Updates from maiatza, 2021 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

  • Maite 11:21 pm on 2021/05/06 Permalink | Reply
    Tags:   

    goibeheratu 

    du ad. Beheratu, apaldu; zapaldu. Munduan azken direnak zuk zeruan igotzen dituzu, eta harro direnak, beren handinahia beheratuaz, goibeheratzen dituzu.

    Orotariko Euskal Hiztegian

    goibeheratu.

    1. (-bera- Lar), goberatu (Lar, Dv, H). “Revolver” Lar. “(Meterlo a) barato, guzia nastatu, […] goiberatu” Ib. (-bera- H). Poner(se) lo de abajo arriba, poner(se) del revés. Gure begiz ikusten deguna bera nola aunditzen dan […] eta goiberatzen dan oartu duanak. “Se trastorna de arriba abajo” . Zink Crit 55.

    2. (-bera- Lar, H). Rebajar. “Ajarle a uno su vanidad, bere antustea goiberatu norbaiti” Lar. “Abattre, humilier” H. Gurasoak goi-beratu dituzu? Elizondo KristPE 103. “Goiberatu (Vc, G), disminuir, venir a menos (hablando de la fortuna, fama, bienes, etc.)” A.

    3. Caer. “Aplanarse algún edificio, erori, jauzi, goiberatu” Lar.

    4. (-bera- Añ, H, A). Dejar maltrecho, aplastar (a alguien). “Estropear” Añ. “Défaire, jeter dans le désordre” H. “Desbaratar” A (éste y Harriet citan ejs. de Añibarro). Astindu ta goibeeratuten zaituela lurra jotegiño erruki apur baga. Añ EL1 199. Mantendu ezin baziran bertutean, ez goi-beratu euren arerioak oraziño baga. Añ LoraS 104. Ekatx andi indartsuak goiberatu nau. Añ NekeA 260. (No ref. a personas). Desbaratar, deshacer.
    Goiberatuteko bere deabrutasuna. Añ MisE 3. Eraketa goiberatzeko bakarrik aski da. “Basta para desbaratar el sistema” . Zink Crit 33.

    5. Apoyarse, inclinarse sobre. Nere bordoian goiberatua / banetorren ni pakian. SBaroj CancB 1, 2, 22.

    Sinonimoak: ad. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    [beheratu]: apaldu, behera egin, beheratu, behetu, jaitsi, beheititu Ipar./Naf., jautsi L-N, baxatu g.e.    

    [zapaldu]: oinazpiratu, oinkatu, oinperatu, ostikopetu, zanpa-zanpa egin, zapaldu, lehertu Ipar., ostikatu Ipar., zanpatu Gip., zapatu Ipar./Naf., istikatu g.e., lerdatu g.e., lerdekatu g.e., ostikoperatu g.e., aurizki zah., ohondikatu Ipar. zah.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es du ad. disminuir, venir a menos; deprimir, humillar, abatir
    fr du ad. diminuer, venir à moins; déprimer, humilier, apaiser
    en du ad. decrease, come to less; depress, humiliate, abate
    port du ad. diminuir, chegar a menos; deprimir, humilhar

    Testuinguruan

    Ekaitz handi indartsuak goibeheratu nau. Añ NekeA 260. (moldatua)

     

  • Maite 10:16 pm on 2021/05/04 Permalink | Reply
    Tags:   

    goralarri 

    iz. g.er. Goragalea.  (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    goralarri. (V-gip). Ref.: A; Iz ArOñ (okára), UrrAnz. Asco, náusea, ganas de vomitar. Onen ondorean azaltzen dira gora larriak, gorakoak eta gorputz guztiko miñak. “Náuseas” . Aran-Bago ManMed 228. Goralarri eta txistularri aundiak. Ib. 280. Ura goralarri / ta barne dantza! Ldi UO 32.

    Sinonimoak: iz. g.e.

    [goragalea]: botagale, botagura, botalarri, egozgale, goragale, goitiko Ipar., goitigale g.e., goitinahi g.e., goranahi g.e., goranzko g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. asco, náusea, ganas de vomitar
    fr iz. dégoût, nausée, envie de vomir
    en iz. feeling like vomiting; nausea; queasiness
    port iz. náusea, asco, nojo

    Testuinguruan

    Goralarriak hasi zaizkit. #gaurkohitza

     

  • Maite 9:25 pm on 2021/04/18 Permalink | Reply
    Tags:   

    galar 

    iz. 1. Gaztainondo-ikatza. 2. Zuhaitzean bertan ihartua dagoen adarra.   (Harluxet hiztegi entziklopedikoa)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    kaier. (Chaho, T-L).
    Cuaderno.
    Botuen eta instrukzionen kaiera. Revol 91. Hire liburuak, hire kaierak, hire lumak eta hire izkiribiña. Arch Gram 57. Eskuetan zituzten probintzia guzietako kaierak, zoinetan baitziren heiek Versaillarat igorri zituztenen botuak. Elsb Fram 60. Anartean, Kristobal teatroari hurbildu da “kahiera” eta “crayon” handi bat eskuetan. Ox 34. Liburu, kaier eta graionez ari zen lana. Herr 14-11-1963, 3. Joan den astean, kaier bati fidaturik, ezarri ginuen 1842ko urtarrilean hil zela. Lf ELit 185. Baginuen […] apezgaiek “kaier” bat elgarri pasatzen ginuena, bakotxak bere artikulutxoa egin, eta aintzina kurri. Larre ArzatinE 190.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. carbón de castaño (2) iz. reviejo, -a, rama o leño muerto del árbol
    fr (1) iz. charbon de bois de châtaigne (2) iz. branche mort d’arbre
    en (1) iz. chestnut charcoal (2) iz. dead branch (of a tree)
    port (1) iz. carvão de castanha (2) iz. galho morto (de árvore)

    Testuinguruan

    Gasteizko galar bat, Europako handiena izan litekeena, koronabirusaren biktimak omentzeko eta gogorarazteko. [Mikel Belasko @mbelaskoEU)

     

  • Maite 10:08 pm on 2021/04/14 Permalink | Reply
    Tags:   

    galzorian 

    adb. Galtzeko zorian. Ik. galdu-gordean. Galzorian zegoen hizkuntzari eutsi nahia. Bizia galzorian jartzea.  (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: iz.

    [galzorian] : arriskuan, galdu-gordean (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) en peligro (2) en vías de desaparición, en peligro de extinción
    fr (1) en danger (2) en voie d’extinction
    en at risk, in danger
    port em perigo

    Testuinguruan

    Ines ezagutu zuenean mundua aldatzeko ilusioak galzorian zituen. [Denak du bere prezioa, Migel Angel Mintegi (Ibaizabal, 2002)]

     

  • Maite 10:35 pm on 2021/04/09 Permalink | Reply
    Tags:   

    garratz 

    1 adj. Ahoan halako laztasuna edo mintasuna sentiarazten duena. Ik. mingots; gazi 4; min1 4. Limoia baino garratzagoa. Ozpina bezain garratza. Sagar heldugabeak garratzak ohi dira. Ardo garratza benetan. Ene etsipenaren zapore garratza. 2 adj. (Gauza abstraktuez edo pertsonez mintzatuz). Hitz gogor eta garratzak. Atsekabe garratz saminak. Istilu garratzak sortu dira. Marinelaren ogibide garratza. Penitentzia garratzak egin. Juje garratz bezain zuzena. Iparraldeko jende garratz haiek. Egiak, latza eta garratza izanagatik, osasunbidean jar gaitzake. 3 (-en atzizkiaren eskuinean, izen gisa). Biziaren garratza! 4 (Adizlagun gisa). Garrazki. Garratz erantzun zion. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: iz.

    adond. [garraztasunez]: garrazki, lazki, garrazkiro zah.

    izond. [gazia]: gazi, aspre Ipar. zah.    [latza]: bortitz, gogor, latz, samin, dorpe Ipar., karmin Ipar., mokor Ipar.

    (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) izond. ácido, -a; agrio, -a (2) izond. (hed.) duro, -a; rudo, -a; áspero, -a; austero, -a; severo, -a; amargo, -a (3) izond. (Bot.) Ik. isuski-garratz (4) adb. amargamente, con amargura
    fr (1) izond. acide, aigre (2) izond. (hed.) rude, âpre, acerbe, âcre ; amer, amère, dur, -e (3) adb. amèrement, âprement
    en (1) izond. sour, acid (2) izond. [latza, gogorra] bitter, unpleasant, tough
    port (1) izond. ácido, azedo (2) izond. (hed.) duro; abrupto

    Testuinguruan

    Gaur ere garratz kexatzen naiz, nekez eusten diet neure aieneei. [Elizen arteko Biblia, Askoren artean (Idatz, 2004)]

     

  • Maite 10:37 pm on 2021/03/29 Permalink | Reply  

    garraztasun 

    1 iz. Garratza denaren nolakotasuna. Ozpinaren garraztasuna. Garraztasuna eztitu. Oinazeak beren garraztasun guztian jasan, aringarririk gabe. Garraztasun handiz zigortu. Garraztasunez erantzun. 2 iz. pl. Zenbait egun negarretan, barauetan, garraztasunetan igarotzea. Munduko garraztasunak gozatzearren. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    garraztasun.

    1. (c. sg. A; Urt I 95, Lar, VocCB , Dv, H), garratztasun, garratstasun (SP, sin trad.), garraxtasun (H). Severidad, rigor (sobre todo en textos septentrionales); amargura, acritud, aspereza. “Desabrimiento, aspereza”, “austeridad”, “aspereza”, “acerbidad” Lar y Añ. “Acrimonía, aspereza y severidad en el reprehender” Lar. “Dureza, firmeza” VocCB . “Garraztarzun handirekin eskerrak galthatzen zitit, je demande avec grand rigueur qu’on me rendre grâce (AR)” H. Tr. Documentado en todos los dialectos desde el s. XVII. Garraztasun es la forma más extentida. Emplean garratztasun los autores labortanos del s. XVII, Larreguy, Maister (garratztarzün ), Astarloa (II 103), Añibarro (LoraS 125), y Jauretche (estos dos últimos junto a garraztasun ). Hay además garratstasun en Mihura y Pouvreau (en éste junto con garratztasun ) y garratstazun en Arambillaga (III 12, 4). En DFrec hay 4 ejs. Sentituren du iustuak ere garratztasuna, / bekhatuen satisfatu ez baldin badu pena. EZ Man I 81. Heriotzearen garratztasunik, borthiztasunik […] eztakidan kontra. Harb 90. Amorioak manamenduei bere garratztasuna eztitzen [baiteraue] . Ax 487 (V 314). San Bernardo […] zen hersia eta garratztasunez bethea haren gobernuaren azpian iarten zirenen aldera. SP Phil 183. Garratztarzün handi bateki eskerrak galthatzen zitit. Mst III 9, 2 (Ip xehetarzün). Garraztasun handienarekin punitu. Brtc 221 (v. tbn. en contexto similar Lg I 260 garratztasun y Mih 22 garratstasun). Elizatik atelekatzen zituala garraztasun andiarekin. AA I 528. [Jainkoak] bekhatore gogortuen kontra erakhusten duen garraztasuna. Dh 258. Justizia dibinoaren garratztasuna. Jaur 396 (152 garraztasuna). Hotzen garraztarzünez ez axolik izateko. “Les rigueurs du froid” . Arch Gram 93. Gaztiguaren garraztasunetik ezagutzen bada zeinen handia zen gaizkia. Dv LEd 127. Gosetea heldua da bere azken garraztasuneraino. Prop 1876-77, 110. Pentsamentu gaiztoak, geiegi ta naikoa garraztasun emoten dabie. Ag Kr 121. [Aizkide onak]gozatzen dausku gustiz oparo / bizitza-garrastasuna. GMant Goi 81. Oñazeak beren garraztasun guzian yasan. Ir YKBiz 500n. Maitasunak ez al ditu ba garratztasun oiek gozatuko? ABar Goi 27. Auzi andi oni beronen garraztasuna kendu. Eguzk GizAuz 76. Gaiztoaren eta okerraren garraztasuna. “Amaritudinem malitiae atque nequitiae” . Or Aitork 398. Bizitzaren laburrak […] uzten digun […] garraztasuna. Vill Jaink 117. Erkiagaren Lekeitio, gertaleku atsegina izanik, sugerik gabeko paradisua da garraztasunik sumatzeko. MEIG II 101. v. tbn. Ch IV 7, 2. CrIc 47. JesBih 449. IArt Itzald II 38. Enb 98. Alz Ram 128. Arti MaldanB 218. (Pl.).Prácticas de austeridad, penitencias, mortificaciones; penalidades. “Sévérité, âpreté. Zer dire zure penitentziak? Ez ditutzu oraino jasan mortuko sainduen bizitzeko garraztasunak! […] les austérités de la vie des saints” Dv. Neurria ez idukiz baruretan, disziplinetan, ziliziotan […] eta garratstasunetan. SP Phil 318 (He 319 eta bertze austeritatetan). Garratztarzünen batenere lotsarik etzünükiala. Mst I 21, 5. Zenbait egun […] baruretan, garraztasunetan iragatea. Dh 209 (v. tbn. 172). [Yesusek] guztizko garraztasun ta lotsakizun andiak ikusi bear izan zituzan. Añ EL2 217s. Egun osoak jan ez edan gabe, gorphutza odoleraino azotatuz […]. Hoinbertze garraztasunek ethendu ziotzaten indarrak. Laph 41. v. tbn. Zby RIEV 1908, 415. Aspereza (ref. a un sonido). Errea bere garraztasunagatik zakur letra esan oi da. Cb EBO 22.

    2. Acidez; amargor. “Garraztasun, qualité de ce qui est brûlant, âcre, etc. au goût” H. “Garraxtasun, aigreur, acidité” Ib. Beazunaren garraztasun miña. Lard 459. Edan eziñda garraztasunok. AB AmaE 36. [Sagardoaren patsari] karea nastuaz, garraztasuna kendu egin bear zaio. EEs 1916, 269. Lurreko eztiak berez darama garraztasunaren azia. Ag Serm 378. [Estebeteen] loditasuna, koipetasuna, garraztasuna eta garbitasuna igartzea. “Acidez” . EAEg 28-12-1936 667. Barruko asetasunak edo garraztasunak esnatu eban Pernando. SM Zirik 19. v. tbn. Erkiag BatB 196. [Lur gaziaren] garraztasunak. Ibiñ Virgil 87.

    Sinonimoak: iz.

    [laztasuna]: laztasun, karmindura Ipar., karmintasun Ipar., latz Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. acritud, acrimonia; amargura (2) iz. severidad, austeridad, rigor (3) iz. (Teknol.) acritud
    fr (1)  iz. aigreur, amertume (2) iz. sévérité, austérité, rigueur
    en  iz. bitterness, sourness
    port (1) acrimônia; amargura (2) severidade, austeridade, rigor

    Testuinguruan

    Axola ez balitzaio bezala mintzatu arren, garraztasun handia antzematen zitzaion aurpegian. [Harry Potter eta sekretuen ganbera, J.K. Rowling / Iñaki Mendiguren (Elkar, 2001)]

     

  • Maite 11:02 pm on 2021/03/23 Permalink | Reply
    Tags:   

    gurgur 

    1 iz. (-r- bakunarekin). Sabelaren hotsa. Ik. kurrinka 3. Herminiok gurgur eta kurrinkak ateratzen zituen, eztarriarekin baino gehiago sabelarekin hitz egiten baitzuen. 2 iz. Errekaren hotsa. Andeetatik behera amiltzen diren erreken gurgura. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    gur-gur.

    1. (V-m-gip, G, L, R ap. A ; Lar, H), kur-kur (L, BN, S ap. A ; H (+ khurkhur)), gor-gor. (Onomat. del gruñido, murmullo…). “Rugir las tripas, sabelak gurgur egin” Lar. “Xerri goseak khur-khurrak usu” H. “Gruñido, ruido de flatos en el vientre” A. “Kurkur, gruñido de satisfacción de los cerdos” Ib. Andik goizera neure sabela / beti dago gur gur gur gur: / bartko aparia, agur! Aboitiz in Onaind MEOE 252 (lo recoge tbn. Or Eus 111). Egazterrena edo paboak lumak arrotuta kur kur egiten duenian. Echve Dev 344. Arrandari menditikan datorren errekatxoari laztan ematera, agur, gur, gur, gur esanaz, erreka baztarretako sagatz, altz eta arantzei. Apaol 22. Tripak egitean gur-gur, bartko aparia agur. EZBB II 115. Etxetik ezer artu barik urten dogu-ta, urdailla . gur gur darabilt eta… Ag AL 158. Menditik bera samur diyoan ur onak dio: gur gur gur. Satarka EEs 1924, 43. Xilo batean gordatuz erasian kur kur kur ari zen ithurria. Barb Piar I 65. Urdalla beti ba-daukot gorgor / gauzatxu ona gurarik? Enb 194. Barrenak kur-kur eskatzen die / gosariaren indarra. Or Eus 298s. Sabelak egitean gur-gur, bezperako afariak agur. Zerb GH 1936, 414. Behere hartan ibaia kur kur, / harrokak traban ezin jasanez. Iratz Argiz argi 86 (ap. DRA). Kantauri, zabal-urdin, / pizti gurgur-izu, / eusko-seme zangarren / bizi-jardunleku. Onaind MEOE 724. Orduak aurrera doaz, eta urdailla gurgur asi yaka. Erkiag BatB 111.

    2. + kur-kur, kur-kur-kur. (Onomat. del la risa). Hemen irriz kurkurkur hasten da. Zerb Artho 43. Xoane bere buruarekin kur, kur, kur hirriz, sokaren biltzen ari zen. Barb Sup 99. Erretorea parrez . gur-gur zegon Pernandok jartzen zuen arpegi illuna ikusirik. Muj PAm 49. Kurkurkur gidaria ene sahetsean irriz, beribila sartzen zaiku Iruneko karrika handian. JE Ber 95. Begitartea bi eskuen artean, adi omen zitakeen Kixkil debru hori, usteldua irriz… kur-kur-kur! Lf Murtuts 14.

    Sinonimoak: iz. (UZEIren sinonimoen hiztegia)

    [marmarra]: Ipar.firfira, marmar, marmariza, murmur, txutxu-mutxu, xuxurla, zurrumurru, erasia Ipar., marmara Ipar., murmurika Ipar., alamen Bizk., marmario Gip., surmur Gip., murmuzika Zub., murmurio g.e., murmurazio zah.    

    [sabelaren hotsa]: gurgura, kurrinka

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. [sabelekoa] gruñido, ruido de tripas, borborigmo (2) iz. [ibaiarena] rumor, murmullo, susurro
    fr (1) borborygme (2) murmure
    en (1) rumbling, rumbling sound (2) babbling
    port (1) ronco (2) rugido, sussuro

    Testuinguruan

    Andeetatik behera amiltzen diren erreken gurgura. (Hiztegi Batua)

     

← Older posts

Newer posts →

c
Compose new post
j
Next post/Next comment
k
Previous post/Previous comment
r
Reply
e
Edit
o
Show/Hide comments
t
Go to top
l
Go to login
h
Show/Hide help
shift + esc
Cancel