Gaurko hitza

Updates from Maite Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 10:39 pm on 2019/09/25 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gabirai 

  iz. Hegazti harraparia, gainaldea gris-urdina eta gainerakoa zerrendaduna duena (Accipiter nisus). Usotzat gabiraia sartu. Horrela hitz egingo lukete gabiraiek, hizketan balekite, atzaparretatik usoak ihes egitean. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  gabirai. (V-ger, AN-gip; Lcc [corregido sobre gabilai], Izt C 198), gabiroi (G; H (V, G)), gabilai, gabilan, gabilloi, gabillara (V-gip), gabilare, gabinare, gabirau, txabirai, gabirari, gabillau (V-m), kabirai, kabelai, kabidoi (G-azp, AN-larr), kabillara (V-m), kabilddara (V-gip), karibei (V-gip), kabrina (-e B). Ref.: A (gabirai, karibei), Apend (gabilau); Arzdi Aves 161; Dass-Eliss GH 1923, 377; Iz ArOñ (kabílddara); Etxba Eib (gabillaria); SM EiPáj (gabillara); Asp Leiz (kabidoi); Zubk Ond (kabillara); Izeta BHizt2 (kabrine). Cf. gabirón en el cast. de Orio (Echaide Orio 118).  Gavilán. Se emplea tbn., sg. algunos testimonios, para designar a otras rapaces similares como el milano (Asp Leiz) o el cernícalo (“buse vulgaire” en Dass-Eliss), o indistintamente para dos o más de ellas (gavilán y cernícalo sg. Arzdi en Larrinoa; gavilán, azor y cernícalo en Iz ArOñ). v. mirotz.

  Ai, joat gabiraia / aztor usua. (Cantar de Perucho, 1536). TAV 3.1.15. Enbidiosoak dira txabiraiaren begiak. (Tolosa, 1619). Ib. 3.1.25,27. Zegaiti esaten jakee. mirubak ta gabillaiak egazti arrapatzalle edo txori lapur oneei? Mg PAb 180. Gabirabaren antzeko txori bat da au [mirotza] . Echve Dev 162 nota. Kabirai aien atzaparretan preso zegoen usoa. Arr Bearg 153 (ap. DRA). Gaztelako kabelai ixill / txori arrapalaria. AB Ama Euskeriaren liburu kantaria (~1885). “>AmaE 79 (v. tbn. 266). Eskuti saltatu da gabilarea, / egotxo nabarrean zeraman kartea. (G-nav). Diccionario Vasco-Español-Francés hiztegiari (1905-1906) dagokio.”>A Cancionero Popular Vasco (1919).”>CPV 1045 (cf. tbn. 1053 (G-nav): Eskutik bolatu zait gabinarea, si bien Azkue (pero no Balad 205) traduce “murciélago”, por semejanza formal con variantes de gau-enara (q.v.)). Gabiroiak oillarrak jan. Noeren ontzia. A. Zavala (arg.).”>Noe 121. Txituak zaitutzen kolka / gabirauakin burruka. Mendaro Txirristaka bertsolaria. “>MendaroTx 97. Gabirabaen gisa / gizon asko dira, / litxarreriyan iñoiz / aspertzen ez dira. PArt Ustez laguna detan ta beste bertso asko (~1890). “>Ustez 132. Aztorea ta bai gabiraia, naiz ta au txikia izan, arraparietan azkarrenak eta, almen bereziak zetie eizarako. MItziar Gure txoriak (1966). “>Txoriak 28.
  v. tbn. Ag G 337. Gabiroi: It Fab 89. Gabilai: Mg PAb 182. VMg XIV. Gabilan: MendaroTx 359. Gabilloi: Enb 192. Erkiag BatB 38. Gabirau: Iraola EEs 1914, 75. Gabirari: BasoM 83.

  GABIRAI URDIN. “Gabillara urdiña, aguilucho cenizo (Circus pygargus)” SM EiPáj.

  Sinonimoak: iz.

      [belatza]: belatz, mirotz, esparbera Zub. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Zool.) gavilán (Accipiter nisus)
  fr iz. épervier (d’Europe)
  en iz. épervier (d’Europe)
  port iz. (Zool.) (ave) gavião

  Haiek ez zekiten gabirai bat zegoela auzoan, harrapakinen zain, eta beti bezain mamitsu agertzen ziren hegan. [Berria, 2015-04-12, «Argaldu ala hil», ANA GALARRAGA [Euskal Herria]] (Egungo Testuen Corpusa)

  

  gabirai (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 11:31 pm on 2019/09/24 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  kargugabetze 

  iz. Norbait kargutik kentzea. Legebiltzarrak abiaturiko kargugabetze prozesua gelditzeko saioa egin zuen presidenteak. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: iz.
  

  [kargugabetze] : kargutik kentze (Elhuyar hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. destitución, cese
  fr iz. destitution, renvoi
  en iz. dismissal, discharge
  port iz. destituição,

  Legebiltzarrak abiaturiko kargugabetze prozesua gelditzeko saioa egin zuen presidenteak. (Hiztegi Batua)

  

  kargugabetze (Argazkia: New York Times)

   
• 

  Maite 9:53 pm on 2019/09/23 Permalink | Reply
  Tags: I ( 288 )   

  ixi 

  interj. Bizk. Ixo. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 ixi. (V, G ap. A ), isi (V, G, L, R ap. A ), exi. (Interj. para pedir silencio).v. 1 ixo. Exi ene laztantxoa, exi . Acto 390. Isi, urlija dator. Astar II 147. Ixi, ene alabia. Ur MarIl 116. Ixiii, ama, ixiii. Otx 19. Ixi, ixi, ama-doillorkumea. (Cantar de Alostorrea). Or Eus 117 (en la vers. de Guerra CantAnt 48 ixill). Ixi! ixi! txo! txo! Osk Kurl 68. v. tbn. AB AmaE 154. Enb 163. Balad 195. Entzun, ikusi ta ixi, baketan nai badozu bixi.Otx 90.

  2 ixi. “(AN-gip), seto. Zutoi ta arbaztakin intakoa da ixia” A. v. 1 itxi (III , 2) .

  Sinonimoak:interj. Bizk.

      [ixo]: ixo, xo Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es interj. (B) ¡silencio!; chist
  fr interj. (B) silence!; boucle-la
  en interj. (B) (be) quiet!; shut up!
  port interj. (B) ficar quieto

  -Ixi! – agindu nion, harekin lehenengoz benetan haserre. [Kilkerren hotsak, Edorta Jimenez (Susa, 2003)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  ixi (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 9:02 pm on 2019/09/22 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 315 )   

  zizini 

  iz. Zerbait egiteko burutapena.

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1. (V-arrig-m ap. Diccionario Vasco-Español-Francés hiztegiari (1905-1906) dagokio.”>A ). “Intención. Zizini txarrak dakaz odai onek (V-m), esta nube trae malas intenciones” Diccionario Vasco-Español-Francés hiztegiari (1905-1906) dagokio.”>A.  Frantzi ta España zizini (intentzio) txarrez / itogarrian dabiltza. Gure izkuntzaren mugatik (1992).”>Ayesta 91.

  2. zizina. “Rastro. Zizinarik ez eban etxi” A Apend. “Zizinarik ezin atera” Ib.

  3. ” Ollarrak amarretatik laster joten dau; zizini txarra, mal augurio (V-arr)” A Apend. .

  ZIZINETAN. “Zizinetan jaio, tener malos principios (Darric)” DRA.

  Sinonimoak: iz.
  

  [zizini] : asmo, xede, uste; intentzio; deseinu
  

  Beste hizkuntza batzuetan (Labayru eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. intención
  fr iz. projet, intention, prétention
  en iz. intention; aim, purpose
  port iz. intenção, propósito

  Zizini txarrak dakartzate hodei horiek. (Orotariko Euskal Hiztegia, mold.)

  

  zizini (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:40 pm on 2019/09/21 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  kondots 

  iz. (1) kimu (2) [frutarena] bihotz, zuztar

  Orotariko Euskal Hiztegian

  kondots.

  1. kondotx. Cabo.  Argizari-kondotx / piztua bezela / maitasun-garraz / iltzen bizitzea. Lek Euskal Esnalea. Aldizkaria (1908-1931). “> EEs 1919, 194.

  2. “Brote (de las raíces del árbol), zuztuin (B), kondotsa (AN-5vill)” (Orixe).  Guk ez dittugu lenbiziko begikalduz ulertzen gure izen soill oriik, ez dire garbiik, ez dute ageri kondotsa, ez dute ezagun non ote duten sortzapena. Or Lenengo Euskalegunetako Itzaldiak (1921). “> LEItz 34.

  3. kondotx (AN-larr).,”Corazón de la fruta” Asp Leiz.

  KONDOTS-MUTUR.  Ez uste nere biotz onak edo gogo-faltak geldierazten nauala, kondots-mutur arek baizik, geneko batean oiñ-azpi au zulatu zidanak. “Garrancho” . Berron Don Kijote Mantxako (1977). “>Kijote 134.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) brote (de las raíces del árbol) (2) corazón de la fruta
  fr (1) pousse, bourgeon  (2) (pommes, poires) trognon
  en (1) shoot, sprout, bud (2) (fruit) core
  port (1) (de planta) broto, grelo (2) caroço, miolo

  Sagarraren kondotsa mahai gainean utzi zuen. #gaurkohitza

  

  kondots

   
• 

  Maite 10:36 pm on 2019/09/19 Permalink | Reply
  Tags: P ( 210 )   

  piku 

  iz. 1 iz. Pikondoaren fruitua, udare formakoa, azala berdea edo morea, eta mamia gorria edo horia eta oso gozoa, hazi txikiz betea duena. Piku melatua baino ximurragoa. Goiz ontzen diren pikuak maite ditu nire arimak. 2 iz. Pikondoa. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 piku.

  Tr. De uso general. Las formas mejor documentadas son pikuy p(h)iko. Se encuentra iko en algunos autores vizcaínos a partir de principios del s. XIX, fiko en autores septentrionales (no suletinos) desde Leiçarraga hasta finales del s. XVIII (a excepción de Larreguy que usa phiko y Dassança 591 piko melatu ) y en Joannateguy, figo en Hualde, y biku en Lizarraga de Elcano y BOEanm. (Jarraitu irakurtzen, piku)

  Sinonimoak: iz.

      [pikondoa]: pikondo (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (Bot.) [fruitua] higo (2) iz. (Bot.) [zuhaitza] higuera (Ficus carica) (3) iz. (Zool.) quelvacho; negrito; sapata; bruja negra
  fr (1) iz. [fruitua] figue (2) iz. [zuhaitza] figuier
  en (1) iz. [fruitua] fig (2) iz. [zuhaitza] fig (tree)
  port (1) iz. (Bot.) [fruitua] figo (2) iz. (Bot.) [zuhaitza] figueira (Ficus carica)

  Piku helduen antzeko dira zure gotorleku guztiak: pikuondoa astindu orduko behera datoz, jango dituztenen ahora. [Elizen arteko Biblia, Askoren artean (Idatz, 2004)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  piku (Gaurko hitza, CCO Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 9:44 pm on 2019/09/18 Permalink | Reply
  Tags: M ( 290 )   

  mankatu 

  ad. mankatu, manka/mankatu, mankatzen 1 da/du ad. Min hartu; zauritu. 2 da/du ad. Leher egin, neka-neka egin. Mankatuta nago. Futbolean ibilita, zeharo mankatuta ailegatu zen etxera. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 mankatu.

  Tr. Documentado en autores vizcaínos (tbn. en V. Moguel y Uztapide) de los ss. XIX y XX, y en los suletinos Eguiateguy y Etchahun. La forma general es mankatu(-kh- en los suletinos); hay mangatu en Uztapide.

  1. (V (-au), S; SP, Dv (S), H (V, G)), mainkatu (-kh- BN-mix, -kh- H (s.v. maingu)), mangatu (V-gip), maikatu (-kh- H (BN, S)). Ref.: Diccionario Vasco-Español-Francés hiztegiari (1905-1906) dagokio.”>A (manka, mankatu, mainkhatu); Le Basque de la Basse-soule Orientale (1939) liburuko hiztegiari dagokio. “>Lrq (mankhatu); Totor Arr (mankeu); Iz ArOñ (mankau); Elexp Bergara aldeko lexikoa (1996).”>Berg (mangau); Gte Erdarakadak. Euskaraz ongi mintzatzeko Hiztegia. Zazpi Probintzietako Adibideak (1988). “>Erd 304.
  Hacer(se) daño, herir(se), lesionar(se), golpear(se). “Prendre mal ou faire mal à quelqu’un” SP. “Donner ou recevoir un coup” Dv. “Averiar con golpes” Iz ArOñ. ” Oñetakoak larrutu egin dit (AN-gip), oskiak mankatzen nüzü (S)” Gte Erdarakadak. Euskaraz ongi mintzatzeko Hiztegia. Zazpi Probintzietako Adibideak (1988). “>Erd 304.
  Ezta hon hirietan horik hazteritsü, txankü zahar edo mankhatürik ta nausi gaberik. Lehen liburia edo filosofo Huskaldunaren Ekheia (1785). “>Egiat 267. Bere korputz gaitzera makurtua […], mankatu gabe modu onean zilizo, baraur ta disziplinakin gabe. Mg Confesio ta comunioco sacramentuen gañean eracasteac (1800)”>CC 148. Labanduta joko dau beia, mankauko da. Mg El doctor Peru Abarca (~1802). “>PAb 75 (v. tbn. 92). Ekin zion ortz gogorrekin leoi argalari ta larga zuen mankatuagoa. Ipui onac (1804). “>VMg 18. Kabalik han sar-eta lotsa dira mankha / hartü behar dizie abisü handia. ‘Fasse du mal’ . L”oeuvre poétique de Pierre Topet-Etchahun. J. Haritschelhar (arg.). ‘”>Etch 616. Lotsabako zar ori… modu orretan mangateko gixona! Ort Oroigarriak. Bermeoko Arrantzaleen bizikeraz eraturiko Antzerkiak (1925). “>Oroig 60. Orrillaren batian / mankau anka biak. Gure urretxindorra. Enbeita”tar Kepa”ren bertso lanak osorik (~1930). ‘”>Enb 197. Mallatu andiyak artuta, argin bat mankau zan. Kk Abarrak (1918). [II]: Bigarrengo Abarrak (1930). “>Ab II 57. Bidian mankauta itxi ditut mutil bi. Ib. 64. Arrats guzian beren kargakin / mangatzeraño ezurrak. Uzt Sasoia joan da gero (1976). “>Sas 178.
  v. tbn. DurPl 68. Alt LB 55.

  2. (Dictionarium Linguae Cantabricae (1562). “>Lcc (-du), Lar, Voces Bascongadas (~1800). “>Añ).
  “Mancar de manos, eskuak mankadu ” Dictionarium Linguae Cantabricae (1562). “>Lcc. “Mancar” Lar, Voces Bascongadas (~1800). “>Añ. “Tullido, mankaua ” Voces Bascongadas (~1800). “>Añ.

  3. (H (V, G); -au V-gip ap. Iz ArOñ ), mangatu ( -au V-gip ap. A Apend y Elexp Berg; G-azp).
  Debilitar(se), cansar(se). ” Mankauta nao, estoy molido de cansancio” Iz ArOñ. ” Fubolian ibillita ziero mangauta aillegau zan etxera ” Elexp Bergara aldeko lexikoa (1996).”>Berg.
  Gorputza argalduteko, mankeetako, uatuteko, gaixotuteko edo illteko. fB Icasiquizunac ([I] 1816, [II] 1817, [III] 1819). “>Ic I 259. Galdu ta mankeetan dabee euren osasuna. Ib. 261. Oeratu zan ta dana mankauta eguan legez, bertatik luak artu eban. Ur Marijaren illa edo Maijatzeco illa (1850). “>MarIl 46.

  (Uso sust.). ” Mangau, cansancio, agotamiento a causa de un gran esfuerzo. Nik artu dot mangaua trastiak azkenengo pisura jasotzen ” Elexp Bergara aldeko lexikoa (1996).”>Berg.

  4. “Il se dit en parlant d’animaux qui se blessent grièvement, se tuent par quelque chute ou accident. Sarritan arresak mendian mankhatzen dutuzu, souvent les animaux se tuent dans la montagne” H. Cf. maingutu.

  2 mankatu.

  ( VocBN , Éléments de grammaire basque, dialecte souletin, suivis d”un vocabulaire basque-français & français-basque (1873). ‘”>Gèze, H (L, BN, S)).
  (Aux. intrans.).Faltar. “Manquer” VocBN y Gèze. “Manquer, faire défaut” H.
  Etziezü mankatüren haier trixte izatia. ‘Il ne leur manquera pas’ . L”oeuvre poétique de Pierre Topet-Etchahun. J. Haritschelhar (arg.). ‘”>Etch 150. Igaran apirilaren bürian / armadaren erdian / züntüdan bihotzian / armak oro eskian / present espiritian / manka besuan artian. Euskal baladak (1983). “>Balad 111.

  (Aux. trans. bipersonal).Fallar; faltar (a). “Manquer un coup, une occasion, une personne” H. Bisita hori mankatü balie. Andere Dona Maria Scapulariocouaren confrariaco bulla […] eta maniac edo chediac (1780). “>Mercy 28s. Ezta haur onsa eskolatürik batere, egin bide horri bere amarenzat mankatü nahi lükianik. Ib. 28. Eztit ez mankatüren / zurekila jitia. La tragérie de Charlemagne. Pastorala (~1800). B. Oihartzabal (arg.). “>Xarlem 144. Aspaldian desir niana orai dizüt gogatü, / hura gogatü eztüdano gaiik eztizüt mankatü. Chants populaires du Pays Basque”>ChantP 76.

  (Aux trans. tripersonal).  Lotsa beitira oillo saldak behar deikien mankatü. ‘Fasse défaut’ . L”oeuvre poétique de Pierre Topet-Etchahun. J. Haritschelhar (arg.). ‘”>Etch 580. Hari kunparatzeko, nik manka spiritia.’Je manque’. Etch 522.

  Sinonimoak: ad. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

      [elbarritu]: mainkatu

      [min hartu]: min hartu, mindu, oinazetu, min egin Ipar., oinaztatu Ipar., nekepetu g.e., penatu g.e., hiratu zah., doloratu Ipar. zah., tormentatu Ipar. zah.

      [zauritu]: zauritu, kaskatu Ipar., kolpatu Ipar., zaurtu Ipar., sakitu g.e.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) da/du ad. mancar(se), lisiar(se), herir(se) (2) da/du ad. abatir(se), debilitar(se), extenuar(se)
  fr
  en
  port

  Gero, isiltasun erabatekoa, argitasunik gabeko isiltasun luze bat, autobusaren ibili gozoa errepide lasaian aurrera, nekeak mankatua, berak ere azkenean lo hartu izan zuenean bezala. [Apirila, Iñigo Aranbarri (Susa, 2014)] (Ereduzko Prosa Dinamikoa)

  

  mankatu (Gaurko hitza, CCO Domeinu Publikoa)