lapitz

iz. (1) iz. Ipar. Arbela. Lapitzaren gainean ereiten den hazia bezala.  (2) iz. Arkatza. Lapitza eta papera. Hamar marrazki, lapitzez nahiz ikatzez eginak. (Hiztegi Batua)

Orotariko Euskal Hiztegian

lapitz.
Etim. De lat. lapis .
1. Pizarra. (V-gip, AN-gip, L, B, BN, S; SP (que cita a Ax), Lar Sup , Izt, VocBN; -ph- Dv, H). Ref.: A; Iz ArOñ.   “Lieu pierreux” SP. “Piedra” Lar Sup (que lo toma probablemente de Ax). “Piedra cayuela” Izt. (Algún ej. puede corresponder a la 2.a acepción).  Les maisons de Lapiztoy (1520). Arzam 312. Semen lapiçeco (1366). Ib. 312.  Hura da lapitzaren gaiñean ereiten den hazia bezala. Ax 456 (V 297). Legorretan ere badira arrobiak karezko arria eta lapitza ematen dabeenak. Izt C 59. Buztinak eta laphitzak ur guti uzten dute jaustera berak baino beherago. Dv Lab 109. Paretak harria bezein tinko dagon lur edo laphitz batetarik eta teilatua lastoz. Prop 1892, 61. Gezaltzako lizuna baiño goratxuago dago sorgiñen puxeta-arrixe. Lapitza da, kuadradua (V-gip). Eusk 1956, 213. Han da herri guzia laphitz eta harri. Gazte n.º 16, Mayo 1958, 3. (L-sar, S; Arch VocGr; + -ph- Chaho, Gèze). Ref.: A; Lrq (-ph-); JMB At (merla). “La marne” Arch VocGr. “Marga” A.  Badira lapitzak latsün hanitx dadükenak, eta ezinago hun direnak büztin lürrarentako. Ip Dial 51 (It, Ur tuparriak, Dv merla harriak). Gisukiak dira gisu-harria […], merla, laphitza, igeltsua. Dv Lab 18. Lapitzak, marlak, igeltsuak, kledak badute guti aski gisu. Gatxitegi Laborantza 27.
2. Lápiz. (V-gip ap. Elexp Berg; Lar, Añ, -ph- H), lapiz, lapix. “Lápiz, especie de carbón mineral” Lar. “Lápiz” Voces Bascongadas (~1800). “>Añ. “Crayon, mine de plomb” H. v. arkatz.
Tr. Documentado sólo en textos meridionales. Prima, berriz, lapitzakin jarria, ara nola zuan. Urruz Ur-zale baten ipuiak (1885-1893). “>Urz 17. Ataraten dauz sakeletik ingi edo papela ta lapixa. Kk Abarrak (1918). [II]: Bigarrengo Abarrak (1930). “>Ab I 88. Lapitza atera ta zuzenduaz. Lab Euskal-Eguna (1931). “>EEguna 102. Eskuetan lapitz edo zerbait bear zunan beti. Or Quito-n arrebarekin (1950). “>QA 141. Errezetia egiterakoan konturatu ei zan lapitzik ez eukala. SM Zirikadak (1960). “>Zirik 81. Adar zathi ttiki bati alde bietatik zorrozten zaizkio puntak, punta biko laphitz baten itxuran. Osk Kurl 77. Lapitz lodi bat eskuan. Erkiag Batetik bestera (1962). “>BatB 32. Eskolako mai-ganean marrak eta lerroak lapizez nai igeltsu zuriz markauaz. Ib. 40. Mundua lapitzak eta paperak galduko dute. Esaera zaarren bilduma berria [I, II] (1985). A. Zavala (arg.). “>EZBB II 63. Argizaiolean, lapitzaren loditasunaren antzeko argizaria lokarria bailitzan batzen zan. Etxabu Ondarroa”ko kontuak (1995). ‘”>Kontu 80.  v. tbn. Ayerb EEs 1915, 259. Gerrika 287. Zendoia 217.
3. Pizarra para escribir.  Bortz urthetan joaiten ginen eskolarat, larruzko kartablea bizkarrean, laphitzez, tupa batez eta kukumarraka gottor batzuez hanpatua. Herr 7-10-1965, 1.

Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    [arbela]: Ipar. arbel
    [arkatza]: Heg. arkatz

Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

es (1) iz. lápiz (2) iz. (Miner.) (Ipar.) pizarra (3) iz. (Ipar.) marga
fr (1) iz. crayon (2) iz. (Ipar.) ardoise
en (1) iz. pencil (2) iz. slate
port (1) iz. lápis (2) iz. (Ipar.) lousa, quadro-negro

Lehenago ere marraztu izan zuen Leirek marrazki ederrik, koloretako lapitzak erabilirik, baina harekin harri eta zur utzi ninduen. [Ipuin batean bezala, Joan Mari Irigoien (Elkar, 2002)] (Ereduzko Prosa Gaur)

lapitz (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)