Gaurko hitza

Updates from Maite Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 8:58 pm on 2018/03/15 Permalink | Reply
  Tags: T ( 353 )   

  takateko 

  iz.  Kolpea, ukaldia. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  takateko (V-gip), takatako (AN-larr), txakateko (V; Añ (V)), taketako (Lar), taketeko (A Apend). Ref.: A (txakateko); Asp Leiz2 (takatako); SM EiTec1 (zulakaitz); Elexp Berg.

  1. Golpe. “Tope, el golpe de una cosa con otra” Lar. “Papirote” Añ. “Golpe físico. Impresión moral” Asp Leiz2. “Zulakaitzakin biarrian oitxura asko ez-takanak eskuetan takateko (golpe) ederrak artzen ditxu” SM EiTec1 (s.v. zulakaitz). “Baloiai jo biarrian orkatillan emun jostan kriston takatekua” Elexp Berg. Nire odoleri ta zigorralditik osatutxu nintzanean, alango takateko gitxigaz itsuak galduko ninduala ta, neuk bera galdutea asmau neban. “Golpes”. Or Tormes 21. Andik aurrera ixilik eta oñetako takatekorik gabe ibilli bear omen zuten. Anab Eusk 1930, 169. Sindikalisten eretxiz domukeria indarrez eta takateko gogorrez eratsi bear da lurrera. Eguzk GizAuz 88. Ez da entzungo aurki mokoka zorrotzen takateko legorra besterik. TAg Uzt 13. Oñakin takateko bat eman, zegon lekuan lurra ideki ta zuloperatu zan. EG 1958, 191. Esku ta oin loturik, eta adarretatik beste soka bi, egundoko takatekoa emon eutsan arakiñak. Erkiag BatB 56.

  2. “Txakateko (V-arr-gip, AN), castañeta, ruido de dedos en ciertas danzas” A (que cita a Araquistain).

  3. + ttakateko (BeraLzM). Latido. Biotzak takateko sendoa ematen dio… Lab Egan 1956 (3-4), 118. Bere biotzeko takatekoak baretu xamartu ziranean, erabaki zorrotz bat artu zuan. NEtx LBB 125.

  Etzuten beste itzik esateko indarrik. Orduko biotz-takatekoak! Sorarrain Lili 122s.

  Takateko haundi horiek, gaia erre eta bihurritzen duen sukar hau, indar bihurtuaz inguruko giroari itsasten zaio. “Pulsaciones”. MEIG IX 122 (en colab. con NEtx).

  4. Ritmo. Takateko etenak, sakonbil eta konkorbilaren elkarganatzeak, iduriak koloka jartzen ditu. “Ritmos disociados”. MEIG IX 127 (en colab. con NEtx).

  Sinonimoak: iz.

  [kolpea]: belarrondoko, danbada, danbateko, dangateko, ezpaineko, kolpe, masaileko, matraileko, muturreko, ukaldi, zanpateko, zaplateko, zaplazteko, zartako, zartateko, kaska Ipar., kaskako Ipar., kolpeka Ipar., mustupileko Ipar., panpako Ipar., paso Ipar., zaflako Ipar., kolpekada Heg., zartada Heg., zartadako Heg., plastada Bizk., plastateko Bizk., zaplada Bizk., zapladako Bizk., matelako Ipar./Naf., mazelako Ipar./Naf., zafra Ipar./Naf., zanpako Ipar./Naf., zarta Ipar./Naf., zaflada Naf., zafladako Naf., belarraldeko Zub., kaskateko beh., ahutzeko zah., kohat Ipar. g.e., azote Ipar. zah., zafardako Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. golpe
  fr iz. coup
  en iz. blow
  port iz. golpe; (colloquial) hit, bang

  Takateko gogorra jo dio lagunari. (Elhuyar Hiztegia)

  

  takateko (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 9:48 pm on 2018/03/14 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  goibelaldi 

  iz.  Zerbait edo norbait goibel dagoen aldia. Oskarbi denean edo goibelaldietan. Argialdiaren ondoren goibelaldia sortzen den bezalaxe. Gizonak maiz izan ohi ditu zenbait ezaldi, goibelaldi, muzinaldi, nahigabe. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegina

  goibelaldi, gobelaldi (Dv -> A).

  “Moment d’assombrissement du ciel” Dv. Argialdiaren ondoren goibelaldia sortu dan bezelaxe. TAg Uzt 312. Ozkarbi denean asperen da beren otsa; goibelaldian, aubena. Txill Let 32.

  (G ap. A), gobelaldi (Dv -> A). Tiempo, rato de tristeza, de preocupación. “Tristeza, rato de tristeza. Batean goibelaldia, bestean txurialdia, illargia bezela bizi da gure Maria (G-to)” A. Zuek goibelduko zerate; baña zuen goibelaldiak pozera yoko du. Ol Io 16, 20 (TB goibeldura). Gizonak maiz izan oi ditu zenbait ezaldi, goibelaldi, muziñaldi, naigabe. Or QA 70. Amaigabeko goibelaldian irauteak, ordea, mukerkeria dongea aitortzen du. Amez Hamlet 26. Bi goibel aldik urtzen ninduten. Or Aitork 236. Gure goibel-aldietan konsolatu. Vill Jaink 155. Goizeko gure goibel-aldia / pasa da okerrenian. Uzt Sas 107.

  Sinonimoak: iz.

      [ilunaldia]: ilunaldi, ilunarte, itunaldi jas., ilunaldi, ilunarte (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. tristeza pasajera, momento de melancolía/disgusto (2) iz. (momento de) oscurecimiento, nubosidad pasajera
  fr (1) iz. moment de tristesse, mélancolie passagère (2) iz. nébulosité passagère
  en (1) iz. moment of sadness, melancholy (2) iz. cloudiness, clouds
  port (1) iz. momento de tristeza, melancolia, infelicidade

  Batean goibelaldia, bestean txurialdia, illargia bezela bizi da gure Maria (G-to)” A.  (Orotariko Euskal Hiztegia)

  

  goibelaldi (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 10:52 pm on 2018/03/13 Permalink | Reply
  Tags: O ( 147 )   

  olerkaritasun 

  iz. g.er. Olerkaria denaren nolakotasuna. Argi eta garbi ageri da, edozein orrialdetan, egilearen olerkaritasuna eta lirikarako isuria . (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  olerkaritasun. Carácter poético. Argi eta garbi ageri da, edozein orrialdetan, egilearen “olerkaritasuna” eta lirikarako ixuria. MEIG II 99.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Google Translate):

  es iz. carácter poético
  fr iz. caractère poétique
  en iz. poetic nature
  port iz. caráter poético

  Argi eta garbi ageri da, edozein orrialdetan, egilearen “olerkaritasuna” eta lirikarako ixuria. MEIG II 99.  (Hiztegi Batua)

  

  olerkaritasun (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:00 pm on 2018/03/12 Permalink | Reply
  Tags: T ( 353 )   

  toles 

  iz. 1 iz. Gai malgu baten zatia, gai beraren beste zati baten gainean, lodiera bikoiztuz, biltzen dena. Zapiaren hiru tolesetan. 2 iz. Itzulingurua; itxurakeria, zurikeria. Erantzun ezazu zuzen eta tolesik gabe. Tolesik gabeko neska. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  toles (V ap. A; Lar, H, Zam Voc), tolez (Izt 40r), toloz (V-m ap. A), tolest (Lar).

  1. “Pliegue”, “inflexión, dobladura”, “plegadura” Lar. “Tolea decimos a la dobladura, y también tolesa, tolesta” Ib. (s.v. estola). “Doublure, pli, double. Toles bat egitea, faire un pli. Toles bitan biltzea, ramasser une étoffe en deux doublets” H. “Pliegue, dobladura” A. v. tolestura. Egin zuen] bere saskian tolestaturik arkitzen zen oial batean gurutz bat eta heri-behatzez oiala ukitu bezain laster […] erre zituen oial-tolest guziak. Mb IArg I 256. Beronika Santiak […] iru dobleko zapi garbi bat artu eban […] eta iru tolezetan bere arpegija estanpaurik […] itxi eutsan. Oe (ed. 1787) 158s. [Bere kaparen toles-artetan ume bat dakar. Camp Ezale 1897, 228a. Elurraren beldur ez da: guziek […] toles-biko yantzia bai bait dute. Ol Prov 31, 21 (Ker toles-biko jantziak daroez; Dv soineko bikhunak dituzte, Ur daude forrodun soñekoakin, BiblE baitaude ongi jantziak).

  2. (Añ, H, A), tolez (V ap. A; H (V, G)), toloz (V-m ap. A). “Au fig., duplicité” H. “(V-m?), doblez, insinceridad” A (que cita el ej. de toles baga de Uriarte; v. tolesgabe (II)). “Doblez de carácter, hipocresía” Ib. Etzuan tolesik, ezta ere gandurik biozpekoak, emakume erneari dagokionez, estaltzeko. TAg Uzt 54.

  Sinonimoak: iz. (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  [toles] : tolestura, izurdura, izur. Ant. ximur, ximurdura.
  [toles] : toleskeria, itzulinguru, faltsukeria, azaluskeria, itxurakeria

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. [izurra] pliegue, plegamiento, doblez (2) iz. [faltsukeria] falsedad, doblez, fingimiento, hipocresía (3) izond. [faltsua] falso, -a, hipócrita
  fr (1) iz. [izurra] pli, doublure (2) iz. [faltsukeria] duplicité, fausseté, hypocrisie (3) izond. [faltsua] faux, fausse, hypocrite
  en (1) iz. [izurra] fold, pleat; wrinkle (2) iz. [faltsukeria] hypocrisy, duplicity (3) izond. hypocrite, dishonest, insincere
  port (1) iz. prega, dobra (2) iz. [faltsukeria] falsidade, hipocrisia, doblez, dobrez (3) izond. [faltsua]  falso, -a, hipócrita

  Erantzun ezazu zuzen eta tolesik gabe. (Hiztegi batua)

  

  toles (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 4:42 pm on 2018/03/11 Permalink | Reply
  Tags: H ( 215 )   

  haizealdi 

  iz. Haize bolada. Garagar sailetan haizealdiak buruxkak makurtzen dituen bezala. Haizealdi madarikatu batek jasotako gonei ezin eutsirik. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  Tiempo ventoso, temporal de viento.  Arrauneri erme eragiñez, edo, aize-aldi ona eratzen bazitzaien, agai (makilla) lerdenari bela egotzika. Elizdo EEs 1925, 214. Aizealdi bigun onek ere aldegingo baitigu, gauden goxo-goxo, sutondoan katua baño areago. Ldi IL 28. Esan zitekean aren biozpean ekaitzaldirik eta aizealderik sekula etzala sortu. TAg Uzt 114. Barealdiaren atzetik datorren aizealdi zakarrak bezela. Ib. 252. Aize-aldi danean, mendian sua piztutzea edo mendira sua eramatea estu-estu debekatuta dago. Ego-aize-aldi danean batik-bat. EAEg 6-3-1937, 1216. Alakotan autokarra gelditu, aize-aldia joan arte, ez baizan ezere egiterik ez-ikusi artan. Anab Aprika 96. Eta gauz auek siñale zigurrez ikasi ditzagun, bero-euri-aize aldiak alegia […]. Ibiñ Virgil 77.

   Racha, ráfaga de viento.  Zakar-pila isasten dun aizealdiak bezala, gu Yainkoaren arnasak garamatzi. Or Mi 135. Garagardian aizealdiak buruxkek betbetan makurtzen ditun bezala. Ib. 143. Gazteño, ez al dakusan an beian zuen dendako euna aize-aldiak eragiña? Ib. 106. Aize-aldi batek etzinarazten gaitu; bultzadarik txikienak amilduarazten. Ldi IL 134. Ezkerreko mendi-bizkarrak ezkutazen zun itxasaldeko aizealdietatik. TAg Uzt 153. Sargori zegon, ordea, alaere. Etzan aizealdirik. Ib. 107. Aizealdi madarikatu batek jasotako gonak ezin eutsika. Etxde JJ 104. Aizealdi on batek jotzen zionean, […] belak zabaldu eta Jaungoikoak agintzen zunez navegatzen zun. Etxde Itxas 130. Eta zebillela-zebillela, aidea urratu zuan irugarren aize-aldiak. NEtx LBB 184.

  Sinonimoak: iz.
  

  [haize-erauntsia]: haize-bolada, haize-erauntsi, haize-kolpe (UZEI sinonimoen hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. racha, ráfaga [de viento]
  fr iz. rafale
  en  iz. gust
  port iz. ráfaga, rajada, lufada

  

  haizealdi (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 10:10 pm on 2018/03/10 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 315 )   

  zoldu 

  ad. zoldu, zoltzen da edo du ad. Bizk. Zornatu. Handitua zoldu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  zoldu. v. zoritu.

  zori (AN-arce), zoldu (V-ger-m-gip, G-to, AN-ulz; Mg PAbVoc, Añ (V), Izt 70v), zoli (V-arrig-oroz, AN-arce), solitu, soldu (V-ger-arrig-gip; Mg PAbVoc, Zam Voc), zolitu (V-m; Izt 70v), soli (V-arrig). Ref.: A (zoldu, zolitu); EI 147; SM EiTec2 138; Etxba Eib y Elexp Berg (soldu). “Soldu o zoldu, madurarse la hinchazón” Mg PAbVoc. “Sazonarse, madurarse […] en los tumores” Añ. “Madurar”, “madurarse un tumor, zoldu, zolitu” Izt 70v. “Enconarse una herida” A. “Atzo eskuan sartu jatan burdiña txatala ezin neban atara ta gaur inguru guztian aragixa ziero zolduta daukat” SM EiTec2 138. “Enconarse, infectarse. Ozpelak soldu jataz aurtengo neguan” Etxba Eib. “Grano bat eldu eitten danian soldu esate jakok” Elexp Berg.  Barruko anditu onek solituak edo sornatuak birapoz bete beteak izaten dira. A Ezale 1897, 55a. Zauri geienak soldu jakazan. Echta Jos 344. Beti berri ta eze iduki zuan griña ona, txito azi, zearo anditu, beingoan zolitu, ezin geiagoan minberatu. Ag G 290.

  (Trans.). Hacer madurar. Horreki egin kataplazmak zohitzen dütü hanpiluk. Alth Bot 17.

  Ur-sugeak ikutu, aragia zolitu. (V-m). EZBB II 128.

  Sinonimoak: ad. Bizk.
  

  [zornatu]: zornatu, materiatu beh. (UZEI Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es  da ad. [zauria] (B) enconarse, infectarse
  fr  da ad. (s’)infecter
  en  da ad. to fester, to get infected
  port da ad. inflamar-se, infeccionar-se.

  

  zoldu (Gaurko hitza, Domeinu publikoa)

   
• 

  Maite 11:55 pm on 2018/03/06 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  kaden 

  adj. Batez ere Bizk. Ahula, argala. Zer egin genezake guk, argalok, kadenok eta erkinok, arerio hain indartsu, hain sendo hauen kontra? (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  kaden (V-ger-ple ap. A; H (V, G)).

  1. Flaco, débil. “Mustio, decaído, melancólico” A. Cf. IC III 47: “[Iñigo] Cadena o Caden, que quiere decir este vascuence vuelto en romance ‘Íñigo Malato’ o por mejor decir ‘flaco y enfermo'”. Dauka ama onek seme erkin, kaden eta indar baga bat. Astar II 230s. Zer egin ginaike guk argalok, kadenok eta erkinok arerijo ain indarsu, ain sendo, ain gogor onen kontra? Ib. 283s. Zeugan indartu ta gogortu bear dau ene arima argal, erkin, kadenak. Añ EL2 172. Ixilean indartu ta gogortu bear baitzuen bere gogo argal, erkin eta kadenak. Zait Plat 60.

  (V-m ap. A; Lar, Añ (V)). “Inútil” Lar. “Impedido” Añ. “Impedido de miembros, inválido, tullido” A.

  2. karen (Aq (G) 807 -> A). Enano. Gizontxo itxusi ta kaden artean erraldoi baten antzera agertzen da. GMant Y 1933, 189.

  3. “(V; Ast), cobarde” A.

  4. (Sust.). Melancolía. v. kadentasun. Inguma eroak zidor ertzak alaitzen, / illuntz-zeiñuen kadena (melancolía) basoan galtzen. B. Aurre-Apraiz in Onaind MEOE 767.

  Sinonimoak: iz.

  kaden iz. jas. [kadentasuna]: ahuleria, ahultasun, argaltasun, indargabetasun, makaltasun, ahuldura Ipar., ahulezia, herbaldura Ipar., herbaltasun Ipar., histura Ipar., mendretasun Ipar., erkintasun Bizk., kadentasun Bizk., makaleria Bizk., ahuldade Gip., flakia Gip. beh., erpiltasun Ipar. g.e., flakezia Ipar. g.e., flakotasun Ipar. zah.

  kaden izond. Bizk. [ahula]: ahul, argal, maiskar, makal, maskal, mehe, mengel, enul Ipar., erkin Ipar., erpil Ipar., flako Ipar., malet Ipar., mendre Ipar., meko Bizk., herbal Ipar./Naf., aloxo g.e., gelbera g.e., magalo g.e., debil Heg. beh., enkel Ipar. g.e., entoil Ipar. g.e., flux Ipar. g.e., hozkil Bizk. g.e., makar Bizk. g.e., txakil Bizk. g.e., gelge Gip. g.e.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) izond. (batez ere B) débil, delgado, -a; cobarde (2) izond. (batez ere B) melancólico, -a, decaído, -a (3) iz. (batez ere B) melancolía (4) iz./izond. (batez ere B) inválido, -a, impedido, -a
  

  Argalduta zegoen, erkin eta kaden. [Mussche, Kirmen Uribe (Susa, 2012)] (Ereduzko Prosa Dinamikoa)

  

  kaden (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)