Gaurko hitza

Updates from Maite Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 11:07 pm on 2021/01/20 Permalink | Reply
  Tags: E ( 387 )   

  errule 

  adj./iz. Erruten duena; animaliez mintzatuz, arrautzak jartzen dituena. Oilo errulea. Hegaztiak animalia erruleak dira. Oiloak ikusi ditut builaka; erruleak eta beren arrautza freskoak zumezko saskietan. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 errule. (AN-5vill, Sal; Lar, H), erroile (B; SP), errole (Dv→A), erronzale (AN-ulz), errile (R-uzt). Ref.: A (errule, erroile); Lrq; Iz Ulz (erronzália); Izeta BHizt (erroile); Gte Erd 21.
  Ponedora. “Emazte kura oilo errule gaiztoa da (Sal), errile gaiztoa (R-uzt), aquella mujer (la andariega) es gallina mala ponedora de huevos; es decir, no se sosiega” A.
  Errulearen emaztia / Bere etxerat da jiten. Arch Fab 133 (se refiere a un hombre que decía haber puesto un huevo). Oillo urhe-arraultze errulia. Ib. 173. Erroillearen andrea. Gy 149. Txindurritegian, berriz, lagunarteak bear ainbat errule dira. Ldi Y 1933, 85. Errole gaitza baita [ulitxa], zortzi edo hamar bat mila arroltze sasoinka erroten ditu. GAlm 1957, 25.

  2 errule. 2 errule . “(V-ger), culpable” A. v. 1 errudun .

  Sinonimoak: iz.

  [errule]: arrautzari, arrautza-egile (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. ponedor, -a, ponedero, -a, que pone huevos, ovíparo, -a
  fr izond. ovipare, pondeuse [poule]
  en izond. oviparous, laying
  port izond. poedeiro(a), que põe ovos, (Zool) ovíparo(a)

  Testuinguruan

  Ornitorrinkoak eta ekidnak erruleak dira. [Ugaztun primitiboen gene-bitxikeriak [moldatua], Koldo Garcia (zientziakaiera.eus, 2020-01-20)]

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 9:38 pm on 2021/01/19 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gizonkila 

  iz. Gizon itxura duen panpina. Ik. andrakila.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  gizonkila. Muñeco (de nieve). Cf. andrakila. Umeak barriz, diñoe: / “Bideak zuriz doguz / gizonkillak egiteko; / zugatzak, barriz, mamuz”. EG 1954 (11-12), 165.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. muñeco (de nieve)
  fr iz. bonhomme de neige
  en iz. snowman
  port iz. boneco de neve

  Testuinguruan

  Umeak barriz, diñoe: / “Bideak zuriz doguz / gizonkillak egiteko; / zugatzak, barriz, mamuz”. [EG 1954 (11-12), 165. (Orotariko Euskal Hiztegia)]

  

   
• 

  Maite 8:06 pm on 2021/01/18 Permalink | Reply
  Tags: M ( 290 )   

  metatu 

  da/du ad. metatu, meta/metatu, metatzen || Metan jarri, pilatu. Enborrak metatu. Hemengo eta hango aberastasunak bildu eta metatzen. Jendea metatu zen ene ingurura. Ez dakizkidan gauzak elkarren gainka metatuko baldin balira. Gorrotoa metatzen ari baita bihotzetan. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: ad.

  [pilatu]: bildu, mordoxkatu, opildu, pilatu, txondortu, moltsotu Bizk., mondoinatu Lap., atetu Zub., mordotu g.e., montoitu zah., errekaitatu Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) du ad. amontonar, apilar, apiñar (2) du ad. acumular (3) du ad. [energiaz] almacenar
  fr du ad. entasser, empiler, accumuler, emmagasiner
  en (1)  du ad. [pilatu] to pile up (2) du ad. [gorde] to accumulate
  port (1) empilhar, empilhar, amontoar (2) du ad. acumular

  Testuinguruan

  Bailarako herrietako positibo metatuetan aldaketa batzuk egon dira. [24 positibo hauteman dituzte asteburuan Debagoienean, Uxue Igarza (goiena.eus, 2021-01-18)]

  

   
• 

  Maite 10:20 pm on 2021/01/17 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  kizi 

  iz. Bizk. Apurra, pixka. Esneari koñak kizi bat botatzen zion. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  kizi.

  1. (V-m-gip), kixi (V-gip), kiza (V-m). Ref.: A (kizi, kiza); Iz ArOñ (kixi) IzG (euri-); Elexp Berg (kixi). Mota, cosa muy pequeña, pizca. “Kiza, mota, cosa menuda. Ule-kiza bat, una mota de pelo. Euri-kiza, lluvia menuda” A. “Átomo, cosa muy menuda” Ib. “Zer-edo-zer txiki, xe ta mea danean kiza ta kizi dala diogu. Adibidez, ile-kiza, euri-kiza. […] Kizbil itzak kiza-biribila adieraziko du” Zait RIEV 1933, 65. “Euri-kixixa, edur-kixixa diardu, está lloviznando, nevando un poquito” Iz IzG. “Esne basuai koñak kixi bat botatzen zotsan” Elexp Berg. v. gizi. Arratserako euria izango dala, ta euria bere ez euri kizia edo zaramea edo ziriña edo landurra, […] zaparrada ederra baiño. A Ezale 1899, 88a. “Kixirik be ez, ni pizca” Iz ArOñ.
  Pilatosek berak be eskuak garbitu, / itxaropen kizirik etxatzu gelditu. Abeletxe Olerti 1959, 232s.

  2. Átomo (de una molécula). v. 1 kizkin (2). Gorputz-txatalik kozkorrenai kiziak deritxe. GJaur Kimia 40. Kizi guztiak bitariko txatalak daukiez: txatalok kizigun edo protonak eta kiziazal edo elektronak dira. Ib. 41. Gogorrak eta ebaki-ezinak balira, or genituzke kizi edo atomoak. Zait Plat 57. KIXI ETA MIXI. “Dícese del comer nimiedades, del picar nerviosamente. Goiz guztia kixi ta mixi jardun dozu ta oiñ goseik ez” Elexp Berg.

  Sinonimoak: iz. Bizk.

  [apurra]: pitin, pixka, birbira Ipar., pilixka Ipar., poxi Ipar., buxi Zub., amiñi Zub./Am., tindi bat Bizk. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (B) cosa menuda, partícula diminuta, pizca, pedacito
  fr iz. petite chose, petite particule, pincement, mors
  en iz. tiny thing, tiny particle, pinch, bit
  port iz. coisa minúscula, partícula minúscula, pinça

  Testuinguruan

  Haizearen txistuarekin batera elur kixmak abiatu ziren, elur kixmez osaturiko haize izoztu hura zuhaitzetako adar biluzietatik zehar igarotzen zen, dena aurrean eraman nahi balu bezala, eta elur kizi lehorrek laster isildu zituzten hiru jainko zalapartatsuak. [Erresumaren ilunsentia, Mila Salterain (Txalaparta, 2014)]

  

   
• 

  Maite 11:30 pm on 2021/01/15 Permalink | Reply
  Tags: E ( 387 )   

  eztitu 

  da/du ad. eztitu¹, ezti/eztitu, eztitzen || Gozatu, ematu. Ik. baretu. Ardoa zahartzearekin eztitzen da. Berak eztitzen ditu gure neke eta oinazeak. Zeruko Aitaren haserrea eztitzeko. Bihozmina eztitu zitzaion arte. Bere anaia apur bat eztitu zenean. Ezpainak irriz eztiturik. Uhinak eztitzen dira, hodeiak barreiatzen. 

  du ad. eztitu², ezti/eztitu, eztitzen || Txertatu. Fruitua ematen duten zuhaitz guztiak gazterik eztitu behar dira. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: ad. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [gozatu]: apazegatu, ematu, gozatu, goxatu adkor., amoratu zah.    

  [landare batean beste baten adarra itsatsi]: Bizk.txertatu, enpeltatu Zub.    

  [txerto bidez kutsagaitz bihurtu]: Bizk.txertatu

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Labayru hiztegiak):

  es [1] (1) da/du ad. endulzar(se), dulcificar(se) (2) 2  da/du ad. suavizar(se), aplacar(se), aliviar(se); dulcificar [2]  du ad. injertar [las plantas] [3] vacunar
  fr (1) da/du ad. (s’)adoucir, édulcorer (2) da/du ad. (se) radoucir, calmer, soulager, apaiser
  en (1) du ad. [gozatu] to sweeten (2) du ad. [baretu] to calm (down); to relieve, to soothe, to alleviate (3) da ad. [gozo bihurtu] to become/get sweet (4) da ad. to calm down; [ekaitza, haizea] to abate

  Testuinguruan

  Baztanga deritxon gaiso zikiña zabaldu zan baten, eztituteko agindua emon eben. A Ezale 1897, 182b [Orotariko Euskal Hiztegia)

  

  Izaera eztitu beharko duzu. (Elhuyar hiztegia)

  

   
• 

  Maite 11:27 pm on 2021/01/14 Permalink | Reply
  Tags: M ( 290 )   

  murriztaile 

  adj. Murrizten duena. Politika ekonomiko murriztailea. Adierazpen askatasuna mugatzeko hartutako neurri murriztailea. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  murriztaile. v. murritzaile.

  murritzaile.

  1. (H), murriztaile (L ap. A ; Dv), murriztale (B ap. A ). Esquilador; podador. “Tondeur” Dv. “Hesi murritzailea, tondeur de haies” H. “Podador” A. Bere ardien murritzailleengana. Urt Gen 38, 12 (Ur, Ol motzalle, Dv moztaile).

  2. (Urt I 255, H), murritzale (H). Despojador. “Adventor […], daberna hantatzaillea, dafaill murritzaillea” Urt. “Seme alfer eta iokhari, etxearen murritzaile, […] dépouilleur d’une maison. Iokhari ohoin eta murritzalea, […]” H.

  3. (H), murritzale (H). (El)que recorta, disminuye. “Etzaitezela izan nekhatzaileen sarien murritzaile” H. MURRITXAILE, MURRITXALE (H), MURRIXZAILE (H) (Formas con palat. expr.). “Ahariak behiak baino phentze murritxale handiagoak dira, les moutons sont plus grands tondeurs de prairies que les vaches” H.

  Sinonimoak: iz.

  [murritzailea]: murritzaile g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. absolución
  fr iz. (Ipar.) cahier
  en iz. (Ipar.) notebook
  port iz. caderno

  Testuinguruan

  Neurri murriztaileagoak iragarri ditu Frantziako Gobernuak, eta gutxienez bi astez mantenduko ditu. [Etxeratze agindua 18:00etan ezarriko dute Ipar Euskal Herrian, Oihana Teyseyre Koskarat – Paulo Ostolaza (Berria.eus, 2020-01-14)]

  

   
• 

  Maite 11:14 pm on 2021/01/13 Permalink | Reply
  Tags: U ( 112 )   

  ukatzaile 

  iz. Aipatzen dena ukatzen duen pertsona. Jakite berriaren ukatzailea. Arrotzak eta beren sorlekuaren ukatzaileak. Hala mintzo dira gaurko jainko-ukatzaileak. Ukatzaile horiek badakite gezurrez mintzo direla. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  ukatzaile.

  1. (-alle Lar, Añ, -kh- Dv, H), ukatzale (T-L), ukazale (-kh- S ap. Lrq , -kh- H), ukazalle. Negador. “Negador” , “negativo” Lar. “Celui qui nie” Dv. “Négateur” Lrq, T-L. Jainkoaren ukhazaleak. Prop 1888, 161. Ukhatzaile horiek badakite gezurrez mintzo direla. Arb Igand 150. Ikusten ditu Jesusek mendez-mende haren jainkotasunaren ukhatzaileak. Etcheb Zeruari 140. Ongia ukatzen dutenak, agerriz eta itxuraz dira ukatzailleak, baiña ezkutuan eta muiñean ongiagan siñesten dute. Vill Jaink 89. En DFrec hay 3 ejs. de ukatzaile. (Como segundo miembro de compuestos). “Jainkogabea, Jainko-ukatzailea, athée” Dv ( A). Au gaiti esaten deutsee Eleisiaren Gurasuak […] errijeetako […] komedijai: jentilidadiaren zatijak, […], idolatrijak, Jaungoiko-ukatzalliak. fB Olg 145. Ala mintzo dira gaurko jainko-ukatzailleak. Vill Jaink 35s.

  2. (-kh- Urt, H), ukazale (-kh- H), ukatzale. Renegado, que reniega. “Apostata, errelijio ukhatzáillea” Urt II 172. “Qui renie” H. San Pedro ukatzallea, ta San Pablo Jesusen persegillea. Añ MisE 88. Alzimo judu bere lege eta erlejioaren ukatzalle biurria. Lard 345. Zoinek arrotz eta beren sor-lekhuaren ukhatzale batzu bezala baitauzkate. Prop 1885, 90. Behar-orduetan haren alde agertzen ez dena, haren kontra dela; eta ukhatzaile bati bezala behatzen dioela. Arb Erlis 244s. Lege horri uko egiten diona deitzen da ukatzailea edo trahitzailea. Herr 30-7-1964 4. Jakite berriaren ukatzailea. MIH 293. (fede-ukh- Dv). (Como segundo miembro de compuestos). Siniste-gabeak, siniste-ausleak, sinispen-ukatzalleak. KIkG 25. (KIKV 38 siniste-ukatzalleak)

  3. (-kh- H), ukazale (-kh- H). “Qui refuse” H.

  4. (-kh- H), ukazale (-kh- H). “Qui renonce” H.

  Sinonimoak:

  [ukatzaile] : negazionista

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz./izond. negacionista
  fr iz. négateur, -trice ; renégat
  en iz./izond. denialist

  Testuinguruan

  Ukatzaile horiek badakite gezurrez mintzo direla. (Hiztegi Batua)