Gaurko hitza

Updates from Maite Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 8:18 pm on 2021/09/25 Permalink | Reply
  Tags: U ( 112 )   

  urtatu 

  Hiztegi Batua

  ad. urtatu¹, urta, urtatzen || du ad. Ipar. Ureztatu. Bazihoan ubidea Otsobiko lepora, handik beheiti pentze guztiak urtatzen zituela. (Hiztegi Batua)

  urtatu² adj. g.er. Urte askokoa.

  Orotariko Euskal Hiztegia

  1 urtatu.

  1. (-tha- H). Derretirse, deshacerse; consumirse. v. urtu. Bada arima galdua hanbat urthez, harria bezala bekhatutan urthatua dagoena eta egon dena […]. Ax 109s (V 73). Auhen hatsberapenez nola naizen urthatu. Harb (ed. 1690) ap. H. Doloretan urthatuak, / geure falta handiez, / harzen ditugu doluak, / egiñ tugun guziez. Arg DevB 217. Zure gorputz sakratua, / dezazula humilla, / gosez gero urthatua / hanbat pena dadilla. Ib. 123s.

  2. (AN, B, BN; H; -tha- SP, VocBN, Dv, H; h- Gèze). Ref.: A; Asp ANaf. “Rouir, en parlant du lin” VocBN. “Rouir” Dv. “Se dit de rouir, faire tremper dans l’eau des plantes textiles” H. “Dejar corromper el lino en agua para separar la arista” A. Sg. SP: “Urthatzea, étendre sur l’herbe. Behin athera lurretik sorhoan hedaturik idortzea”. v. urtarazi (6), urtaztu.

  3. (L, BN, S; Dv, H (+ -tha-); h- Lar, VocBN, Gèze, H, Foix; hurthatu H (BN, S)). Ref.: A (urtatu); Lrq (hurta, hurtatze) .
  Regar, rociar. ” Hurtatu, regar los jardines, conduciendo a ellos por zanjitas o canales el agua” Lar (s.v. hurtar). “Regar conduciendo el agua” Ib. “Arroser” Foix. Zunbait lore edo lili, bestiak oro beno arrangurozkiago nehork ehenatzen eta lantzen baitu, eta haren hurthatzeko denbora hartzen. AR 135. Nola Arabek, beren ogia, idorteak abiatzen direnean eraiten baitute, gero bortxatuak dira beren eskuz urtatzera. Prop 1880b, 306. Hurta ezazü ene bihotza zelüko ihitzaz. Ip Imit III 23, 5 (Ch, Ol, Leon busti, Mst busta). Xoragarri da bortua, / elurra bada urtua: / bazka gizenen badu autua, / uda negu urtatua. Lander EE 1900b, 392. Sendotu bitza euzko oraillak; / urtatu goiak naikoa, / ta azken zorian makurtuko da / arnaripean soroa. Loram Y 1935, 268. Urtatzen dira lur buztin dorpeak. Gatxitegi Laborantza 26. Urtatzen da ongarri meta, metatik atheratzen den jusarekin. Ib. 38. Edenetik ibai bat zen ateratzen baratzearen urtatzeko. Bibl Gen 2, 10 (Urt ihinztatzeko, Dv urztatzeko, Ur erregatzeko, Ol garastatzeko, Ker bustiteko, BiblE ureztatu; v. tbn. Gen 2, 6). Lotek Jordan-eko Zelaia ikusi zuen, dena urtatua. Bibl Gen 13, 10 (Dv urztatua, Ol urdun, Ker ur-lurra). Humedecer. ” Hurtatü, mouiller, humecter” Gèze. [Erre] hunen sendoerazteko aski da oihal busti baten ezartia eta haren ardüra hurtatzia. Ip Dial 78 (It bustitzea, Ur ezkotu, Dv hezatzea).

  4. Aguar. “Mettre de l’eau sur un autre liquide. Arno hurtatu frango salzen da ostatuetan, bien de vin augmenté d’eau se vend dans les cabarets” VocBN. .
  Mandozainaren arnoak ez zuen erraitekorik: ona zen, arras ona, den mendreenik urtatu gabekoa. Barb Sup 131.

  5. (S; h- S; Foix). Ref.: A (urtatu); Lrq (hurta, hurtatze) . “Bañarse” A. “(Aller aux) bains, huretarat, hurtatzera ” Foix (Lhande transcribe erróneamente hurtatera). “Prendre une série de bains, dans une station d’eaux” Lrq.
  Doniban goizean urtatzea eta landetako intzetan ibiltzea berriz euri-edo ekaitz-jainkoizuna ospatzeko. JMB ELG 81.

  6. ” Hurta, s’arroser, se mouiller (S)” Lrq.

  2 urtatu.

  (-tha- Lar Sup→Izt 11v; H (+ -th-)). (Part. en función de adj.). “Añejo, urthatua ” Lar Sup. “Devenir âgé, vieillir. Simeon eta ama urthatuak (Rob)” H. Arrazadura urthatua, narrio zahartua, zauri gaizkoatua, ezta pontu batetako midikuntzaz sendatzen. Ax 93 (V 63).

  Sinonimoak: ad. Ipar.

  [busti]: basi-basi egin, basitu, blai egin, blai-blai egin, busti, mela-mela egin, pelatu Ipar., tximu egin Gip., pelakatu g.e., melatu Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) ad. du; Ipar. regar, irrigar con agua, humedecer, rociar, aspersar (2) añejarse, envejecerse, hacerse añejo || adj. (ikus zahar) añejo/ja, añoso/sa, viejo/ja
  fr (1) ad. arroser (2) ad. vieillir || adj. vieux, vieille
  en (1) ad. water (2) ad. age || adj. mature
  port (1) ad. regar, molhar, aguar (2) ad. envelhecer || adj. envelhecido(a), amadurecido(a)

  Testuinguruan

  Gasnagile baten etxea, errekatxo batek urtatzen zuen aran loretsu batean kokatua zen. [Gorrail azeria, Mixel Thicoipé, Maiatz, 2008]

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 9:27 pm on 2021/09/24 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  kukuldu 

  ad. kukuldu, kukul, kukultzen || 1 da/du ad. Ezkutatu, desagertu. 2 da/du ad. Kikildu, uzkurtu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  kukuldu. Tr. La forma kukuldu se documenta en Iztueta y en un ej. de Herria , y kukildu en S. Mitxelena y T. Etxebarria. Hay kukuildu en Goyhetche, y kukundu en Lafitte y en un ej. de Herria . Kukullu, que aparece en Mendaro Txirristaka, podría tratarse de errata.

  1. (SP, Ht VocGr 349, Lar, Izt, Hb, H (G)). Desaparecer, esconderse. “S’affubler, se musser dans son manteau. Kukuldurik dabilla ” SP. “Desaparecer” Lar e Izt. “1. couvrir, se couvrir d’un voile, d’un manteau, de quelque objet qui empèche d’être vu. […] Ezin ezagutu zuten zergatik kaparekin kukuldua zan osotoro, […] il était entièrement couvert du manteau. 2. se cacher, disparaître aux yeux. Kukutu, kukuldu zen agertu orduko, sitôt apparu, il disparut” H. “Cacher, se cacher” Lh. v. kukutu. Urak […] berezitzen ditu Erri bietako mugak, alik eta, berreun ta sei deztatuko bidean joanik, lur-azpira kukuldutzen dan arteraño. Izt C 78. Iturriaren urak usterik gitxienean kukuldutzen [dira] . Ib. 87.

  2. (V-ger-arr-m-gip, L, B), kukildu (V-gip), kukuildu. Ref.: A; Lh; Iz ArOñ; Etxba Eib (kukuldu, kukildu); Elexp Berg (kukilddu). Acurrucarse, agazaparse, encogerse. “1.º (He), agazaparse; 3.º (V-ger), entumecerse de frío” A. “(L), s’engourdir” Lh. ” Otzakin kukilduta, etxe zulotik urtetzen ez dabela bizi da ” Etxba Eib. ” Etxe zuloan kukildutzia ez da ona.” Ib. “Neguko txorixa dirudi, otzak kukulduta” Ib. (s.v. negu ). ” Sutondoan kukulduta dago negu guztian ” Ib. v. 1 kikildu, kokildu . Yauzten da […] / lehoiñ larrita hazkar bat: / Kukuilltzen da artzaiña biri-biribilla. Gy 322. kukundu. “Rabougrir, kukundu, korkoildu ” T-L. Arbola hori kukunduko da, haren fruituak ez dira ez ugari eta ez goxo izanen. Herr 29-12-1966, 4.

  3. (G ap. A), kukildu (V-gip ap. Etxba Eib), kukildutu (V-gip ap. Etxba Eib), kukundu. Acobardarse. “Amilanarse. […] Bestian arrokerixen bistan, kukilduta geldittu zan ” Etxba Eib. ” Arruen aurrian kukildutzia, txarrena ” Ib. v. kikildu, kokildu. Bañan kukullu zituan biak / Paulinoren erasuak. MendaroTx 428. Jarria zeukan / Kondeak urkamendia, / aren bildurraz kukiltze-arren / mendekoen kutizia. SMitx Aranz 68. Ama lagun, ekaitzak / ez gaitu kukiltzen! Ib. 236. Ez da desohore zazpi urtetan denen ez jakitea, eta maiz ikusten dira adin hortako jakintsun goiztiarrak geroxago kukultzen eta iraungitzen. Herr 17-11-1966, 4. Koittaua, kukilduta, ez zan ausartu ikararik eittera izara artetik. Etxba Ibilt 467. Gerla piztu zenean gure kalonjea barna hunkitua izan zan, bainan etsitu gabe eta neholaz kukundu gabe. Lf ELit 223.

  Sinonimoak: ad. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [ezkutatu]: ezkutatu, gorde, kukutu Ipar., ostendu Bizk., ostu Bizk., ezabatu zah.    

  [kikildu]: adoregabetu, kikildu, koldartu, txepeldu, uzkurtu, makaldu Bizk., oilotu Bizk., ikarakortu g.e., kubildu Bizk. g.e.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) da/du ad. esconder(se), desaparecer (2)  da/du ad. acobardar(se); encoger(se); acurrucarse
  fr (1) da/du ad. cacher, disparaître (2)  da/du ad. se dérober; se blottir
  en (1) da/du ad. hide, conceal, disappear, go missing (2)  da/du ad. become frightened, become intimidated ; curl up, nestle
  port (1) da/du ad. esconder-se, desaparecer (2)  da/du ad. acovardar; acuaninhar-se, aconchegar-se

  Testuinguruan

  Ez zirudien hotzak kukultzen zuenik. [Berria, 2014-01-14, «Olibondoaz», GOIZALDE LANDABASO [Iritzia]]

  

   
• 

  Maite 8:51 pm on 2021/09/23 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  barrunbe 

  1 iz. Barruko aldea; bereziki, pertsona baten barrualdea. Zer ikusiko duzu gizon eta emakume apaindu horien barrunbeari begiratzen badiozu? Zuk, o sabel gaiztoa!, daramatzazu zeure barrunbera gure neke eta izerdi guztien irabaziak. Barrunbeko mamia harrak janik dagoela. Bere barrunbeak esaten diona. Zer zegoen eliz barrunbe hartan? Sartu ginen oholez itxitako barrunbe batean. 2 iz. Gorputz bateko barne-hutsunea. Giza gorputzeko sabel barrunbea. Digestio barrunbea. Sudur barrunbeak. 3 (Denborazko testuinguruetan). Zer probetxu duzu gauza horiekin, baldin dena utzi behar baduzu egun gutxiren barrunbean? (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  barrunbe.

  Tr. Atestiguado fundamentalmente en la tradición guipuzcoana, ya desde Larramendi. Hallamos barrunpe en Iztueta (que tbn. usa barrunbe), Mujika y Uztapide. En en DFrec hay un ej., de barrunpe . (G-azp-to; Lar, H), barrunpe.
  Interior, parte de dentro. “Albergue, cubierto, resguardo de casa, venta, &c, etxa barrunbea, atarbea ” Lar. “Albergar, hospedar, acoger, etxa-barrunbea, atarbea eman, barrunbean, atarbean artu, sartu ” Ib. ” Barrunbe guzia egosi egin zaio (G-to), se le ha carcomido todo el interior” A. ” Etxe orrek barrunbe ederra du (G-azp)” Gte Erd 43.

  (Fig.).Espíritu, alma; conciencia.

  Interior del cuerpo; estómago, tripa.

  Recinto, local. “Techo, techado, barrunbea ” Lar. “(A la) inclemencia, etxakanpoan, barrunbez kanpoan ” Ib. “Aquartelamiento, gerratarien ostatua, etzauntza, barrunbea ” Ib. “Cobertizo” Ib

  Informazio gehiago: barrunbe (Orotariko Euskal Hiztegian)

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [norberaren barrualdea]: barren, barru    

  [barrua]: barne, barren, barru, barna jas., barrun g.e.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. interior, espíritu, alma, conciencia (2) iz. cavidad; hueco; interior (3) iz. albergue, cubierto, resguardo, techado; recinto (4) iz. (Biol.) cavidad
  fr (1) iz. intérieur, esprit, âme, conscience (2) iz. (Biol.) cavité
  en (1) iz. cavity (2) iz. [leku estalia] cover, shelter
  port (1) iz. interior, espírito, alma, consciência (2) iz. cavidade (3) iz. abrigo, coberto, abrigo

  Testuinguruan

  Bere barrunbeak esaten diona. #gaurkohitza

  

   
• 

  Maite 9:04 pm on 2021/09/22 Permalink | Reply
  Tags: I ( 288 )   

  irenster 

  Irensteko zorian.

  Orotariko Euskal Hiztegian

  IRENSTER. A punto de tragar. Itsasoa gaitz zen eta bietan irester gintuen. Prop 1886, 245.

  Sinonimoak: iz.

  [irenster] : irenstear

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es a punto de tragar
  fr sur le point d’avaler
  en about to swallow
  port prestes a engolir

  Testuinguruan

  Itsasoa gaitz zen eta bietan irenster gintuen. Prop 1886, 245. (mold.)

  

   
• 

  Maite 9:04 pm on 2021/09/20 Permalink | Reply
  Tags: L ( 239 )   

  laba 

  iz. Harri urtua, sumendietatik ateratzen dena. Sumendiaren laba. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  laba. v. 1 labe; 2 lau.

  Sinonimoak: iz. (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  [laba]: laba (Geol.).

  [laba]: e. labe

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Geol.) lava
  fr iz. lave
  en iz. lava
  port iz. lava

  Testuinguruan

  Hamar lekutatik irteten ari da laba. [berria.eus]

  

   
• 

  Maite 8:36 pm on 2021/09/19 Permalink | Reply
  Tags: M ( 290 )   

  mihuri 

  iz. Ipar. g.er. Bihia, alea. Mahats mihuriak. (Hiztegi batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  mihuri. v. mihauri.

  mihauri.

  1. (L, B; Lar, H (+ miauri)), mihuri (BN-mix-baig; VocBN ), muhuri (S; Casve), miauli (AN-gip), minauri (B; A), mirauli (G-to, AN-gip), minaurri (B), miaurri (B), miauldi (B). Ref.: A (miauli, miauri, minauri, mirauli, mihuri, muhuri); Lrq (muhuri); Izeta BHizt2 (miauri) . Grano (de frutos). “Abierto, la castaña, nuez y otras frutas cuando llegan a tal sazón, miauria ” Lar. “Grano de castaña. Miaulitan dago, está desgranándose” A. “Grano de castaña. Miauri oiek bildu. […] Miñauriek bildu zakure ” Izeta BHizt2. “Grain (fruit)” Casve. Mindegia egiterakoan hezkurra eta gaztaina mihauria buztantzera uzten dira. Dv Lab 339. Aihena halere haboroetan untsa lilitü da, morkhuak eta muhuriak untsa hazi. ArmUs 1900, 72. Mahats-morkho batetan zer ikhusten da? Bi gaiza: muhuriak eta muhuri-lothgiak, xankhoak. Eskual 17-11-1905 (ap. A). Xiruli, / xirula, / negu bethean mihuri, / xoxoek huntzan uztaila. Ox 132. [Aasea] beresietan miauri edo gaztaña landarakaz estrabeak egin eta gero onekaz otzarak, zaranak eta otarrak egiteko egokia da. Onaind EEs 1931, 55. Nola mahats mihuriak molkoan. Gatxitegi Laborantza 164. ” Mihauria, miauria, châtaigne, noix que se détache de son enveloppe et tombe de l’arbre. Gaztaña mihauriak eztira izaten ohi hoberenetarik, les châtaignes qui tombent de l’arbre sortant de la bogue ne sont pas d’ordinaire des meilleures” H.

  2. “Hollejo” Lar. “Il se dit encore de l’enveloppe elle même qui reste sans le fruit” H.

  3. ” Mihuri (Sal), pequeñito (se dice de las pulgas). Kuso-miuri bat ” A.

  Sinonimoak: iz. Ipar. g.e.

  [alea]: ale, bihika, bihi Ipar., grano Heg., garau Bizk., pikor Ipar./Naf. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Ipar.) grano [de los frutos]
  fr iz. (Ipar.) graine [de fruits]
  en iz. (Ipar.) grain [of the fruits]
  port iz. (Ipar.) grão [das frutas]

  Testuinguruan

  Mihauri aunitz bildu ditugu.

  

   
• 

  Maite 9:01 pm on 2021/09/18 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  berreskuratu 

  HIZTEGI BATUA

  du ad. berreskuratu, berreskura, berreskuratzen || Galdu zena berriz eskuratu. Aginpidea berreskuratu. Indarkeriaz galdu duten euskalduntasuna berreskuratzeko. 

  OROTARIKO EUSKAL HIZTEGIA

  berreskuratu. Recuperar. Ta [osasuna] berreskuratzea / asko kostatzen da. Zendoia 190.

  SINONIMOAK: ad.

  [galdu zena berriz eskuratu]: birjabetu, kobratu Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  BESTE HIZKUNTZA BATZUETAN (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es du ad. recuperar, recobrar, volver a tener
  fr du ad. récupérer, reconquérir, reápproprier
  en du ad. to recover; to regain; to retrieve
  port du ad. recuperar, recobrar

  TESTUINGURUAN

  Kantatu, maitatu eta dantza ezin bada

  ez da gure iraultza

  berreskuratzeko dugunagatik

  topa egiteko ez bada botila ardorik

  eta ez badu uzten kantu bat ezpainetan

  inoiz ez dezagun sekula ez esan

  Vinu, Cantares y amor (bertsioa), Anari

  TESTUINGURUAN

  Nola moldatu ote nintzen egoera hain absurdura iristeko galdetzen nion neure buruari, eta ez nintzen gai sentitzen duintasun galdua berreskuratu eta handik irteteko. [Gorde nazazu lurpean, Ramon Saizarbitoria (Erein, 2000)]