Updates from iraila, 2022 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

  • Maite 7:59 pm on 2022/09/01 Permalink | Reply
    Tags:   

    aldabera 

    adj. g.er. Aldakorra. Jauna, gure hobenak barka itzazu, arren, eta bihotz aldabera hauek zuzendu itzazu. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    aldabera. Cambiante, voluble. v. aldakor. Zuk dakizu nere biotz aldaberaren berri. Or Poem 546. Uki eziña ukibera baiñon obea, duda gabe; eta aldabera ez dana, aldakor dana baiñon obe. Or Aitork 153. Jauna, gure obenak barka egizuz, arren, eta biotz aldabera oneik zuzendu egizuz. EgutAr 9-2-1957 (ap. DRA ). Ba-zatoz…, ta ba-zoaz, / ikuspen bat legez, / nire min eta pozak / sarriago dagien / aldabera bidez. ‘Por el inconstante sendero’. Gand Elorri 36. Gizon aul, kaxkar eta aldabera. Zait Plat 9. Orrela biurtzen da ilkorra ez-ilkor, ilkorra atergabe aldabera baita. Ib. 154.

    (Uso sust.) Bere aldabera oso galgatzen du Zuri so egoite txit atsegiñez. “Mutabilitatem suam”. Or Aitork 346.

    Sinonimoak: izond. g.e.

    [aldakorra]: aldakor, mudakor Ipar., birakor zah., sanjakor Ipar. beh., kanbiakor Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es izond. cambiante, voluble; versátil
    fr izond. instable, changeant, -e
    en izond. changeable, moody
    port izond. mutável, instável; versátil

    Testuinguruan

    Jauna, gure hobenak barka itzazu, arren, eta bihotz aldabera hauek zuzendu itzazu. (Hiztegi Batua)

     
  • Maite 8:05 pm on 2022/08/13 Permalink | Reply
    Tags:   

    adret 

    adj. Zub. Trebea. Utzi gaitu 82 urtetan Janbattit Lissar Gerezietako zurgin adretak. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    adret. (BN-ciz-arb, S; Ht VocGr , VocBN , Gèze, H). Ref.: Lrq (adret [oxít.]); Gte Erd 2. Hábil, mañoso. “Adreta, anzosa, adroit” Ht VocGr 269. “Adroit” Gèze y VocBN. “Adroit, qui a de la dextérité, dans les travaux manuels et les exercices du corps; mais on n’y comprend pas les ressources de l’esprit qui n’ont pas pour objet ces travaux ou exercices” Lrq. “Lanean adret da (BN-ciz-arb, S)” Gte Erd 2. v. abil, antzetsu, trebe. Armetako adret izala / orai ezagützen diat. Xarlem 524. (v. tbn. 911) Armetan hain adret izanik / eta halere goithürik. Abraham 668. Prima eraman düzün jaun aphez adreta. Etch 458. Mattiuren eskuraz geroztik pilota […] / Jokoa du segura, adret eta presta, / Haren erreturnaren parerikan ez da… In. Zerb Azk 112. Han, pilotaren gainean, gibel gibelean, edo zimeta-gainean, eta pilota-bilzale adreta. Herr 13-10-1955 (ap. DRA ). Zoinu berezi hartarik dela begiztatzen lehenik ofiziale ona, eta bere eskukaldi adretetik gero. Larre ArtzainE 100. (Uso sust., tras gen.) Harrigiliren adreta! […] Mürria gaxki egin eta erdiruak lohiz thapa! ‘Que le maçon est adroit’. Etch 304 (tbn. en ChantP 182 y Or Eus 281).

    ADRETIK (Estar, etc.) dispuesto, preparado. Proposatu zaiztean parabola batzu, zeinen marra eta xuria baitzen heien irazarririk, adretik eta bethi ernerik idukitzia. KadBet 157.

    Sinonimoak: izond. Zub.

    [trebea]: artetsu, esku-trebe, ezertako, mainatsu, trebe, agudo Ipar., antzetsu Ipar., artez Ipar., fetxo Ipar., jeinutsu Ipar., leber Bizk., pijo Gip., iaio G-N, abil beh., bitore zah., entregu Ipar. g.e., errime Bizk. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es adj. hábil, mañoso/sa
    fr izond. habile, adroit, -e
    en izond. skilled, capable, competent, deft; skilful (Br); skillful (Am)
    port izond. hábil, habilidoso

    Testuinguruan

    Pianoa jotzen adreta da, baina beste guztian traketsa. (Labayru hiztegia)

     
  • Maite 8:53 pm on 2022/08/06 Permalink | Reply
    Tags:   

    adreilu 

    iz. Buztinezko pieza, paralelepipedo formakoa, labean errea, eraikuntzan erabiltzen dena. Harriaren ordez adreilua erabili. Adreilu gorrizko etxez inguratua. Adreiluaren kolorekoa. Adreiluzko hesia. Paper-mutur erdi belztu bat atera nuen adreiluaren zirrikituetako batetik.  (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    adreilu. Etim. v. DCECH s.v.ladrillo: “Del preliterario ladrello se tomó, con deglutinación, el vasco adreillu, adraillu “. (-illu SP), adrilu ( -illu V-ger-arr-oroz, L, S; -illu Lar, Añ, Hb, H), adrailu (V-gip, L-ain-sar; Lar (-allu), Hb, Dv, H (-allu V, G)), adarailu (Lecl, H (L), A; -illu Ht VocGr, Arch VocGr ), aderailu (-aillu L, BN, -allu VocBN, H (BN)), adailu (BN-baig), ardillu (Urt III 319), arrillu (G), adrillo (Gèze), adrilla (det. Foix), adaelu (Hb). Ref.: A (adailu, adrailu, aderaillu, arrillu); Lh (adrailu, adrilu); AEF 1927, 35. Ladrillo; adobe. “Brique […]. Adreilluz egiña, fait de brique” SP. “Brique” Ht VocGr, Arch VocGr, VocBN, Gèze, Dv y H. “Frogar, adrilluz ekidatu, adrilluzko ormak egin” Lar. v. ladrillu, barroin. Tr. Los autores meridionales emplean exclusivamente la forma adrillu, excepto EAEg y N. Etxaniz, que usan arrillu. Al Norte hay ardillu en Urte, adrillu en SenperEus, adrailu en SenperEus y Duvoisin, adrilu en Hiribarren, adarailu en Prop y Arbelbide, aderailu en Prop y Barbier, adailu en J. Etchepare y adreilu en BiblE.

    Egin detzagun ardilluak eta erre detzagun ungi ungi suan. “Faciamus lateres”. Urt Gen 11, 3 (Dv adrailuak, Ur, Ker adrilluak, BiblE adreiluak). Morthero egiteko, ardillu egiteko eta larrean egiten diren obra guzien egiteko. Urt Ex 1, 14. Hamar liberaren adrillua. (1751). SenperEus 44. Aitzindegia […] zerratu […] adrailuz eta bi aldetarik palotatua eta inbokatua kastako morteroz. (1754). Ib. 49. Adrillu eta beste lur-lanak eragiten ziezteen. Lard 64. Adrilluen artian daguan morterua. “Entre ladrillos”. Ur Dial 31 (Dv adrailuen arteko). Adrilua karrakan janez, bildu zuten nolazpait papera, kisu eta mortero zariola. Hb Egia 20 (v. tbn. 140). Ez duzue gehiago populuari aitzinean bezala lastorik emanen adrailuen egiteko. “Lateres”. Dv Ex 5, 7 (Ur, Ker adrillu). Sotargaña adrillu otzezkoa zan. Arr GB 18. Paretak, harri orde, lur errez edo adarailuz eginak dira. Prop 1880a 12. Inguru guzian paretak adarailuz, salbu hegal bat taulaz egina. Arb Igand 76. Zenbat mende ez ditu Ejiptoarrek lehen aderailua egin zutela! Prop 1897, 121. Garaitikoak adailuz dela du iduri. JE Ber 56. Ohartzen gira Bilbaoko olhentzat adailu bereziak egiten dituen fabrikari. Ib. 83. Ori laster erremediyauku, buztenetik dingiliz adrillu bat ipiñite. Kk Ab II 151. Tella eta arrilluk egiten dituzten ola-jabeak. EAEg 6-3-1937 1215. –Emazte, […] aur au nerea al da?– Giusepparen matrail beltzezkak arrillu-kolorea artu zuten. NEtx Antz 148. Adrillu ta arri ezarten argina baino onuragarriago eta lagun obea ote zuzena? Zait Plat 94. Harriak, adriluak, karea […]. MEIG VI 79. Adrilu gorrizko etxez inguratua. MEIG IX 92.
    ADREILU-OLA (adrillola Lar, Hb (-ol); adrallola

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. ladrillo
    fr iz. brique
    en iz. brick
    port iz. tijolo

    Testuinguruan

    Adreiluzko hormak jarri ditugu.

     
  • Maite 9:06 pm on 2022/07/14 Permalink | Reply  

    adarkada 

    iz. Animalia batek adarrez emandako kolpea. Behi batek adarkada jaurti zidan. Adarkada ederra hartu du (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    adarkada. (V, G-azp; Lar, Añ), adarkara (V-gip). Ref.: A Apend; Etxba Eib; Elexp Berg (adarkara); Gte Erd 66.
    Cornada. “Beiñ baten, mendi bidez irakorten nindoiala itxura-bako bei batek adarkadia jaurti zestan” Etxba Eib. . “Adarkara ederrak emoteittu gure bei beltzak” Elexp Berg. . “Adarkada bat eman zion (G-azp)” Gte Erd 66. v. ADAR-UKALDI. Edonun zegoan traba, esia ta eragozketa; non-nai adarkada edo ostikada baten arriskua. Ag G 83. [Zezen gaiztoak] lenengo adarkadan zaldia ta bere ganekua jasoten dau aidian. Kk Ab II 127. Nok gura eukean idisko gazte odoldun baten adarkadarik artu? Erkiag BatB 53. Ori be astuaren adarkadatik ezta ilgo; ezta legorrean itto be. EZBB II 82. “Adarkada, […] golpe de rama” Lar DVC 149.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. cornada, golpe de cuerno
    fr iz. coup de cornes
    en iz. goring; butt
    port iz. chifrada

    Testuinguruan

    Adarkada ederra hartu du(Hiztegi batua)

     
  • Maite 9:24 pm on 2022/07/13 Permalink | Reply  

    itomen 

    iz. Itotzea; itobeharra. Ik. itolarri. Barneko itomena ezkutatu beharrak biziki makaltzen zuen bere osasuna. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    itomen. (Vc, G ap. A; ith- L ap. Lh). Ahogo; angustia. “Ahogo, fatiga” A. “Suffocation” Lh.
    Lengo itomen eta esturetatik libre ikusi zan. Arr Bearg 580 (ap. DRA). Barneko itomena ezkuta-bearrak, biziki makaltzen zuan Izar-en osasuna. NEtx Antz 158. Gurasoak etzuten biotzik izan zijoazenei Vigoraiño lagun egiteko. Itomen ura luzatzerik etzan komeni. NEtx LBB 33. Badira itomena sortzen diguten bizilekuak. MEIG IX 135 (en colab. con NEtx). En DFrec hay 2 ejs. “Se dice significando ser la risa (una persona o cosa). Lagun artian, itxomena da a gizona, […] es el morirse de risa” Etxba Eib.

    ITOMENEAN.
    a) “(V-ple-m), sofocándose” A. “Ithomenean zen, il était sur le point de se noyer” Lh.

    b) “(V-ple-m), a toda prisa” A. v. ITOMENDIAN.

    Sinonimoak: iz.

    [itobeharra]: asfixia, itoaldi, itobehar, itolarri, itotasun (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. [itolarria] ahogo, sofoco; asfixia (2) iz. ahogo, agobio, apuro
    fr (1) iz. suffocation, asphyxie, essoufflement (2) iz. oppression, angoisse, épuisement, essoufflement
    en (1) iz. breathlessness; asphyxiation (2) iz. [estualdia] exhaustion; overwork
    port (1) iz. afogo, sufoco

    Testuinguruan

    Barneko itomena ezkutatu beharrak, bere osasunari kalte egiten zion. (Elhuyar hiztegia)

     
  • Maite 8:31 pm on 2022/05/22 Permalink | Reply
    Tags:   

    argi-muki 

    iz. Metxa; metxaren zati errea. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    ARGI-MUKI (SP; -khi Hb). “Mèche de chandelle. Argi mukiz lizuntzea” SP. Kea darion argi-mukia eztu itzaliko. (Is 42, 3). Ir YKBiz 116 (Ol muki illurrena; Dv mitxa, Ker argizari).

    Sinonimoak: iz.

    [argi-muki]: muki, babil, metxa Heg., drunda g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. moco, mecha
    fr iz. mèche
    en iz. wick
    port iz. mecha, pavio

    Testuinguruan

    Kandela pizteko argi-mukiari su eman behar zaio. #gaurkohitza

     
  • Maite 8:29 pm on 2022/05/02 Permalink | Reply
    Tags:   

    albiriste 

    1 iz. Zah. Berri ona; berri ona dakarrenari ematen zaion saria. Eman iezadazue albiriste, berri on bat eman nahi baitizuet. Albiriste saria. 2 iz. Albistea. Albiriste, ez dakienak hobe uste (esr. zah.). (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    albiriste. Etim. v. DCECH s.v. albricias.

    1. (Lar, H). Noticia. “Bonne nouvelle. Ce mot est usité en Labourt pour ‘félicitation’. Il dit encore en V, G, nouvelle en général” H. v. albiste. Albiriste, / Eztakianak hobe uste. Saug 200. Beraz albiriste hunez, giristino Iainkotiarrak, esporza zaitezte eta konberti zaitezte Iainko on hunen gana, dakusazuenaz geroz zein on den Iainkoa baithan fidatzea. Harb 271. Ajola-gabeturik uzten zuen baten edo besteren berri ematen ziolarik, edo-ta ezteietarako egin erazi zuen jantziarekiko albiristea jaulkitzen. Mde HaurB 33.

    2. (V, G ap. A ; SP, Lar, H (V, G, L)). Albricias. “Albiristeak, étrennes qu’on donne à celui qui apporte une bonne nouvelle” SP. “Albricias, buenas nuevas, noticias” Lar. “Étrenne, récompense pour une bonne nouvelle qu’on annonce” H. Baldin Aingiru batek erran baliaze Iainkoaren partez, ifernuan daudenei: Ea, iende penatuak, indazue albiriste, berri on bat eman nahi deratzuet. Ax 604 (V 388).

    Sinonimoak: iz. zah.

    [albistea]: albiste, berri, izpar g.e., notizia Heg. beh. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. albricias (2) iz. Ik. albiste
    fr (1) iz. offrandes, cadeau, présent (2) iz. nouvelle, information
    en (1) iz. gift, reward (2) iz. news
    port (1) iz. alvíssaras fpl. (2) iz. notícia

    Testuinguruan

    Buruz ikasi genuen garai hartan, itzulpena Gabriel Arestirena zela esan ziguten. Eta egia da, niri bederen, pasarteren batzuek belarriko mina eragiten zidatela. «Indazu albiristea» ospetsua zen bat. Eta bestea, doinuak goia jotzen duen unean kantatu beharreko «…bihar izan dadin, Internazionala gizonaren adin!» hura. Eta ez zen genero kontua orduan krakatekoa eragiten ziguna… [Albiristea, Andoni Egaña (berria.eus, 2022-05-01)]

     
c
Compose new post
j
Next post/Next comment
k
Previous post/Previous comment
r
Reply
e
Edit
o
Show/Hide comments
t
Go to top
l
Go to login
h
Show/Hide help
shift + esc
Cancel