Updates from apirila, 2021 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

  • Maite 9:44 pm on 2021/04/17 Permalink | Reply
    Tags:   

    aguardient 

    iz. Ipar. Pattarra. Aguardient xorta bat edanarazi zioten. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    aguardient. (L, BN, S ap. Lh; H), aguardint(a) , aigardent (Chaho, Gèze), agorient (Ht VocGr 269), agorrient (L ap. Lh; H), agardient (S ap. Lh), agardent , agordient , aguerdinta , aguardintte (V-gip ap. Elexp Berg), augardient (Arch VocGr , VocBN), agoarjenta (SP <-genta>), aguardenta , argorient . Aguardiente. “Eau de vie, agua ardiente” SP. “L’eau de vie” Ht VocGr 269. “Orujo, aguardiente. Ari igual jakuan patxarra izan, aguardinttia izan. / Len aguardinttia orujo zuan, da gero asi zittuztan koloriak eta zerak” Elexp Berg.

    Tr. Al Sur se documenta aguardient(a) en una carta del s. XVII, en Aguirre de Asteasu, Echagaray, Aramburu-Bago y JanEd; aguardiente en J.A. Moguel, Guerrico, Zabala, JanEd, Kirikiño (Ab II 171) y Anduaga, y aguardint(a) en Echagaray, Iraola, Txirrita, Yanzi y Bertsol (1932, 218; tbn. aguardenta en la misma pág). En la literatura septentrional hay numerosas variantes: aguardient en Hiriart-Urruty, J. Etchepare, Barbier y Zerbitzari (Azk 101), agorient en Hiribarren (Esk 229), Duvoisin (Lab 321), Barbier y Landerretche, agordient en ECocin (15), aguardint en M. Elissamburu (Fram147), aguerdinta en Etchepare de Jatsu, agorrient en unos versos recogidos por Zerbitzari (Azk 104), argorient en unos versos del s. XVIII y aigardent en textos suletinos (junto a agardent en AstLas).

    Aguardienta eta 10 opil brea (1683). ConTAV 5.2.9, 130. Hi, argorient tratnta, herio emaillea. (1780). BertsZB 122. Baso erdi aguardiente. Mg CC 182. Ardo, mistel edo aguardiente ematea. Gco II 61. Aguardienta ur, piper edo beste gauzakin [nastutzea]. AA II 168. Fusilla aguardintaz / karga baliteke, / bala gustoz aboan / artuko lukete. Echag 24 (tbn. 24 aguardientaz). Aguardienta eta tabako belarra. Aran-Bago ManMed 260. Nafar aguardienta / erari gozua. JanEd I 58 (69 aguardinta (det.), 58 aguardienteak). Kopa bat aguardiente napar. Zab Gabon 76. Iduri zaut ene gizonak erretreta gose baino aguardient egarriago direla. HU Zez 204. Aguardinta alkanforatu usai pestia. Iraola 129. Aguardient zirrista bat. JE Bur 170. Bati baso-arnoa paga, bertzeari aguardient-kotxeta. Barb Sup 37. Ardua ere kastatzen dute, / ez aguardinta bakarrik. Tx B II 158. Kopa bat agorient hurrup eta klik iretsirik. Barb Leg 147. Aguerdinta xorta bat edan-arazi zioten. JEtchep 58. Nik goizean, jaikitakoan, lenengo iru edo lau kopa aguardiente edan. And AUzta 99. v. tbn. Aigardent: AstLas 28. Arch Gram 26. Alth Bot 12. Const 41. Kutxet erdiko poto / bat aguardinta. Yanzi 48.

    AGUARDIENT-EDALE. Bebedor de aguardiente. Bera beno pollitago / ezpalinbalu emaztia, / agardent edale guti / joan likidio etxera. AstLas 10. Agorient edaile Gethariako. (L-côte) Lander Eusk 1925 (IV), 50.

    Sinonimoak: iz.

    [aguardient] : pattar (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (Ipar.) aguardiente
    fr iz. (Ipar.) eau-de-vie
    en iz. (Ipar.) alcoholic drink which is obtained by distilling wine or any other alcoholic substance
    port iz. aguardente

    Testuinguruan

    Aguardient xorta bat edanarazi zioten. (Hiztegi Batua)

     

  • Maite 8:04 pm on 2021/04/12 Permalink | Reply  

    arean 

    1 (Ezezko esaldietan). Ezer ez. Arean ez dago: ez dago ezer. Edaria non eta zelan izango ote den, arean ez daki. 2 (Baiezko esaldietan). Zerbait. Dirua, arean badaukat, askorik ez baina. 3 adb. Segurki, dudarik gabe. Eskupeko txikerra bota; batere ez baino gehiago da, arean. Ez zegoen alde handirik, arean, batzuengandik besteengana.

    arean bai Zerbait bai, zer edo zer bai. —Baduzu dirurik? —Arean bai.

    arean ere lok. Izan ere. Arean ere, laster izango da hemen andre hori.

    arean ez Deus ez.

    (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    arean 1. Etim. Se trata en su origen de la forma arcaica (suf. -rean ) de ablativo del dem. de tercer grado.

    1. (V-ple-arr-oroz ap. A; Lar Sup , Añ) (En frases negativas). Nada. “Nada” Lar Sup ( RS). “Arean ez, nada” msOch. “(No es) nada, […] (V) ezta arean” Añ. “Arean ez (V-ple-arr-oroz), nada […]. [Arean] Se usa también negativamente, como sinónimo de iñor y ezer. […] Arean eztago, no hay nada” A. Cf. fr. en (< lat. inde): arean ez dau ‘il n’en a pas’. Ordia ganik enzindu zeegik arean. “Del borracho no fies nada” . RS 536. Ilbeeran erein zegik arean. TAV 3.3.2. (RS 558) Sartu zan infante au amaren sabelean, / Adanen bekatuti ezebela arean. Acto 368. Guztia dalperrean. / lapurrak ez dau errukirik arean. Zav Fab RIEV 1907, 532. Ebat’eutse zarra zarra burua / yente guztia dago sor-gortua, / ez ebalako garaunik arean. Id. ib. 1909, 31. Baia ez Amari, ez Semeari ezteutse gizonak errukirik arean artuten. Añ EL2 226. Artu esku bategaz arrain bat edo bi, […] kaltzerpean apurtxu baten euki ta egosita urteten ostien. Gauza gozoagorik ostatuen bere ez arean. A BGuzur 136. Guzurrik arean eno’iminten, / guztiak dira egiak. EusJok II 110. Laarrik eztago arean onik. (Refrán de Orozco comentado por Urquijo en RS 45, laarrik ez onik) Edaria nun eta zelan izango ete dan, arean ez daki. Erkiag BatB 192. (En frases afirmativas o interrogativas). Algo. “Arean (nada) algo” msOch. “Quelque chose. Arian daukazu?, avez-vous quelque chose?” vEys H. “(V-arr), algo, […]. Arean ikusi (V-ple-arr), ver algo” A. Zuk… u berbetan beintzat Probentzianoa dirudizu. Bertsoetan bere iakingo dozu arean. A Txirrist 246 (este ej. podría quizá tbn. corresponder a la 3.ª acepción).

    2. (A). De allí. “(V, arc.), desde allí” A. v. arerean. Hermandadea arean <arcan> doa negarrez . (Cantar de Sandailia). TAV 3.1.10. Silviak urten eben arean. Lazarraga 1143r. Igo eban zeruetara eta dago iasarririk Aita Iaungoiko gustiz poderosoen aldean eskoatati, arean etorriko da, ilaen eta bizien iuzgaetara. Cap (ed. 1893), 6 (VJ 8, Arz 18 arean). Egon zalako urte askotan pekatu mortaleko bizitzan arean urten gura ezebala. Ib. 88. Aita Adam egin zan / Lurraren gainean, / Bekatu egin eta / Iausi zan arean. (Nicolás de Zubia, 1691). TAV 3.1.29.

    3. (V-ple-arr ap. A). Sin duda, ciertamente. “Ciertamente” A (s.v. are). “En realidad, ciertamente” Ib. Gexo nagolarik, enaz ni ibilli ixan, […] ta arian, ni oian eratzota euki nabe. Otx 169. Goizgorri baiño maiteago du / arrasgorriren diztira: / onek, arean, baitakarkio / biamon on idurira. “Sin duda” . Or Eus 89. Oizon asi ta Elutsetako / zelai-zokoen artean, / abere beltzik, zuririk naiko, / ez du sumatzen arean. “No divisa ganado negro” . Ib. 328. Arean, lur au ikus-eziña ta antolagabea zan. “Nimirum” . Or Aitork 340. Obe dek, arean, / elizara joanda / begira aldarean, / Aloñako Amaren / imajiñik badan. SMitx Aranz 237. Eskupeko txikerra, bota barruna. Bapere ez baiño geiago da, arean. Erkiag BatB 187. Eta ez egoan, arean, alde aundirik batzuekandik besteengana. Ib. 106. Arrezkero, auxe dateke gure eginbidea: alik eta garbien bizitza ontan irautea, arean, gerokoaren zai. Zait Plat 70. Ta itsaso-ekaitz zakarrean itsaso zear doan ontzian adiskide-etsaiei on-gaitz egiteko indartsuen nor ote da? –Lemazaina, arean. Ib. 93. Bakandereak berak jakingo eban zer egin Bertoldagaz: edo ibaira jaurti, edo arian [= ‘por el contrario’ (?)] zigor txarragoren bat ezarri.Otx 71.

    4. (V ap. A ). A saber, es decir. Azkue cita el ej. de fB Olg 183: “T a ondo konpesau bere ezin leitekezala, arian da, dotrinia ikasi, […] ta pekatuko okasinoe urrekuai isteeko asmo sendua artu artian”, interpretando arian da como “(es) a saber”, cuando en realidad se trata de la construcción arean (e)ta… arte(an), equivalente a harik eta (q. v. ). Zergatik ote-ta lan onek zaustada edo biotzondoko zoragarrigoa ematen dun, gizaldi artako olerkaririk bikaiñenenak baiño; arean, Byron, Goethe, Schiller, Lamartinen beraren leikideenak baño. Or Mi III. Alaba Teresa luzaro mintzo zaigu ortaz, eta bai nonbait zuen Loiola ere, arean, zenbait Iainkozko biotz-eragin, nondik eta nola datozen ezagun gabe gertatzen zaizkigula. Or QA 139. Erantzun izugarri ta arrigarri ta negargarri batzu, ostera, eman zizkidan: arean, amakin eskontzeko nintzala […]. Zait Sof 79. Zure baitan iritzi bakar au ez egizu aintzat artu: arean, zuk diozuna ta besterik ez, ontzat artzea. Ib. 181.

    5. Alguien (en frase afirmativa o interrogativa); nadie (en frase negativa). “(V-arr), alguien, […]. Areanek egin, hacerlo alguien. [….] Areanek eztau egin, nadie lo ha hecho” A.

    AREAN 2 (BN-baig ap. A), AREN ( arhen L, S ap. A), ARRAN. “Rastrillando” A.
    Baiña badira berriz bertze [lan] batzuk, nola baitira eskiribatzea, pintatzea, iostea, golde nabarren eta arhen ere haritzea. Ax 468 (V 304; AxN explica arhen (470) por arean). Aitzurrean, arean, ardatzean aritzea, ogia egitea. AA III 361. Topatu zuen Eliseo amabi uztar idirekin arean ari zala. Lard 228. Nekazari bat ari zan uztarri batekin arian an inguruan. Bv AsL 151. Sasteiko gizona omen zebillen idiekin arran bere soroan. AIr EuskIp 27. Lur baneatzen Korte izena duan soroan arrean jardun nuan. JAzpiroz 63.

    Sinonimoak: adlag. Bizk. zah.

    [dudarik gabe]: ziur, ziurki, aments Ipar., segur Ipar., segurki Ipar., seguru Heg., eskier neol., gertuz zah., segurik Ipar. g.e., gertuki Ipar. zah., ziertoro Heg. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) adb. (B) (ezezko testuinguruetan; ondoan ere har dezake) nada, ninguna cosa; nadie, ninguna persona (2) adb. (B) (baiezko testuinguruetan eta galde-perpausetan) algo (3) adb. (B) sin duda, ciertamente
    fr
    en
    port

    Testuinguruan

    Nik neuk ez dakit arean. (Elhuyar hiztegia)

     

  • Maite 9:42 pm on 2021/04/08 Permalink | Reply
    Tags:   

    atzitu 

    ad. atzitu, atzi, atzitzen || 1 du ad. Atzeman. Bi erbi atzitu dituzte oihanean. Etsaiak zeuden tokira gauaz sartu zen eta bi erregeak atzitu zituen. Gizonak eta emakumeak uraren ihesi eta ura haien ondotik atzitzen! Gaizkile ustekoa batek atzi, besteak gorde giltzapean, besteak kondena, besteak urka. 2 du ad. Inform. Ordenagailuetan eta kidekoetan, memorian edo fitxategi batean dagoen informazioa bilatu eta lortu. Erabiltzaileak edo aplikazioak fitxategiak atzitzeko duen bide bakarra fitxategiak kudeatzeko sistema erabiltzea da. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    atzitu. v. atxitu.

    Sinonimoak: ad. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    [atxilotu]: atxilo eraman, atxilotu, bahitu, eskua ezarri, gatibatu, harrapatu, preso altxatu, preso hartu, arrastatu Ipar., atzeman Ipar., atrapatu Bizk.    

    [atzeman]: atzeman, ehizatu, harrapatu, antxitu Bizk. zah.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) du ad. apresar, capturar; pillar, coger, prender, asir; alcanzar, atrapar (2) du ad. captar, percibir; comprender (3) du ad. sorprender, descubrir (4) du ad. engañar (5) du ad. arrestar (6) du ad. (Inform.) (Telekom.) acceder
    fr (1) du ad. saisir, attraper, capturer, réussir (2) du ad. capter, percevoir (3) du ad. découvrir, deviner
    en du ad. to capture, to catch; to seize, to grab
    port (1) du ad. apreender, capturar; pegar, agarrar (2) entender, captar (3) descobrir

    Testuinguruan

    Loak ez zuen atzitu, haatik, barnean zebilkion zurrunbiloa poxelu. [Baina bihotzak dio, Xabier Montoia (Elkar, 2002)]

     

  • Maite 10:24 pm on 2021/04/04 Permalink | Reply
    Tags:   

    asaberri 

    iz. Aberria.  || [Oharra: Euskaltzaindiak, asaberri-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, hitz hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. aberri]. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    asaberri. (A). Patria. “Asaberri (?), patria” A. “Aizorri esaten ei da Oñati-aldean aiterri edo asaberri edo iaioterri esateko” Ezale 1897, 141n. v. aberri.
    Bizkairarte [moroak] etorri leitekezala, ta Bizkaittarrak-be joan bear ebela euren asaberria jagotera. Echta Jos 56. Nik “mundu guzti” orren antzera, bi sorterri, bi asaberri, bi . patries bear banitu, bigarrena enuke izango ori; nere bigarrena Leaburu izango litzake: semeerria, bigarren asaberri. A Ardi V.

    Sinonimoak: iz. neol.

    [aberria]: aberri, herri, dierri g.e., herridi g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. patria
    fr iz. patrie
    en iz. native nation; homeland, native land, native country, fatherland, mother country
    port iz. pátria

    Testuinguruan

    Bihotzean daramat ene asaberri maitea. #gaurkohitza

     

  • Maite 11:38 pm on 2021/03/31 Permalink | Reply
    Tags:   

    arkanbele 

    iz. Kakalardoaren antzeko intsektu handia, oskol beltza duena eta oreinaren adarren itxurako baraila handia ezaugarri duena (Lucanus cervus). Ik. akulamendi. (Hiztegi Batua)

    ARKANBELE KANTA. Norbait behin eta berriz beti erretolika berarekin, beti berearekin, temoso aritzea. (Bakoitzak bere arkanbele-kanta, Mikel Taberna Irazoki )

    Orotariko Euskal Hiztegian

    1 arkanbele. (H (+ -kh-), A), arkanbela (Urt), arkamelu (L-côte, BN-baig ap. A), arkamele (Darric ap. DRA .). Ciervo volador (Lucanus cervus). “Cantharis, uli ogi ialea, uli beltza, ogi jan ulia, arkanbélaa” Urt IV 158. “Cerf volant” H. “(L?) 1.º lucano, escarabajo. 2.º se dice también, por irrisión, de un hombre pequeño, regordete, enano” A. “Arkameku (L-côte; Laf.), hanneton” Lh. “Escarabajo (Darric)” DRA . v. arkulo (2), akulamendi. Arkamelu urte, sagar urte. EZBB I 40. ARKAMELU-BELAR. Cardencha. “Arkamelu belharra, cardère sauvage. (Orok badakite naski behin baino gehiagotan eskuan ibili dutelakotz, zer den arkamelua. Nihork ez othe du haren adarrik mihiari lothu?)” GH 1930, 226.

    2 arkanbele. (Lar→H, Hb), arkamele (L ap. A ), arkanbile. “Cuento, fábula” y “fábula” Lar. “Fable, conte” H. “Cuento, fábula” A. Cf. Sb-Urq: “Arkanbela. Fábula. Cometa [?]”. Greza, arkanbilen ontzia denak, gezür franko dereikü adin lüzetzaz barreiatü ta erakutsi bürüzagisa zela hetan. Egiat 189.

    Sinonimoak: iz. Ipar.

    [tamaina handiko intsektua]: akulamendi, kakalardo adardun (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es  iz. (Zool.) ciervo volante (Lucanus cervus)
    fr iz. (Zool.) cerf-volant
    en iz. (Zool.) European stag beetle
    port iz. (Zool.)

    Testuinguruan

    Lehen ere agertu da gaia Ekografia hauetan —nire arkanbele kantetako bat dela esan daiteke—: debate sakonen falta sumatzen da ETBn, eta euskal kulturan oro har. Patxadatsuak, gogoetatuak, arrazoituak, argumentatuak, haserrerik eta oihurik gabekoak ahal baldin bada, baina sakonak, eta horretatik, duen balioa eta interesa ukatu gabe, oraingoz behintzat, urrun samar sumatzen dut Ezberdinak. [Ezberdin irizkideak, Juan Luis Zabala (berria.eus, 2021-03-30)]

    Argazkia: Wikipedia, Archaeodontosaurus erabiltzailea

     

  • Maite 11:11 pm on 2021/03/14 Permalink | Reply
    Tags:   

    aloxo 

    izond. Ahula. 

    Orotariko Euskal Hiztegian

    aloxo.

    aloxa (), aluxu (G-to ap. A ). Sencillo; flojo, débil. “Ligero, débil. Lan aluxua (G-to), trabajo hecho a la ligera” A. “Aloxo dago ori, está sencillo, flojo, desatado, etc.” Ayerb EEs 1914, 161. Gaitza ikusi ez duenaren onbidea aloxa, urria da ordea. Jaungoikoa aurpegiz degunian, bere alde agertzea ezer ez da.Ayerb EEs 1912, 179. Euskalerriaren alde-k gañean azaltzeko nai degun dibujoak erreza ta aloxa izan bear du. EEs 1913, 109. Bigaramoneko lana, lan aluxua zaio. Inzag Kabuxak 85.

    ALOXOAN (G ap. A, que cita a Arrue; aluxuan G-to ap. A). “Débilmente” A. Aita zuur ta langillearen utsunea, ez eban ez egokiro bete aren ama nagiak, eta bai apapuan, aloxuan. Erkiag BatB 34.

    Sinonimoak: izond. g.e.

    [ahula]: ahul, argal, maiskar, makal, maskal, mehe, mengel, enul Ipar., erkin Ipar., erpil Ipar., flako Ipar., malet Ipar., mendre Ipar., kaden Bizk., meko Bizk., herbal Ipar./Naf., gelbera g.e., magalo g.e., debil Heg. beh., enkel Ipar. g.e., entoil Ipar. g.e., flux Ipar. g.e., hozkil Bizk. g.e., makar Bizk. g.e., txakil Bizk. g.e., gelge Gip. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es izond. sencillo; flojo, débil
    fr izond. facile; paresseux, faible
    en izond. simple; weak
    port izond. simples; frouxo, -a; fraco

    Testuinguruan

    Aloxo dago hori. Ayerb EEs 1914, 161. (OEH, mold.)

     

  • Maite 10:13 pm on 2021/03/09 Permalink | Reply
    Tags:   

    ahuntz-praka 

    iz. Belar landare bizikor eta apaingarria, multzoetan bilduak dauden lore kolore-biziak ematen dituena (Cheiranthus sp.). (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    AHUNTZ-PRAKA. “Auntzpraka (V-m), alelí” A.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (Bot.) alhelí, alelí
    fr iz. (Bot.) giroflée
    en iz. (Bot.) wallflower
    port iz. (Bot.) aleli, goiveiro

    Testuinguruan

    Loreen artean bizi zen; arrosek, amañi liliek, ahuntz prakek, mugetek inguratzen zuten. [Parisen sabela, Emile Zola / Karlos Zabala (Alberdania-Elkar, 2004)]

     

← Older posts

Newer posts →

c
Compose new post
j
Next post/Next comment
k
Previous post/Previous comment
r
Reply
e
Edit
o
Show/Hide comments
t
Go to top
l
Go to login
h
Show/Hide help
shift + esc
Cancel