzi guziez, edo gehienez, han edo hemen behar du horrela bere haguna aurdiki. HU Zez 182. Egintzetan gaindi doakona deus ez da, gizon tzar horren barnea […] betetzen duen pozoinaren haguna baizik. Ib. 179. [Zakurra] begiak odoletan, nahasiak, haguna zariola ahotik, ile-ondoak xutik. JE Bur 63s. [Borda-ttipiko nausia] begiak sutan, hasarre gorria, haguna zariola. Lf Murtuts 8. Begietarik nigar, ahotik kaurin. Zerb “Astoa” (ap. DRA).

  2. (Lar, VocS 133, VocBN , Gèze, H, Foix), habuin (Lar (a-), H), gahun (Gèze, Foix), kaburina ((det.).H), aun (BN ap. A ). Espuma. “Écume” VocS, VocBN y Gèze. “Écume en général” H. ” Eltze haguna, écume d’un pot qui bout, d’un pot-au-feu. Itsas haguna, l’écume de la mer agitée. Zaldi hagunez estalia, cheval suant et couvert d’écume. Uhaguna, eau qui bouillonne, que se précipite et écume, écume qu’elle produit. Esne haguna, écume du lait qu’on agite. Salboin haguna, écume de savon” Ib. ” Aun (BN), espuma de leche cocida (no es la nata)” A. Cf. itsas kaburin. Itsasoko baga dorpeak, ber bileniéz hagun egiten dutela. Lç Iudae 13 (TB haguna). Itsasoaren orroek lazkatzen zituela; urek batak berzeas golpe emanez, abuñak zeruraño goititzen zirela. (AN-erro, s. XIX). ETZ 266. (Satr lo interpreta como “uhain, olatu”) [Uhina] orroaz eta haguna burrustan zariola, bat-bedera xutitzen zen bertan pareta zabal baten idurirat. JE Ber 79. Labaiñea ugelaz leguntzen ari zan aita, arpegia bitsaz zuri zuri zualarik. Gero […] haguna ta bizarrak batera khentzen zituan labaiñaz. Osk Kurl 102. Eltxanoari agunara gendu. ZMoso 59.

  HAGUN-ZALI. Espumadera. v. agorxali. Maria, zer egin duzu hagunzalhia? –Besainka botatu, andrea: dena zilho zen-eta! Herr 16-1-1958 (ap. DRA).

  Sinonimoak: iz.

      [ahotiko aparra]: apar, arrapo Ipar., bits Bizk., habuin zah., bisuts Bizk. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. llanta (2) iz. (Ipar.) espuma; espumajo, espumarajo
  fr (1) iz. jante (2) iz. mousse, écume, bave
  en (1) iz. rim (2) iz. froth, foam
  port (1) iz. aro (da roda) (2) iz. (Ipar.) espuma

  Orlegitasunaren ilusioari uko eginez, olatuak hagun zuritan puskatzen ziren eki-sartzeak urretu harkaitzetan.  [Ezer gabe hobe, Itxaro Borda (Susa, 2009)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  hagun (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)