Updates from Maite Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

  • Maite 11:53 pm on 2019/12/17 Permalink | Reply
    Tags:   

    pipermorro 

    iz. Piper mota mamitsu eta gozoa (Capsicum annuum). Agure zahar bat, pipermorroa zirudien sudurrarekin. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    PIPER-MORRO ( (G, AN ap. A)). Pimiento morrón. Agure zar bat ere bai, piper-morrua zirudien sudurrarekin. Alz Txib 84. Jatetxe batean arroz-pilloa, piper morroak gorri-gorri gaiñean zituala. JAzpiroz 121

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (Bot.) pimiento morrón
    fr iz. poivron, piment carré
    en iz. sweet pepper
    port iz. pimento morrone

    Hiru pipermorro handi erosi genituen. #gaurkohitza

    pipermorro (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:06 pm on 2019/12/16 Permalink | Reply
    Tags:   

    zirrara 

    iz. Barne asaldua, oroitzapen, grina edo sentimen batek eragina, zurbiltzea edo gorritzea, bihotz taupadak bizkortzea, edo bestelako ondorio nabariren bat dakarrena. Zirrara ilun bat sumatu zuen Joanak. Zirrara batek astindu dit barrena. Su ezkutu baten zirrara sentitu zuten. Gogoan dut oraindik, hura irakurtzean hartu nuen zirrara. Ilunabarrak eta udazkenak zirrara ezti-mingotsa zabaltzen digute bihotzean. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    zirrara. Tr. Documentado en textos meridionales del s. XX. La forma más usual es zirrara. Hay zirrada en N. Etxaniz y xirrara en Ugarte.
    1. zirrada, xirrara. Estremecimiento, emoción, escalofrío, impresión. En DFrec hay 8 ejs. de zirrara.  Aien mataillak maite larrosaz gorritu ziren, eta biek batera, su izkutu baten zirrara beroa senti zuten. Or Mireio (1930). F. Mistralen obraren itzulpena. “>Mi 21. An inon baino obeki, / esanak du muina, / uso-egal-dardaraz / zirrara diguna. “Impresionándonos” . Or Barne-muinetan (1934). “>BM 94. Maiteren burutik dator / biotzeraiño zirrara. “Impresión” . Or Euskaldunak (1934). “>Eus 76. Erromes jendea, zirrara ta ikara, / barkapena-eske aien oñetara. SMitx Arantzazu. Euskal-sinismenaren poema (1949). “>Aranz 174. Zer ametsondoa! Alako zirrara eragin zidanan nere izate osoan. Or Quito-n arrebarekin (1950). “>QA 196. Bizkar-ezurrean gora ikaragarrizko zirrara eragiten zigun tarteka-tarteka doñu ukigarri arek. Lek Santa Clara”ren kanta zahar bat (1955). ‘”>SClar 104. Barruan alako irrista edo zirrara ebilkigun alderen alde. Erkiag Arranegi (1958). “>Arran 10. Zirrara zorrotz bat ene baitan / irauli zan, aparretan, / iduriz uhiñak aitzetan. Erkiag in Onaind MEOE 712. Eta Izeta izena ikusi dudanean, zirrara batek astindu dit barrunbea. Txill Leturiaren egunkari ezkutua (1958). “>Let 42. Ikuskizun onen aurrean nork eztu sentitu biotzean zirrara gozoa. Vill Kristau fedearen sustraiak. I. Jainkoa (1962). “>Jaink 40. Arek bai azaltzen ditula ederki arimaren barru-oarpen, zauskada ta zirrara esangaitzak! Onaind in Gazt MusIx 150. Ostroak arpegira zetozkion Juanari, ta berriro Basaburuko leioan, ezkon-bezperako gabean, nabaitu zuan zirrada bera berritzen zioten. NEtx Lur berri billa (1967). “>LBB 22. Argiaren lertzeaz batean, mendi gandorrak nabartu zirenekoxe, zerupe oskarbitik aize xirrara giligarriak esnaeraziaz zekarkin lurtarren egoera nagia. Ugarte On Egiñaren Obaria (1972). “>Obaria 131. Tamalgarria. Barruan sortu / oi da olako zirrara; / alabaña gu ortik asago / eroki igitu oi gara. Atutxa Mugarra begiraria (1969). “>Mugarra (ap. DRA). Ilunabarrak, udazkenak, eta gau-neguen itxuraren azpian izkutatzen zaigun heriotzeak, zirrara ezti-mingotsa zabaltzen digute bihotzean. Mitxelenaren idazlan hautatuak (1972). “>MIH 319. Gogoan dut oraindik, Bladi Oteroren itzulpenak irakurri nituenean hartu nuen zirrara. Euskal idazlan guztiak (1988). “>MEIG V 133. Musika-zirrara somatuko du, Shuberten “Rosamunda” aditzerakoan. Euskal idazlan guztiak (1988). “>MEIG IX 141.
    2. Destello, brillo.  Meatu bedi, argi biur bedi, itzungi bedi, Iainko-zirrara besterik uzten ez digula, Gizon eta Iainko batean urturik bezala. Or Quito-n arrebarekin (1950). “>QA 165. Ikusmenaren organuak bearko du eter delako orren zirrarak atzemaiten azkarra izan. Vill Kristau fedearen sustraiak. I. Jainkoa (1962). “>Jaink 66.
    3. Temblor.  Egun osoan, orbelen zirrada nabaitu zuan andre gazteak eta gau artan etzuan berealakoan lorik artu. NEtx Lur berri billa (1967). “>LBB 24. Ahotik belarrira eta belarritik barrenago zabaltzen diren uhin eta zirrarekin. Euskal idazlan guztiak (1988). “>MEIG VI 118.
    ZIRRARA EGIN. Estremecer, emocionar, impresionar.  Au aditzean, biotzak zirraraegin zion Don Karlosi. Or Santa Cruz apaiza (1929). “>SCruz 129. Au entzuteak arrotzari zirrara (impresión) ikaragarria egin zion. Etxde AlosT 44. Izan ere, ikaragarrizkoa izan da urratsok egin didaten zirrara. Etxde JJ 112.
    ZIRRARA EMAN. Estremecer, impresionar. Zirrara eman diot nik nere buruari: au marka! Txill Leturiaren egunkari ezkutua (1958). “>Let 96. Zirrara sakona eman dit zure deiak, eta oraindik maite zaitudala ikusi dut. Txill Let 136.
    ZIRRARA-ERAGILE. Emocionante. Zirrara-eragille / beti zure gaia. Beranduko birigarroa (1998). “>Zendoia 232.

    Sinonimoak: iz.

    [barne-asaldua]: emozio, hunkipen, inpresio, zauskada Heg., birlore Bizk., zarrada Bizk., mugidalda neol., inarrospen g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. emoción, sensación, impresión, conmoción
    fr iz. impression, sensation, émotion, secousse, commotion
    en iz. emotion, excitement, sensation, impression
    port iz. emoção, impressão

    Zirrara batek astindu dit barrena.  (Hiztegi batua)

    zirrara (Argazkia: weheartit.com)

     

  • Maite 9:23 pm on 2019/12/15 Permalink | Reply
    Tags:   

    palmondo 

    iz. 1 iz. Eskualde beroetako zuhaitza, enbor luze, latz eta soilekoa, enborraren buruan hostoz osaturiko adaburua duena eta loreak mordoetan dituena (Phoenix dactylifera, etab.). Palmondoak eta kokondoak. Palmondo basoa. Gizon zuzena loratzen da nola palmondoa. Lizarrak eta palmondo nanoak burumakur zeuden. 2 iz. (Hitz elkartuetan, bigarren osagai gisa). Belauniko zegoen datil palmondo baten azpian. Azukre palmondoa. Olio palmondoa. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    palmondo.
    (Urt IV 409, Dv→Diccionario Vasco-Español-Francés hiztegiari (1905-1906) dagokio.”>A), palma-ondo (Lexique Français-Basque. “>T-L). Palmera.  Egipto’n eguzkijak berotzen dauz palmondo ta ostantzeko zugatzak. Ipuñak (1927). Oscar Wilderen ipuinen itzulpena.”>Altuna 21. Abarrak kuskuz beterik zeuden, urre palmondo antzo. Or Mireio (1930). F. Mistralen obraren itzulpena. “>Mi 30. Guano deritzaion palmondo orri-mami lodiz egindakoa zan. AGoen Agurea 17. Orobat palmondo arroa ta itsasora begira dagoen lerrondoa. Ibiñ Bergiliren Idazlanak osorik: Unai-Kantak eta Alor-Kantak (1966). “>Virgil 83s. Gizon zuzena loretzen nola palmondoa. Ardoy San Frantses Jatsukoa (1966).”>SFran 348. Palmondo haundi baten pean. Lasa Poema bilduma (1971). “>Poem 58. Ekarri handik olibondo, pinu, mirto, palmondo eta orridun zuhaitzen adarrak. BiblE Neh 8, 15. Cannesko urrezko palmondoa. Mitxelenaren idazlan hautatuak (1972). “>MIH 326.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (Bot.) palmera; palma; palmito
    fr iz. (Bot.) palmier
    en iz. palm (tree)
    port iz. palmeira

    Paradisuaren pareko uharte batean geunden biok eta maitasuna isuri eta isuri ari zen palmondo artean. [Groenlandiako lezioa, Bernardo Atxaga (Erein, 1998)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    palmondo (Gaurko hitza, CC0 Creative Commons)

     

  • Maite 9:46 pm on 2019/12/14 Permalink | Reply
    Tags:   

    zelatatu 

    ad. du ad. Norbaiti begira egon, bera konturatu gabe, egiten duenaz jabetzeko. Noizbait zelatatu ditut eta ikusi eskaleei artoa ematen eta eskuan muin egiten. Etsaiak zelatatzen. || Gure urrats guztiak zelatatuko ditu. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    1 zelatatu.

    1. (G, AN, L, B, BN ap. A ; SP, Urt II 439, Lar, Añ, Dv, H; -tau V ap. A ), zeletatu, zalatatu (H). Espiar; acechar. “Acechar” , “atisbar”, “zelar” Lar y Añ. ” Zelatatzea, barrandatzea, goaitatzea” HeH Voc. . ” Mintzo gaitzin apal; nork daki zelatatuak bagara ere? (B)” A. Orduan baitira [usoak] ihiztariez ere zelatatuak, barrendatuak eta guardiatuak. Ax 343 (V 228). Gure urrats guziak zelatatukoitu. SP Phil 428 (He 433 zelatatu). Bertzeren bizitzearen zelatatzen, sondatzen eta miratzen iartea. Ib. 350. Hortakotzat zelatatzen zituzten arthoski haren hurrats guziak. Lg I 230. Zelan dendatuten dirian [azerijak] zelatetako, bidiak ebagiteko, samapeti oratu ta itoteko. Mg PAb 110. Nos bait zelatau ditut [seme alabak], ta ikusi artua emon ta eskuban mun egiten eskale gaixuari. Ib. 105. Zelatatatzeko bialdu zituzten gaizki esalleak […] itzen batean arrapatzeko. Oteiza Lc 20, 20. Eta hurbillduz musua, / badauka zelatatua / hatsaren yalgi lekhua. Gy 167. Gelan sartu zan eta bere etsaiak zelatatu zuten, eta belaunikatuta zegoan tokira sartu zitzaiozkan. Lard 321. Berrogoi gizon baino gehiago badire Paulo zelatatzen dutenak. Dv Act 23, 21 (Lç zelata diaudek). Zelatatuaz, eta alegiña egiten egiten aren aotik irteten zan itzen bat arrapatu eta akusatzeko. Brunet Lc 11, 54. Oetako batek zelatatu zuan gau btez. Bv AsL 153. Jesus zeletatzen zuten, non eta zertan hutsean atzemanen zuten. Lap 234 (V 105). Naiz guardak zelatatu azariyak bezela zuluetatik. Iraola 38. Jostatu ordez, [gabeukatzaren] igikuntza estalgetu ote dezaken kutxaren zirrikituetarik zelatatzen du. Zink Crit 14. Geldiro ta begi erne zelatatu zun etxe-ingurua. TAg Uzt 164. Bere menpekoak uri aundian eginbarri dituan ezagupideak artez zelatau ditualako. Erkiag BatB 132. Gerra giro onek, errezeloa ta susmo txarra errez pizten ditu, ta guziok alkar zeletatzen bizi gera. NEtx LBB 80.
    “S’étirer (un animal)” Foix.
    2. Cumplir, guardar. Zeletatu badute ene hitza, zelatatuko dute ere zuena. TB Io 15, 20 (Lç, Leon begiratu, LE guardatu, Or eutsi, Ker bete).

    2 zelatatu. Ensillar (?). Nik behar diket ehun mando, / manduak urrez ferraturik, / munduz mundu ebilteko, / kukuso bat zelataturik. // Kukuso hura ezarriren dit / manduen aitzinian, / eta nihau bragaturen / mundu ororen artian. AstLas 14.

    Sinonimoak

    [zelatatu]: barrandatu, espiatu, zelatan ibili, zelatan egon, zelatan izan (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es du ad. acechar, espiar, vigilar, escudriñar, observar, velar
    fr du ad. surveiller, veiller, épier, guetter, espionner
    en du ad. to spy on, to watch, to lie in wait for, to keep under surveillance
    port du ad. espreitar, emboscar, vigilar, vigiar

    Irekita zegoen, eta barnealdea zelatatu zuen begiradaz. [Iruzurgilea, James Cain / Xabier Olarra (Igela, 2002)]

    zelatatu (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 10:40 pm on 2019/12/13 Permalink | Reply
    Tags:   

    garitza 

    iz. 1 iz. Gari soroa. Garitzetara jaitsi ginen. 2 iz. Gari kopuru handia. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    garitza.

    1. (V, G, AN ap. A ; H), garitz. Trigal. “Terre ensemencé de froment” H, que cita el ej. de Astar. ” Aramu-bedarra, bedar me me mea, garitzekoa da (V-ger), […] de los trigales” A. Jesten bagera garitzetara. VMg 31. v. tbn. Añ MisE 149. Iñoren etxe, baso, lasto, garitza edo artatzaren bat erretan dabenak. Astar II 160. Donian-goizez gazte zoroak […] / doaz garitzan […] / batuten bedarrak. Azc PB 63. Garitzetan dardaiz dok argija. “La luz dardea los trigales”. Laux AB 25. An beian ixillik, / garitz urretuak / […] zelai orlegiak. Egieder Usk 14 (ap. DRA).

    2. “Cantidad, montón, porción de trigo. Itxas-ontzi arek ekarri eban garitziak, ez eukan neurririk ” Etxba Eib. v. garidi. Orrill-lorilleko euritza / urte guzirako garitza. Ayerb EEs 1916, 227. Ganbaran garitza. MendaroTx 209.

    Sinonimoak: iz. (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

    [garitza] : gari-soro, ogi-alor.
    [garitza] : gari-pila

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. trigal, campo de trigo (2) iz. cantidad/montón de trigo
    fr (1) iz. champ de blé (2) iz. quantité, tas de blé
    en (1) iz. [alorra] wheat field (2) iz. [kopurua] amount of wheat
    port (1) iz. trigal, campo de trigo (2) iz. quantidade / pilha de trigo

    Haize hark berak laztantzen zituen han eta hemen ageri ziren garitzak eta soroak. [Azeria eta Lehoia, Edorta Jimenez (Txalaparta, 2007)] (Ereduzko Prosa Dinamikoa)

    garitza (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:30 pm on 2019/12/12 Permalink | Reply
    Tags:   

    indartu 

    iz. indartu, indar/indartu, indartzen || 1 da/du ad. Indarra hartu edo eman, indartsuago bihurtu. Ik. bortiztu; sendotu. Gaixoaldiaren ondoren, pixka bat indartu nintzenean. Baserrian hazia eta indartua. Zuhaitz mota hori lur garaietan ere ondo indartzen da. Lanak gorputza indartzen du. Haien itxaropena indartu eta sendotzeko. Nire osasuna indartzen dela holako toki batean. Ilunabarrak haizea dakar, indartuz doa gauean. Herri txikietan ere ingelesa indartzen ari da. 2 da/du ad. Gotortu. Dorrontsoro, beldurturik, Oñatin indartu zen eta Lizarragari adierazi zion Tolosari erasotzeko.  (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    indartu. (gral.; Lar, VocS 133, Añ, Dv, H). Ref.: A; Etxba Eib; Elexp Berg (inddartu). Fortalecer(se), hacer(se) fuerte. “Fortificar” Lar. “Robustecerse, fortalecerse” A. “Restablecerse de una enfermedad o accidente” Etxba Eib. v. azkartu.

    Tr. Documentado sobre todo al Sur. Al Norte lo emplean autores del s. XX como J. Etchepare, Zerbitzari o Xalbador. En DFrec hay 119 ejs., todos, menos uno, meridionales.

    Anima tentazioen kontra indartzeko. CatBurg 38. Indartuko dira pasiño gaistuak, gogortuko da bijotza. Mg CO 110. Loikeriako erro gaiztoa gugan piztutzen, indartzen eta azitzen da. Gco II 39. Pozoiaren kontrako batekin alako moduan indartu zuen bere gorputza. Echve Dev 193. Konfirmetako eta indartuteko Bautismu Santuan artu gendun fedian. CatLlo 59. (v. tbn. fedean indartu Añ EL2 129) Fedia indartu nai / guk alegiñian, / sobra gutxi daukagu / gaurko egunian. PE 125. Piska bat indartu nintzanean, biotzaren erditik eskerrak emanaz. Apaol 58. Aserreak baketu, argalak indartu, gaixoari sendagarri onak emon. Ag AL 70 (v. tbn. G 142). Gorputza zelan indartuko da / jan-edan egin bagarik. Enb 194. Nehor ez, bera bizi zeno bere erakaspenez langile bat argitu eta indartu duen nausirik. JE Ber 68. Estadua bear ei da indartu, estadua eskubide guztien jabe oso egin. Eguzk GizAuz 106. Agintari izendatzeak, Guda Zaingoak indartu egingo ditu. “Revalidará” . EAEg28-4-1937, 1576. Berehala Amalezitak indartu ziren eta gaina hartzen hasi. Zerb IxtS 37. Guzia dezaket indartzen naunagan; indar nazazu, al dezadan. Or Aitork 282. Uste ori beste zio onek indartu egiten du. Zait Plat 11. Gerla denborako egoera gogorrak kasik itzali zuen nitan doi doia indartzen hasi su hura. Xa Odol 43. Eten gabeko euriarekin / urak zeuden indartuta. Uzt Sas 161. Ondarroan kirola indartzeko ipiñi zan bazkun au. Etxabu Kontu 153. Estomago aula daukanari indartu egiten dio. Ostolaiz 103. Zerbaitek indartu ninduen, egia-erran, ene beldur guzien gainetik. Larre ArtzainE 299. Ahulak ahula indar dezake. MEIG VII 172. v. tbn. VMg 11. LE Ong 24r. fB Ic I app. 3. Añ EL2 92. Izt C 114. Aran SIgn 35. Bv AsL 208. AB AmaE 342. Arr May 100. Itz Azald 160. Goñi 95. A Ardi VII. ForuAB 159. ForuAG 299. KIkV 115. KIkG 84. EusJok 17. ArgiDL 167. Jaukol Biozk 53. Alz Ram 56. FIr 140. EArzdi in Kk Ab II 6. Laux BBa 44. JMB ELG 63. Ldi IL 143. SMitx Aranz 101. Munita 141. Etxde JJ 195. NEtx Antz 33. Erkiag Arran 159. Basarri 41. And AUzta 117. Anab Aprika 63. Vill Jaink 7. Or in Gazt MusIx 40. MAtx Gazt 77. BEnb NereA 260. Ibiñ Virgil 33. Ataño TxanKan 107.

    Fortificar, reforzar (un sitio). Portugesai artu izan zien Ugarte Sakramentukoa […] eta indartu ere zeban Valparaisokoa. Izt C 474. Protegerse. Dorrontsoro, bildurturik, Oñatin indartu zan. Or SCruz 120. (Ref. al volumen de la música). Eresia tartetan indartu ta ixilduaz. NEtx LBB 195.

    Sinonimoak: ad.

        [indartsuago bihurtu]: azkartu, bortiztu, azkortu Bizk., indartsutu g.e., indarztatu Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) da/du ad. fortalecer(se), robustecer(se), hacer(se) fuerte; reforzar(se) (2) da/du ad. (Arg.) reforzar
    fr da/du ad. (se) fortifier, (se) rendre fort, -e ; (se) renforcer
    en da/du ad. to strengthen, to fortify
    port ganhar força, fortalecer-se

    “Eremu ez-euskaldunean” eta “mistoan” euskara indartzeko aholkua eman du Europako Kontseiluak (Euskalerria irratia, 2019-12-12)

    indartu (Argazkia: euskalerriairratia.eus)

     

  • Maite 11:26 pm on 2019/12/11 Permalink | Reply
    Tags:   

    amore 

    iz. g.g.er. Maitasuna, amodioa. Amorea itsu da. Amore garbia. Urrearen ordez, opa iezaiozue amore benetako bat.   (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: iz.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    [maitasuna]: g.e.askonahi, maitasun, maitatze, nahitasun, amodio Ipar., askogura Bizk., maitazarre jas., onerizko jas., maitakuntza g.e., maitantza g.e., onerizte zah., oniritzi zah., maitagune Ipar. g.e.
    [maite den pertsona]: Ipar. zah.amodio g.e.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. amor (2) iz. persona amada; objeto de amor
    fr (1) iz. amour (2) iz. personne bien-aimée
    en (1) iz. love (2) iz. loved person
    port (1) iz. amor (2) iz. pessoa amada

    Urrearen ordez, opa iezaiozue amore benetako bat.  (Hiztegi batua)

    amore (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

     

← Older posts

Newer posts →

c
Compose new post
j
Next post/Next comment
k
Previous post/Previous comment
r
Reply
e
Edit
o
Show/Hide comments
t
Go to top
l
Go to login
h
Show/Hide help
shift + esc
Cancel