Gaurko hitza

Updates from Maite Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 11:43 pm on 2019/02/03 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  goititu 

  ad./izond. 1 da/du ad. Ipar. eta Naf. Altxatu, goratu. Uraren gainetik goititzen zen eta heltzen zeruraino. Burua arrunt goitituz. Prezioa goititu. 2 du ad. Ipar. eta Naf. Bildu, jaso. 3 da ad. Ipar. eta Naf. Gelditu, soberatu. 4 (Era burutua izenondo gisa). Ipar. eta Naf. Mendi txit goitituak. Handikeria goitituz eta harrotasunez betea. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak:ad. Ipar./Naf. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

      [goratu]: goitu

      [bildu]: batarazi, bateratu, batu, bil-bil egin, bildu, biribilkatu, biribilatu zah.

      [gelditu]: gelditu, geratu, soberatu, sobra izan, sobratu Heg. beh.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) da/du ad. (GN/Ipar.) subir, elevarse, ascender (2) da/du ad. (GN/Ipar.) llenar(se) hasta los topes; hartar(se), empachar(se)) (3) da ad. (GN/Ipar.) sobrar, exceder
  fr (1) da/du ad. (Ipar.) (se) monter, (s’)élever, (se) hisser, (se) lever ; (se) dresser, augmenter (2) da/du ad. (Ipar.) (se) gaver, (se) bourrer, attraper une indigestion (3) da ad. (Ipar.) dépasser, excéder
  en (1) da/du ad. [goratu] to raise, to lift; to increase (2) da/du ad. [bete] to fill up (with sth), to stuff
  port (1) da/du ad. (GN/Ipar.) subir, elevar-se, ascender (2) da/du ad. empanturrar-se, empanzinar-se (3) da ad. (GN/Ipar.) sobrar, exceder, superar

  Handikeria goitituz eta harrotasunez betea. (Hiztegi Batua)

  

  goititu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 10:22 pm on 2019/02/02 Permalink | Reply
  Tags: I ( 288 )   

  irabiur 

  iz. Garia larrainean jotzeko tresna, soka batez loturik dauden bi makilaz osatua. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  irabiur (V-m-al, G-azp; Lar, Añ, H (V, G)), iyabiur (G-nav), irabirur (V-ple). Ref.: A (irabiur); Iz Als (iyabiurrak); Ond Bac (iyabiur).

  “Mallo de trillar” Lar y Añ. “Trilla, trillo” Añ. “Trillar: (c.) gariak irabiurraz […] jo” Ib. “Mango del mayal” A. Cf. Lar Cor 58: “El instrumento con que los golpean son unos que llaman mallos en Galicia y en vascuence tralluak, irabiurrak”. Cf. Ensayo 86s: “Para varearlos [los haces de paja] con un instrumento que llaman Yrabiurra, el cual se compone de dos palos […]”. v. idaur.

  Wikipedian (irabiur)

  • Irabiur, trailu edo idaurra, nekazaritzako tresna bat. Irabiurra, idaurra edo trailua laborea aletzeko nekazaritza-tresna tradizionala da. Elkarren artean uhalez edo katez loturiko bi makilez osatuta dago. Eskuarki bietako makilarik luzeena heltzeko erabiltzen da; laburrena, aldiz, eultzia edo lekaleak jotzeko.
  • Irabiur (arma): Erdi Aroan erabilitako arma. Irabiurra nekazaritzako tresna bat da, arma gisa ere erabiltzen ahal dena. Borrokarako, hain zuzen, irabiurraren bertsio konplexuago eta hilgarriagoak ere garatu izan ziren, non makilari lotutako mutur mugikorra metalezkoa edo punta zorrotzez hornitua, min eta zauri larriak eragiteko modukoa (ikus irudia).
  • Bola eta katedun irabiurra, arma gisa erabilitako irabiur mota horietako bat. Bola eta katedun irabiurra Erdi arotik Ernazimendura bitartean Europan gerran eta borroketan erabilitako arma hilgarri bat da, borrokarako irabiurraren bertsio bat, berau nekazaritzarako irabiur edo trailuaren bertsioa den bezala. Eskuz eusten zaion makila bat eta honi kate baten bidez lotutako punta zorrotzez osatutako bola bat dira arma honen osagarriak.

  Sinonimoak: iz.

      [garia larrainean jotzeko tresna]: trailu, idaur g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. mayal [instrumento para desgranar]
  en iz. flail
  port iz. crivo; (agricultura) mangual

  Amontar guziak ezpataz josi, eta burnizko narra orzdun-pean txeatuak izan ziran, garia larrañean trallatu edo irabiurtzen dan gisan. [Testamentu zarreko kondaira (1855), Francisco Ignacio Lardizabal] (Euskal Klasikoen Gordailua)

  

  irabiur (Wikipedia, by Paul Hector Mair)

   
• 

  Maite 10:47 pm on 2019/02/01 Permalink | Reply
  Tags: P ( 210 )   

  postan 

  adb. Lauoinka. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: adlag.

      [lauoinka]: galopan, lauhazka, lauoinka, potikoka Ipar., laugainka g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es a galope, corriendo la posta
  fr adb. au galop
  en adb. at a gallop
  port a galope

  Postan zeharkatu ditu basoak eta zelaiak. #gaurkohitza
  

  

  postan (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 10:06 pm on 2019/01/31 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 315 )   

  zarrasta 

  iz. Ipar. Urradura, urratua. Aita baten edo ama baten galtzea, zer zarrasta bihotzean! (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  zarrasta (G-nav, AN, L, BN, S; Dv, H), sarrasta (L, BN, S), dzarrasta (A). Ref.: A; Lh (sarrasta).

  1. Desgarradura. “Déchirure” Dv. “Zarrasta bat egin dut aldagarrian” H. “Dzarraska [sic, por dzarrasta (cf. el orden alfabético)], desgarradura” A.

  (L-ain ap. A; Dv, Lander ap. DRA), zarrazta, sarrasta. (Fig.). “Bihotzeko zarrasta se dit de la vive douleur qu’éprouve le cÅ“ur par le fait d’une mauvaise nouvelle, d’une vue déchirante. On dit aussi: bihotzak zarrasta bat egin zion aditzean berri hori” Dv. Cf. infra (5). Maitatu lagun guziek adio erratea, / bihotzean zarrazta handi ondikoz egitea. Hb Esk 19. Bihotzak halarik ere zarrasta bat egin zerautan, Anamakiatik urrhuntzerat nindohala orhoituz. Prop 1907, 217. Zer bihotzeko zarrasta. ‘Émotion subite et profonde’. Lander Eusk 1926 (II), 63. Ez dakit zerendako izan duzun bihotz sarrasta hori. Gazte julio 1957, 7 (ap. DRA). Aita baten edo ama baten galtzea, zer zarrazta bihotzean! Herr 10-9-1959, 2.

  (VocBN, Dv, H). “Bruit qu’un drap ou une toile fait entendre lorsqu’on le déchire” VocBN.

  (H, A), tzarrasta (S ap. Lrq). Arañazo, rasguño. “Gerezi gainetik erortzean, larruan egin dutan zarrasta gogorra” H. “Écorchure” Lrq. Izerditan biak, bainan, bethi berdin trenpuan; eta lehenbiziko zarrasta edo aztaparkatzerik arinena elgarri oraino egitekoa! Barb Sup 184. Zarrazta egitera etorritako pizti edo zakurren oñatzik ere etzan ageri. Zait Sof 168.

  2. (B ap. A), zarrazta. “Chaparrón. Uri-zarrasta bat egin baleza errauts unen lekutzeko!” A. Bestarik ederrena lurrean emateko aski da gauza guti: uri zarrazta bat bera. Herr 12-5-1960, 2.

  3. “(L-ain), salpicadura” A. “Sarrasta (L, BN, S), […] jet de liquide” Lh.

  4. Grieta de luz. Ximixta-zarrasta bat orduan nere buru-muñetan. Zilatu dut azkenekotz mihi-gaixtoa nor den. JE Ber 70. Bet-betan, huna barneko ilunbeen erditik argi-zarrazta bat. GH 1971, 309.

  5. Corte, golpe que hiende. Euskaldun kementsua ta Don Kijote ospetsua ezpatak gora, burni-utsik, utzi genituan, asarretu bi zarrasta jotzeko tankeran. “Dos fendientes” (Quijote IX). Anab RIEV 1928, 608 (AIr ib. 598, Or RIEV 1929, 6 ukaldi, Ldi ib. 207 zartateko).

  Zirrin eta koxk, zarrazta, kantu, / pixtiak egon arren lo, / esna ditute [segariak]. Or Eus 298.

  6. Impresión. “Zarrazta, impresión. Zarrazta bihotzean” Or Eusk 1926 (3-4), 44. Cf. supra (1). Gauzki lauaz eta lauezaz betsarean zarrasta berdiña eragiteko arauak bai-dirala. “Para producir en la retina la misma impresión”. Zink Crit 28. Nork adierazi, une arek Balendinen biozpeari eragin zion zarrazta zorrotza. Azpikoaz gain irauli zion asarreak barrunbea. TAg Uzt 166. Leendik oitua zegon Balendin ikusle askoen aurrean jokatzen; baña, egia esan, etzuan egundo biotzean nabari araingo zarrazta zorrotzik. Ib. 228. Erri andi artako iakintza zarrak biotz-zarrasta onik egin zion Platoni. Zait Plat 13.

  Sinonimoak:iz. Ipar.

      [urradura]: urradura, urrakada, urratu, urrako Ipar., zarrastada g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Ipar.) desgarro, rasgadura
  fr iz. (Ipar.) incision, cassure, déchirure
  en iz. tear, rip
  port  rasgamento, rasgadura

  Bihotzak zarrasta egin zion. (Elhuyar hiztegia)

  

  zarrasta (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:33 pm on 2019/01/30 Permalink | Reply
  Tags: H ( 215 )   

  historiko 

  adj. 1 adj. Historiarena, historiari dagokiona. Denbora historikoak. Eleberri historiko mardula. 2 adj. Zerbaiten historian geroko gordea izatea merezi duena. Garaipen historikoa. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  historiko.

  Histórico. Ori Jakintza historikoek agertzera eman digute. Vill Jaink 27. Erri istoriko baten gaba igaro genduan. Gerrika 236. Eliza nasai horrek ez ditu beiratu lehenagokoaren harri eder zaharrak eta ekei historikoak. Larre ArtzainE 222. Eleberri historiko mardula. MEIG III 138.

  Beste apustu bat, istorikoa, jokatu zuan Aierbek. Albeniz 238. Jose Aierbe, Ataungoa, korrikalaria, segalaria eta aizkolaria, istorikoa. Ib. 230.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. histórico, -a
  fr izond. historique
  en (1) izond. [historiari dagokiona] historical (2) izond. [garrantzitsua] historic
  port izond. histórico(a)

  Hala ere, egun historikoa izan da gaurkoa Athleticentzat. 48.121 ikusle bildu dira San Mamesen, taldea animatzeko. Giro aparta sortu dute harmailetan. Athleticek bere Twitter kontuan adierazi duenez, emakumezkoen futbol partida bakar batek gainditu du munduan gaur San Mamesen bildu den ikusle kopurua. Esaterako, iazko Eurokopako finalean —Alemaniak eta Norvegiak jokatu zuten elkarren aurka— 41.300 ikusle izan ziren. (Berria.eus, 2019-01-30)

  

  historiko (Argazkia: @athletic)

   
• 

  Maite 11:00 pm on 2019/01/29 Permalink | Reply
  Tags: U ( 112 )   

  ufada 

  iz. g.er. Ufakoa. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  ufada. Soplo. Nola menderatu aizearen ufada? TAg Uzt 39. Gogoko zitzaion aurpegiari ere aize-ufadaren esku-atseginka biguna. Ib. 86.

  Sinonimoak: iz. g.e.

  [ufakoa]: putz, alpore Ipar., bafada Ipar., ufa Ipar., ufako Ipar., lurrun Bizk., buhada g.e., buhako g.e., bafa zah., bapore zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. soplo, soplido
  fr iz. souffle
  en iz. breeze, (strong) blast
  port iz. sopro, soplido

  140 km/h orduko haize ufadak utzi ditu Gabriel ziklogenesiak Bizkaian haizelekuetan. Euria ere erruz egin du Bizkaiko kostaldean. Alerta laranja goizaldean mantenduko da bihar goizera arte.  [‘Gabriel’ ziklogenesi esplosiboa, eitb.eus]

  

  ufada (Argazkia: eitb.eus)

   
• 

  Maite 10:18 pm on 2019/01/28 Permalink | Reply
  Tags: I ( 288 )   

  istil 

  iz. 1 iz. Lohia, lokatza. Istil eta lohi baizik ez den putzu handi batean. Atera nazazu istiletik. 2 iz. Putzua (zulo eta sakonuneetakoa). Istil bateko ura bezain geldi. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  istil (Lcc, SP, Arch VocGr, H), ixtil (G, AN-erro, L, B, BN, S; Dv), iztil (BN-arb). Ref.: A; EI 111. Etim. En último término, de lat. destillare.

  1. Lodo, barro; lodazal; (fig.) inmundicia, bajeza. “Cascarrias <caz->, istillak” Lcc. “Charco pequeño, fango” A. v. lohi, lokatz. Ahardi ikhuzia itzuli izan da istilera iraulzkatzera. Lç 2 Petr 2, 22 (He basan, Dv lohian, Ol, IBe lokatzetara, Ker lokatzatan, IBk lokatzetan). Athera nazazu istilletik. SP Imit III 20, 2 (Ch basa, Mst lohi). Ixtil puska bat haizala. Monho 110. Gerriraino ixtilez estaliak. Elsb Fram 83. Mihi pozoinatu batek ixtilean eta lohian ezarri zuen Jesusen espos garbia. Jnn SBi 73. Galtza ederrak dena ixtil eta lohi dituela. Barb Sup 46. Algar lagüntzez jeikiko gira, ixtiliala erorteko orde. Herr 14-7-1960, 3. Harri arteketan gaindi joan behar ginuelarik, Garbaltto, Besakuntze eta Xundako ixtiletan gaindi. Larre ArtzainE 99. v. tbn. Ixtil: HU Zez 15. JE Bur 95.

  “Ixtila bezen falsua (BNc), falso como el fango” A. Cf. infra (3). Ixtila bezen falsua, ustela. HU Eskual 9-10-1908, 1.

  (G, AN-gip-erro, L, B, BN, S; SP, VocBN, Gèze, H), ixtil (Dv, H), istilia (Lar, A (que cita a Humb)), iztil (S), txiztil (G-azp-bet), ziztil (G-to-nav, AN-5vill), eztil (B). Ref.: A (istil, txiztil, ziztil); EI 127; Izeta BHizt (eztil). Charco, charca. “Lac d’eau” SP. “Charca”, “regajal”, “reguero, de lo que se derrama” Lar. “Petite mare accidentelle formée sur le chemin par les eaux pluviales” VocBN. “Flaque” Gèze. “Nigarrez ixtil bat egin zuen” Dv. Arren bada ikhusazu ene nigar istilla. EZ Man II 36. Putzu ta istill bateko ura bezain geldi. Mb IArg I 284. Euriaren hur istiletan. Egiat 212. Odol istil. StPierre 16. Latsik eta istillik bage. Or Mi 101. Eliza-zola dena ixtila zen. Lf Murtuts 6. Kaleetako istilak. PPer Harrip 60. v. tbn. Mde Po 27. Erkiag BatB 197.

  2. (G-goi-azp ap. Gte Erd 171), ixtil, iztil (G-azp, L, BN, S ap. A), listil (Aq 465 (G) -> A), tistil (V-ple, G ap. A; Aq 465 (G)), txistil (Aq 465 (G)), txiztil (V-ger-ple-m ap. A). Gota, gotera. “Gotera” Aq. “Gota de agua que cae” A. “Ekazu ur-txiztil bat, egarriak ito bear nau-ta, traiga usted un poco de agua (una gota) […] Txiztilla ta txipristiña eztira bardinak: txiztilla jauzi egiten da, txipristiña barriz betik gora dator” Ib. Ixerdirik beiñ urtengo eztautsa / tistillik bere gorputzian. Ezale 1898, 117a. Istilla zeriokeon alderdi guztietatik tanga tanga. Ag G 128. Tan… tan… tan… / istill-otsak illunpetan. NEtx LBB 251. Txapa zarren bat buru parian / ixtilla zaiola. Uzt Sas 69.

  3. iztil. (Adj.). Corrompido. Cf. Zub 42: Bide ixtil eta lohitsuan, si ixtil no está por ixtiltsu. Bizizale zuhur eta geroago lehiatsuago batetik [aberastasunak gizona] eginez gozazale iztil bat. JE Ber 85.

  Falso. Zoin diren ixtilak eta ustelak [gobernamenduko gizonak], egosiak, barnean dutenaren gordetzaleak. HU Zez 109.

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

      [lokatza]: Ipar.basa, lohi, lokatz, baltsa Ipar., lupetz Bizk., parta Ipar. g.e.

      [putzua]: putzu, txongolo, potxingo Bizk.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (Ipar.) lodo, fango, barro (2) iz. charco, charca, poza
  fr iz. boue, mare, bourbier
  en (1) iz. [lohia] mud (2) iz. [putzua] puddle, pool
  port (1) lodo, lama, barro  (2)  charco, poça

  Etxe aurrean zegoen istil bat ere ikus zitekeen, argiak bete-betean hartzen baitzuen. [Arima hilak, Nikolai Gogol / Jose Morales (Ibaizabal, 1998)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  istil (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)