Gaurko hitza

Updates from Maite Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 11:29 pm on 2019/10/03 Permalink | Reply  

  arbuio 

  iz. 1 iz. Arbuiatzea; horren ondorioa. Arbuioa dagokit niri; zuri, laudorioa. Hitzok literatura hizkuntzan izan duten harrera edo arbuioa. Arbuioak jasan. Arbuioz begiratu. 2 iz. Hondakina, arbuiatzen den gauza. Gainak eta bikainak besterentzat, arbuioak eta hondarrak Jainkoarentzat.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  arbuio.

  1. (L, BN, S ap. Diccionario Vasco-Español-Francés hiztegiari (1905-1906) dagokio.” style=”box-sizing: border-box; color: rgb(85, 85, 85); cursor: help;”>A ; SP (+ -ua), Ht VocGr 385, Dv, H).
  Desprecio, menosprecio; ofensa; rechazo. “Mépris, rebut, refus” SP. “Mépris” Ht VocGr 385. “Mépris outrageant” Dv. “Rejet, rebut, mépris” H. “Desprecio, ultraje” Diccionario Vasco-Español-Francés hiztegiari (1905-1906) dagokio.” style=”box-sizing: border-box; color: rgb(85, 85, 85); cursor: help;”>A.

  Tr. Documentado en autores labortanos y bajo-navarros hasta finales del s. XIX (v. tbn. infra arbuiozko en Mirande). Al Sur lo emplean Beovide y Aresti.

  Behaturik zeure sehi maiteen othoitzera, / arbuioz . <arbicioz> itzuli gabe burua berze aldera (Ps 101). EZ Eliç 336. Eskualdun eskuararen jakiteko obligazinoa dutenen enorantzia eta arbuioa baitira hobenduriagoak, zeren hurkoetarik heldu den arbuioa eta bidegabea sentikorrago eta ukhigarriago baitira. ES 164. Hala desohorea eta arbuioa haiñ iustuki daozkit niri, nola zuri laudorioa, ohorea eta loria. Jesu-Christoren Imitacionea (1720). ” style=”box-sizing: border-box; color: rgb(85, 85, 85); cursor: help;”>Ch III 41, 2 (SP mesprezioa, Leon erdeinuak). Erran zion arbuiorik handienarekin etsai gaixtoari: urrun hadi, Satan, ene begietarik. Testament çaharreco eta berrico historioa ([I] 1775, [II] 1777). ” style=”box-sizing: border-box; color: rgb(85, 85, 85); cursor: help;”>Lg II 131. Arbuiotzat hartu zuen hek ez agertzea etxerakoan, haren begietara. Ib. 120. Magdalenak bereganatu zuen munduaren arbuioa eta eskandalisatzen zuen bere libertinkeriez Galilea guzia. Ib. 155. Yasan dituen arbuio eta laido lastimagarriek […]. Ib. 283. Huts ariñez egiten den arbuioak baratxe baratxe erorko handienetarat darama. Andredena Mariaren Imitacionea Jesus-Christoren Imitacionearen gañean moldatua (1778). ” style=”box-sizing: border-box; color: rgb(85, 85, 85); cursor: help;”>Mih 121. Haren munduazko arbuioa, haren Jainkoaren alderako kharra. Meditacioneac gei premiatsuenen gainean (1809). ” style=”box-sizing: border-box; color: rgb(85, 85, 85); cursor: help;”>Dh 231. Arbuio guziarekin behatzen deraie. Ib. 270. Eztugula beraz merezi, arbuiorik ta mespreziorik baizen. Ib. 67. Arbuiatzen zaituztenen arbuioak erori dire ene gainerat. TB Rom 15, 3 (Lç iniuriák, He iroiak, Dv, IBk irainak, Ol biraoak). Ai zenbat kontseilu on eta etsenplu hobe […], eta nik guziez arbuio! Dv Liburu ederra aita Cardaveraz Jesuistak egina, Lapurdico escarara itzulia (1856). Cb Eg II-ren itzulpena.” style=”box-sizing: border-box; font-style: italic; cursor: help;”>LEd 229. Eta mila aldiz damu zuri egin arbuioaz. Ib. 106. Baña munduari arpegi alaiegia jartzen zion; ez bere Aitak bezela arbuioz. Bv Asis-co Loria (1885). ” style=”box-sizing: border-box; font-style: italic; cursor: help;”>AsL 199. Gizonen arbuioek aserik Jainkoa, / Bere azotearen higitzera doha. Zby RIEV 1908, 289. Hau da nire harma / poteretsuena: / Saihets-artean dudan arbuio sakona. Arti Maldan behera (1960). ” style=”box-sizing: border-box; font-style: italic; cursor: help;”>MaldanB 219. Neurtuak ere arbuia daitezke, baina, arbuioak pisurik izango badu, neurketa berriak eta hobeak beharko dira egin. Euskal idazlan guztiak (1988). ” style=”box-sizing: border-box; cursor: help;”>MEIG VII 162. Maila kontua, literatur hizkeran izan duten harrera edo arbuioa, aski argi gelditzen da. Ib. 81.

  2. (Lar Sup).
  Sobra(s), desecho(s). “Deshecho, sobras” Lar Sup ( Ax).
  Gaiñak, pikaiñak eta hautuak bertzeren, hondarrak eta arbuioak Iainkoaren. Gero (1643, [2] d.g., [3] 1864). Ematen den itzulpena L. Villasanterena da. ” style=”box-sizing: border-box; color: rgb(85, 85, 85); cursor: help;”>Ax 181 (V 123). Berek uste zuten ezdeusak eta munduko arbuiua zirela, bainan Iainkoaren begietan prezatzekoak ziren eta onetsiak. SP Iesusen Imitacionea (~1660). ” style=”box-sizing: border-box; font-style: italic; cursor: help;”>Imit I 18, 4.

  Sinonimoak iz. Ipar. jas.

      [arbuiatzea]: ezespen, ezeste (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz.1 iz. [arbuiatzea] desprecio, rechazo; menosprecio, desdén [arbuioz begiratu: mirar con desprecio] 2 iz. [hondakina] residuo, desperdicio, resto, desecho
  en iz.
  port iz.

  Aurpegian bertan ere arbuio muzin bat agertu bide zait. [Labartzari agur, TXILLARDEGI (Elkar, 2005)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  arbuio

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 11:20 pm on 2019/10/02 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 315 )   

  zizakatu 

  ad. du Hitzak eragozpenez edo zailtasunez ahoskatu. (Harluxet hiztegi entzikopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  Sinonimoak: iz.
  [zizakatu] :  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es du ad. balbucir
  fr
  en
  port

  -Ez egin negarrik, jauna – zizakatu zuen – Eraztunen Jauna III, J.R.R. Tolkien / Agustin Otsoa (Txalaparta, 2004)  (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  zizakatu (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:53 pm on 2019/09/30 Permalink | Reply
  Tags: P ( 210 )   

  pozoitu 

  ad. pozoitu, pozoi/pozoitu, pozoitzen. 1 da/du ad. Pozoia hartuz edo emanez hil, edo hiltzeko zorian gertatu edo ezarri. Zazpi urte zituela pozoitu nahi izan zuten, baina ez zion edariak ezer egin. Arimak belarriaz pozoitzen dira, eta gorputzak ahoaz. Suge gaiztoak hozka pozoitzen du. Pozoitua hil zen. Bere burua pozoitu du. 2 du ad. Zerbaiti pozoia nahasi, pozoia ipini. Abereen bazkalekuak pozoitu. Ura pozoitu zuten. 3 du ad. Irud. Sugeak paradisua pozoitu baino lehen. 4 (Era burutua izenondo gisa). Gaurkoa ez da egun txarra lore sorta pozoitu bat niri bidaltzeko. Nire mihi pozoitua. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  Sinonimoak: ad.

      [pozoindatu]: edendu, pozoindatu Ipar., pozoatu Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) da/du ad. envenenar(se), matar/morir con veneno; intoxicar(se) (2) du ad. envenenar, poner veneno
  fr (1) du ad. envenenar, poner veneno (2) du ad. empoisonner
  en da/du ad. to poison
  port (1) da/du ad. envenenar-se

  “Hire anaiak pozoitu egin nahi hau, Pantxo.” Pantxok baietz egin zuen buruaz. [Soinujolearen semea, Bernardo Atxaga (Pamiela, 2003)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  pozoitu (Argazkia: DISNEY)

   
• 

  Maite 9:32 pm on 2019/09/29 Permalink | Reply
  Tags: L ( 239 )   

  lapitz 

  iz. (1) iz. Ipar. Arbela. Lapitzaren gainean ereiten den hazia bezala.  (2) iz. Arkatza. Lapitza eta papera. Hamar marrazki, lapitzez nahiz ikatzez eginak. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  lapitz.

  Etim. De lat. lapis .

  1. Pizarra. (V-gip, AN-gip, L, B, BN, S; SP (que cita a Ax), Lar Sup , Izt, VocBN; -ph- Dv, H). Ref.: A; Iz ArOñ.   “Lieu pierreux” SP. “Piedra” Lar Sup (que lo toma probablemente de Ax). “Piedra cayuela” Izt. (Algún ej. puede corresponder a la 2.a acepción).  Les maisons de Lapiztoy (1520). Arzam 312. Semen lapiçeco (1366). Ib. 312.  Hura da lapitzaren gaiñean ereiten den hazia bezala. Ax 456 (V 297). Legorretan ere badira arrobiak karezko arria eta lapitza ematen dabeenak. Izt C 59. Buztinak eta laphitzak ur guti uzten dute jaustera berak baino beherago. Dv Lab 109. Paretak harria bezein tinko dagon lur edo laphitz batetarik eta teilatua lastoz. Prop 1892, 61. Gezaltzako lizuna baiño goratxuago dago sorgiñen puxeta-arrixe. Lapitza da, kuadradua (V-gip). Eusk 1956, 213. Han da herri guzia laphitz eta harri. Gazte n.º 16, Mayo 1958, 3. (L-sar, S; Arch VocGr; + -ph- Chaho, Gèze). Ref.: A; Lrq (-ph-); JMB At (merla). “La marne” Arch VocGr. “Marga” A.  Badira lapitzak latsün hanitx dadükenak, eta ezinago hun direnak büztin lürrarentako. Ip Dial 51 (It, Ur tuparriak, Dv merla harriak). Gisukiak dira gisu-harria […], merla, laphitza, igeltsua. Dv Lab 18. Lapitzak, marlak, igeltsuak, kledak badute guti aski gisu. Gatxitegi Laborantza 27.

  2. Lápiz. (V-gip ap. Elexp Berg; Lar, Añ, -ph- H), lapiz, lapix. “Lápiz, especie de carbón mineral” Lar. “Lápiz” Voces Bascongadas (~1800). “>Añ. “Crayon, mine de plomb” H. v. arkatz.

  Tr. Documentado sólo en textos meridionales. Prima, berriz, lapitzakin jarria, ara nola zuan. Urruz Ur-zale baten ipuiak (1885-1893). “>Urz 17. Ataraten dauz sakeletik ingi edo papela ta lapixa. Kk Abarrak (1918). [II]: Bigarrengo Abarrak (1930). “>Ab I 88. Lapitza atera ta zuzenduaz. Lab Euskal-Eguna (1931). “>EEguna 102. Eskuetan lapitz edo zerbait bear zunan beti. Or Quito-n arrebarekin (1950). “>QA 141. Errezetia egiterakoan konturatu ei zan lapitzik ez eukala. SM Zirikadak (1960). “>Zirik 81. Adar zathi ttiki bati alde bietatik zorrozten zaizkio puntak, punta biko laphitz baten itxuran. Osk Kurl 77. Lapitz lodi bat eskuan. Erkiag Batetik bestera (1962). “>BatB 32. Eskolako mai-ganean marrak eta lerroak lapizez nai igeltsu zuriz markauaz. Ib. 40. Mundua lapitzak eta paperak galduko dute. Esaera zaarren bilduma berria [I, II] (1985). A. Zavala (arg.). “>EZBB II 63. Argizaiolean, lapitzaren loditasunaren antzeko argizaria lokarria bailitzan batzen zan. Etxabu Ondarroa”ko kontuak (1995). ‘”>Kontu 80.  v. tbn. Ayerb EEs 1915, 259. Gerrika 287. Zendoia 217.

  3. Pizarra para escribir.  Bortz urthetan joaiten ginen eskolarat, larruzko kartablea bizkarrean, laphitzez, tupa batez eta kukumarraka gottor batzuez hanpatua. Herr 7-10-1965, 1.

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

      [arbela]: Ipar. arbel

      [arkatza]: Heg. arkatz

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. lápiz (2) iz. (Miner.) (Ipar.) pizarra (3) iz. (Ipar.) marga
  fr (1) iz. crayon (2) iz. (Ipar.) ardoise
  en (1) iz. pencil (2) iz. slate
  port (1) iz. lápis (2) iz. (Ipar.) lousa, quadro-negro

  Lehenago ere marraztu izan zuen Leirek marrazki ederrik, koloretako lapitzak erabilirik, baina harekin harri eta zur utzi ninduen. [Ipuin batean bezala, Joan Mari Irigoien (Elkar, 2002)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  lapitz (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:00 pm on 2019/09/28 Permalink | Reply
  Tags: P ( 210 )   

  patxada 

  iz. 1 iz. Ezergatik larritzen ez den pertsonaren tasuna. Bere nekeetan patxada handikoa. Baserritarrak patxada gehiagokoak dira jaten, edaten eta hizketan. 2 iz. Lasaitasunezko egoera. Ik. epe 2. Lasai eta patxada onean. Ondo patxadan zegoen. Hemen ez dugun soseguz eta patxadaz elkarrizketa luzeren bat egiteko bidea aurkituko bagenu. Hizketan patxada ederrean jarduten zekien hark. Orduan presaka eta muturka egin behar zena, orain astiro eta patxada ederrean egin daiteke. Hitz egin dezagun patxadan. Patxadan ibiltzea dago gaur boladan. Patxada hartzeko. Denbora bateko zalgurdi patxada ederrekoak. || Patxadazko ibilera (Ik. patxadatsu). Etxe zabal patxadazkoak. Patxadazkoa izan bazina, topatuko zenuen andrea. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  patxada.

  (V, G, AN-5vill, L, B, S; ph- Dv), patxara (V-gip, G), patzada. Ref.: Diccionario Vasco-Español-Francés hiztegiari (1905-1906) dagokio.”>A (patxada, patxara); Iz ArOñ (patxára); Etxabu Ond 117; Elexp Bergara aldeko lexikoa (1996).”>Berg (patxára).  Tranquilidad; parsimonia. ” Horixe da phatxada! quel sang froid!” Dv. “Cachaza, pachorra” Diccionario Vasco-Español-Francés hiztegiari (1905-1906) dagokio.”>A. Cf. fatxada.
  Baserritarren arpegian irakurri det nik askotan len esandako pake ta patxara on guztia. Ag Serm 418. Bei gorriak bedarra jaten mana edo patxadarik andienagaz. Ag Kr 205. Patxara aundiarekin. Ill Testim 26. Pare gabia izan biar du / mutill orretxen patxara. JanEd II 89. Aztia badoa, aphezpiku baten patxadarekin. Barb Sup 90. Zuk zeure patxada orregaz ernegau eraingo zeuskio santu bati be. Kk Ab II 106. Etzun lo aspertu bat egiteko patxadarik barruan. Etxde JJ 158. Erkoren patxara ta iztunen ederra ikusirik. Eston Iz 77. Zakurraren patxadea ikusi zutenean. Osk Kurl 163. Izan patxada pixka bat. Guztia batera ez dago esaterik. MAtx Gazt 55. Denak pobriak izana arren / au da patzada erraza! Auspoa 77-78, 276. Gozotasunaren, patxadaren […] eta beste mila dohairen eredu zeneko animalia. PPer Harrip 15. Neska, au den kotxe-pilla eta jendearen ibilli bearra! Beste patxara bat zegon gure errian. TxGarm BordaB 114. Zenbait argali guri ainbeste / patxara ikusten zaio. Insausti 227. En DFrec hay 18 ejs. de patxada y 10 de patxara.

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

      [ezergatik larritzen ez denaren tasuna]: plaiut Bizk.

      [lasaitasunezko egoera]: epe Bizk.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (1) iz. facha, traza, figura, aspecto (2) iz. cachaza, pachorra (3) iz. calma, tranquilidad
  fr iz. iz. air extérieur, mine, allure (2) iz. flegme, tranquillité, calme, sang-froid
  en iz. calm, calmness, ease
  portiz. (1) estampa, aspecto (2) calma, pachorra (3) tranquilidade, calma

  Ondo patxadan zegoen.   (Hiztegi Batua)

  

  patxada (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:29 pm on 2019/09/27 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  balakuka 

  adb. Balakuak eginez, balakuak egiten. Txakurra sartu zen, eta nagusi zaharrari isatsarekin balakuka hasi zitzaion. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  balakuka

  palaguka, palaoka. Halagando, lisonjeando; tratando con suavidad. Esaten dio erreguka ta palaguka: aurra bada, arzazu nere eskuetatik kollara bat salda. Mg Confesio ta comunioco sacramentuen gañean eracasteac (1800)”>CC 207. Griña gaistuak beti / Okertu gurarik / Imiñi gura nabee / Arima loiturik / Munduba palaguka / Luzifer puztuten / Nundik galduko nabeen / Ez dira aspertuten. Ur Marijaren illa edo Maijatzeco illa (1850). “>MarIl 126. Txakurra sartu zan, eta nagusi zarrari itsatsarekin palaoka asi zitzaion. Testamentu Zarreco eta Berrico condaira (1855) obrari dagokio. “>Lard 284. Horrengatik azienda ez-da oihuka, larderiaka, mehatxuka eta joka erabili nahi, bainan bai eztiki, balakuka eta ferekaka. Dv Laborantzako liburua edo bi aita semen solasak laborantzaren gainean (1858). “>Lab 224.

  Sinonimoak: adond.

      [balaku eginez]: lausenguka, lausenguz (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es adb. halagando; acariciando
  en adb. flattering; stroking
  port adb. lisonjeando; acariciando

  Lisa balakuka ari zitzaion. [Parisen sabela, Emile Zola / Karlos Zabala (Alberdania-Elkar, 2004)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  balakuka (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:27 pm on 2019/09/26 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  arrabita 

  iz. Biolinaren antzeko musika-tresna, artzainek-eta erabiltzen zutena. Itxura tristeko bi soinulari ari dira arrabita eta panderoa jotzen. || arrabita jotzaile, arrabita-jotzaile Arrabita jotzen duen musikaria. Ik. arrabitari. Dantza-jauzien lagungarri izango diren musikariak izango dira bi txanbelari, atabalari bat, ttunttun-jotzaile bat, arrabita-jotzaile bat eta akordeoi-jotzaile bat. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  arrabita. (BNc, Sc ap. A; VocS , VocBN , Arch VocGr , Dv, H), arrabit (Éléments de grammaire basque, dialecte souletin, suivis d”un vocabulaire basque-français & français-basque (1873). ‘”>Gèze), arraita, arrabeta.
  Violín (se aplica tbn. a otros intrumentos de cuerda). “Violon, terme de musique ou de ménétrier” Vocabulaire des mots basques bas-navarrais (1857). “> VocBN . “Violon” Dv. “Violon, rebec” H. v. xirribika. Cf. zarrabet.
  Manubel Inaziyo, / jo zak arrabeta. Festara. Bere bertso guzien bilduma (~1820). A. Zavala (arg.).”>Echag 26. Hau [Tubal] izan zen arrabita eta maniura jotzen dutenen aita. “Ipse fuit pater canentium cithara et organo” . Dv Gen 4, 21 (Urt xirribika, Ur zitara, Bibl lira). Soinulari jakinak, arrabit musikan, / Lagunekin zabiltzan Aintxarte karrikan. “Bi soldado Baigorriarrak” (ap. DRA). Italianoa eta Frantsesa omen dira arraita baten soinu xarmagarriari konpara daitezkenak. Elsb Fram VII. Hari zen zirribika edo arrabita joiten. Prop 1897, 35. Arrabita pagatiak soñu txarra. Lander (ap. DRA). Lenbizi, arrabitak (biboliñak) ixiltsu erri-eresia entzun-erazten du. Garit Usand 24. Arrabita edo estekinez (cuerda). Ib. 64. Ezarten zian bere botz nasai arrabitaren sonia bezain ezti. Const 40. Sekulako present aldea: erloi, hiro hoditako xizpa, hiru kordetako arrabit, berina-begi eta nik dakita zer oraino. “Épinette” . Ardoy San Frantses Jatsukoa (1966).”>SFran 237.

  Sinonimoak: iz.

      [biolin mota]: xirribika Ipar., zarrabete g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Mus.) rabel
  fr iz. (Mus.) rebec
  en iz. (Mus.) rebec
  port iz. (Mus.) (instrumento) rabeca

  Mutil batek ezkerreko eskutik heldua zekarren, eta eskuin besoaren azpian arrabita bat eta liburu bat zeuzkan. [Mirarien kalezuloa, Nagib Mahfuz / Patxi Zubizarreta (Alberdania-Elkar, 2006)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  arrabita (Wikimedia Commons, Domeinu Publikoa)