Gaurko hitza

Updates from Maite Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 9:21 pm on 2021/08/12 Permalink | Reply
  Tags: U ( 112 )   

  urde 

  1 iz. Txerria. Urdeak urde-jana behar du. Urde ahardia: txerri emea. 2 adj. Zikina, lizuna. Are da lizunago eta urdeago bekatua. || Urde ohoina! || urde festa, urde-festa iz. Txerria hiltzen denean egiten den festa. Ik. txarriboda. || urde mutur, urde-mutur iz. Ipar. Urrebotoia. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  urde. Onom.: Sancho Urdea. (1258) Arzam 426. Maria Urdea. (1330) Ib. 426. (gral.; Lcc, IC 448v, Volt 107, SP, Deen I 277, Urt I 65, Ht VocGr, Lar, Mg Nom 68 (G), Añ, Arch VocGr , VocBN , Gèze, VocCB , Dv, H, Zam Voc ), urdi. Ref.: A; EI 88; Lrq; Etxba Eib; EAEL 85 . Cerdo. ” Urde, urdaonde, caecia etondo, que son las castas de los puercos ” (Fuero de Vizcaya, 1452). Arzam 426. “Puerco” Lcc. “Cochino, cerdo” Lar, Añ. “Porc, ne se dit que des grands porcs” Dv. ” Urde ilak uzkia otz (S), a muertos y a idos no hay amigos” A. ” Urde mainhatuak laguna nahi (BN-mix) […]. Se dice, por ejemplo, del autor de una fechoría que, por aminorar su responsabilidad, se empeña en presentar cómplices” Ib. Sg. EI 88, en BN-ciz-ad-lab distinguen xerri ‘cerdo pequeño’ de urde ‘cerdo grande’. Cf. Ech 34: “Urdeta, que quiere decir ‘sitio de puercos'”. Tr. De empleo general, aunque más usual en la tradición septentrional. En DFrec hay 7 ejs. de urde.

  Sinonimoak (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  urde iz. Ipar.

  [txerria]: ganadu beltz, lauoineko, azienda beltz Ipar., bortako Ipar., estera Heg., txerri Heg., belarluze Bizk., zerri Ipar./Naf.

  urde izond. 

  [zikina]: likits, lohi, satsu, zikin, zikintsu Ipar., enas Heg., txerri Heg., ugerdo Bizk., ugertsu Bizk., zerri Ipar./Naf., endes Zub., teiu Zub., ahats zah., zital zah.    

  [moralarekiko garbia ez dena]: biziozko, haragikoi, haragikor, lizun, lizunkoi, lohi, zikin, biziotsu Ipar., likits Ipar., teiu Zub., indezente beh., satsu jas., limuri g.e., ahats zah., bizioso zah., desonest zah., debox Ipar. g.e

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (Zool.) cerdo, -a, cochino, -a, cocho, -a, gorrino, -a, marrano, -a, puerco, -a (Sus scrofa) (2)  izond. puerco, -a, cerdo, -a, asqueroso, -a; sucio, -a, grosero, -a; cicatero, -a, mezquino, -a
  fr (1) iz. cochon, porc, pourceau (2) izond. sale, dégoûtant, -e
  en (1) iz. pig, hog (2)  izond. dirty, filthy
  port (1) iz. (Zool.) porco, -a (2) nojento, -a, asqueroso, -a, sujo, -a

  Testuinguruan

  “Urde zikina halakoa”, pentsatu nuen. [Hobe nuen etxean gelditu, Horace McCoy / Fernando Rey (Igela, 2002)]

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 10:46 pm on 2021/08/11 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  astungarri 

  adj./iz. Astuntzen edo larritzen duena. Anton. aringarri. Beste ezbehar bat gertatu zitzaion, bere oinazeen astungarri. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  astungarri. (Lar, Añ, Dv). “Agravante” , “gravoso” Lar. “Gravoso” Añ. “Pisugarri, agravante, aggravant” Dv. (Sust.).
  Neke beltzena ezartzeko astungarri berezirik ez dala. “Circunstancia agravatoria” . EAEg 4-3-1937, 1201. Orrelakorik astungarritzat ez dugu. Gure bizitza egitez ospatu nairik leiatzen gera areago, itzez baño. Zait Sof 138.

  Sinonimoak: izond.

  [pisugarria]: pisugarri (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz./izond. gravoso, -a, pesado, -a, agravante
  fr iz./izond. lourd, -e ; pesant, -e
  en (1) izond. aggravating [factor, circumstances] (2) iz. aggravation
  port gravoso(a), pesado, agravante

  Testuinguruan

  Giza hilketa leporatu zioten, eta genero astungarria ezarri. [Asier Nieblaren hilketan genero astungarria onartzeko eskatu dute, Amagoia Mujika Tolaretxipi (berria.eus, 2021-08-11))]

  

   
• 

  Maite 10:29 pm on 2021/08/10 Permalink | Reply
  Tags: P ( 210 )   

  pizza 

  iz. Opil zapala, eskuarki gari irinezkoa, gazta, tomatea eta beste osagai batzuk gainean dituena, eta labean erretzen dena. Bakoitzak pizza bat eskatu dugu afaltzeko. (Hiztegi Batua)

  Wikipedian

  Pizza mundu osoan ospetsua den italiar jatorriko jakia da. Tomate edota tomate-saltsaz eta mozzarella gaztaz estalitako ogi zapala da, gehienetan garirinez egindakoa. Ondoren, beste edozein osagai gehitu ahal zaio. Pizzak egiten dituzten jatetxe espezializatuek pizzeria dute izena.

  Pizza motak

  • Pizza romana edo pizza erromatarra: tomatea, mozzarella, antxoak, oreganoa, olioa;
  • Pizza viennese edo pizza vienatarra: tomatea, mozzarella, saltxitxa alemaniarra, oreganoa, olioa;
  • Pizza capricciosa edo pizza guratsua: tomatea, mozzarella, perretxikoak, orburuak, urdaiazpiko egosia, olibak, olioa;
  • Pizza quattro stagioni edo lau urtaro pizza: capricciosaren osagai berdinak, baina nahastu gabe.
  • Pizza quattro formaggi edo lau gaztadun pizza: tomateak, mozzarella, stracchino, fontina, gorgonzola (batzuetan ricotta gazta erabiltzen da aurreko hiru gazta baten ordez);

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. pizza
  fr iz. pizza
  en iz. pizza
  port iz. pizza

  Testuinguruan

  Bakoitzak pizza bat eskatu dugu afaltzeko. (Hiztegi Batua)

  

   
• 

  Maite 9:29 pm on 2021/08/09 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  amabisaba 

  iz. g.er. Birramona. Ik. aitabisaba.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  amabisaba. Etim. Compuesto según Schuchardt de vasc. ama y rom. bisava, palabra que no parece haber existido. Se trata de un compuesto vasco à part entière, p. ej. *ama-bir-asaba . (G ap. A (que cita el msLond) ; Lar), amabisama (H, s.v. ama ). Bisabuela. Anitzez sumatu oi da, sukalde bazterrean, amabisabaren eresiketa dardarazkoa, Kataliñek lenago antolatua bera. Ag G 366.

  Sinonimoak: iz. g.e.

  [birramona]: birramona, birramama Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. bisabuela
  fr iz. arrière-grand-mère
  en iz. great-grandmother
  port iz. bisavó

  Testuinguruan

  Anitzez sumatu oida, sukalde bazterrean, amabisabaren edesiketa dardarazkoaz, Kataliñek lenago antolatua bera: Seaska zarrak aur berria du Zeruetatik jetxia, Aingerutxoak ekarri dute Ezur t aragiz jantzia. [Garoa (1912), Domingo Agirre]

  

   
• 

  Maite 9:29 pm on 2021/08/08 Permalink | Reply
  Tags: D ( 105 )   

  deserta 

  iz. Ipar. Bazkari-afarietan zerbitzatzen den azken jakia, gehienetan gozoa izaten dena. Ik. postre. Bazkaltzeko: piperrada, zikiroa, gasna, deserta eta kafea. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  deserta. (SP, Urt III 283, Gèze). Postre. “Desertako tenorean […] joan da (BN-arb)” Gte Erd 262. Larrunen bazkal-ondoko deserta. (1798). BertsZB 129. Egun guzian / dut nafar xuria / edaten desertan. Monho 62. Bena, ukeiten dit / nik gordinik sopa, / eta desertatako / mihiki saltsa. AstLas 53. Holako bazkariak ez othe du deserta pitta bat ere merezi? Barb Sup 22. Mahainean desertak arraro. Herr 7-7-1966, 1.

  Sinonimoak: iz. Ipar.

  [postrea]: postre Heg., azkenburuko (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Ipar.) postre
  fr iz. (Ipar.) dessert ; entremets
  en iz. dessert
  port iz. sobremesa

  Testuinguruan

  Holako bazkariak ez othe du deserta pitta bat ere merezi? Barb Sup 22. (Orotariko Euskal Hiztegia)

  

   
• 

  Maite 10:32 pm on 2021/08/07 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  katalingorri 

  iz. Amona mantangorria. Ik. marigorri; marigorringo. Katalingorri: egun eguzki, bihar euri. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  katalingorri.

  1. (AN-5vill, L, B, BN), kattalingorri (AN-ulz, B, BN-ciz-mix-arb-baig, Ae, Sal), kattaringorri (AN-egüés-ilzarb-olza). Ref.: Bon-Ond 146; A; A Apend (kattalingorri); EI 384; A EY I 433s.; Iz Ulz (kattalingorri); CEEN 1969, 103; Izeta BHizt (kattalingorri). “Coccinela, insecto rojizo de alitas rojas salpicadas de negro, vaquita de San Antón” A. ” Kattalin gorri, gorri! Fla, fla, fla. Si vuela es señal de buen tiempo” CEEN 1969, 103. Cf. VocNav s.v. catalingorri y catalina.
  Sutik, zeruetan gora pindar gorriak bazoazin, milaka, katalingorri batzu iduri. GH 1926, 95. Kattalin gorri: egun iguzki, biar euri. (BN-ciz). A EY I 433s (tbn., con ligeras variantes, B, BN-arb, Sal). Kattalin gorriak ziloan sartu eta lurrez estali. JEtchep 44. Etxekandere xahar bati zer atseginarekin erranarazi diogun lehen ere aditua genion katalin-gorriaren josteta! Anddere-katagorri [sic], bihar ekhi ala ebi? Eki balinbada, hegaldu hadi; ebi balinbada, zaparta hadi. Zerb Herr 21-8-1958 (ap. DRA s.v. andere-kotagorri ).

  2. (V-m ap. A ), kattalingorri (G-to ap. A EY IV 81). “Aguardiente” A. Ogia ta (Katalin gorri, Konse portu edo) pattar apurtsu bat. Ezale 1898, 250n. Ago oneko kafea; au da lenengo aldea, / bigarrena edatea kattalin gorri maitea. (G-to) “Mistela” . A EY IV 81.

  Sinonimoak: iz.

  [marigorringoa]: amona gonagorri, amona mantangorri, marigorri, marigorringo, matxingorri Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. mariquita ➥ marigorri, marigorringo
  fr iz. coccinelle
  en iz. ladybird (Br); ladybug (Am)
  port iz. joaninha

  Testuinguruan

  Katalingorri: egun eguzki, bihar euri. (Hiztegi batua)

  

   
• 

  Maite 11:44 pm on 2021/08/05 Permalink | Reply
  Tags: J ( 83 )   

  jauretsi 

  ad. jauretsi, jaurets, jauresten || du ad. Gurtu, adoratu. Jainko asko jauresten dituzte. Ahuspez jauretsi zuten. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  jauretsi. Tr. Atestiguado en Oihenart y Pouvreau, no vuelve a documentarse hasta principios del siglo XX. Pouvreau emplea jaun etsi . Hay jaurestu en Enbeita (127) y Orixe. La forma más empleada para el sust. verbal es jaureste- , aunque hay jaurestute- en Enbeita. En DFrec hay 2 ejs. de jauretsi . (Dv, A, SP, H), jaun etsi (SP). Homenajear, reverenciar. “Reconnaître quelqu’un pour seigneur, le révérer, lui faire hommage” O VocPo. ” Norbaiten iaun etstea, prendre quelqu’un pour maître” SP. Xapelak erauntzirik, hura iaun etsten dutela eta agur egiten diotela. SP Phil 66. [Neskatxek] inguratzen dute Maider eta buruz jauresten. E. Decrept RIEV 1914, 88. Gorputz zuria biluzik erakutsi zionean, bere ahultasunean hain hukigarria, bere ahaltasunean hain jauretsia. Mde HaurB 98.

  (A), jaurestu (BeraLzM). “Adorar” A (que cita O Po). Iainkotan bat huts iauretsak. O Po 53. Jauretsi edo gurtu. KIkV 61. Yainkoa […] Elizean yauresten dute. ‘Dieu est adoré’ . Or Mi 82. Josu-Bijotza jaurestu daben / Tokira juan-etorri. Enb 128. Yaiegunean Yainkoa yaurestera (adoratzera) igo. Ir YKBiz 424 (25, 69 yauretsi (adoratu) ). Belaunikaturik eta burua-as ya[u]retsi bearko duzue. Goen Y 1934, 102 (184 yauretsita). Atarian bizi diran arbasoen yainkoak oro yauretsita gero. Zait Sof 48. Emen dator Norbait […] Jainko au jaurestera. Or Poem 550. Jainko zuzenak / […] baitziran jauresten. Mde Po 88. Agerrazu betarte maitea, / […] lurrak jaurets dutena. Gazt MusIx 133. Itsaslariek numen bakartzat iaurets zatzaten. Ibiñ Virgil 70 (v tbn. 118).

  Sinonimoak: ad. jas.

  [gurtu]: agurtu, erreberentziatu, gur egin, gurtu, adoratu Ipar., agur egin g.e., beakurtu g.e., beneratu zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es du ad. (Erl.) adorar, venerar, rendir culto
  fr du ad. adorer, vénérer, honorer
  en du ad. (Erl.) to worship; to venerate
  port du ad. (Erl.) adorar, venerar

  Testuinguruan

  Ahuspez jauretsi zuten. (Hiztegi Batua)