Gaurko hitza

Updates from martxoa, 2021 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 8:02 pm on 2021/03/19 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  goraldi 

  iz. Goratzea, igotzea; bereziki, gora eta behera ari den zerbaiten goranzko aldia. Anton. beheraldi. Itsasoaren goraldietan. Ilargiaren goraldia. Inperioaren sortzea, goraldia eta erorikoa. Euskal literaturaren goraldia. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1. (V, G ap. A ; Dv), gora-aldi. Ascensión, subida (sentidos prop. y fig.); momento de elevación. “Élévation passagère. Goraldi bat izanik, beheiti doazi horren egitekoak, après d’être un instant élévés, ses affaires vont en déclinant” Dv. “Aurten izan dire lau ur goraldi” Ib. “Flujo” A. Itsasoa gora aldian zen. Prop 1876-77, 326. Goraldirik andienean ere etzitzaion egundaño Oñati burutik eta biotzetik joan. Ag G 256 (hablando de ascenso social). Gizonaren sortzea, >goraldia ta eroria. Inza Azalp 44. Senide apala bere goraldiaz illarraindu bedi. Ol Iac 1, 9 (Lç goratasunean). Goraldiak eta auldu-aldiak. Ldi IL 171. Gizadiak atzera-aurrera asko izan ditu, bai gora-aldiak eta bai bera-aldiak ere. Vill Jaink 181. Eroskaiak noizean bein izaten daben goraldi ala beeraldia. Erkiag BatB 137. 10gn. aapaldia goraldi (clímax)-burua da. Gazt MusIx 67. XVIII.ak ekarri zuen hegoaldekoen goraldia iparraldekoen aldean. MEIG VI 58. En DFrec hay 3 ejs. v. tbn. Ag Kr 19. Echta Jos 59. Zink Crit 36. “(V, G), mejoría de un enfermo” A. Ebakuntzatik ondo urten ei eban eta aren gorputzak goraldi ezaguna egin. Erkiag Arran 177.

  2. Alabanza. Goraldia Aitari, Goraldia Semeari, Goraldia Gogo Doneari. A Cat 56. Iesusen goraldirako zerbait egizue. A Ezale 1897, 170b. Goraldiak emoten jakoz Jaungoikoari. Itz Azald 153. Ta esan daigun euren goraldirako. Ag Kr 131. Goraldirik ezin sor. RIEV 1931, 639. Ondo-ulertzen dunaren goraldiz poz naizanean. “Bene intellegentis laude delector” . Or Aitork 294. Jaungoikoaren goraldirako. Ker Rom 15, 7 (ap. DRA, seguramente tomado de EMeza; Ol, Ker, IBk, IBe, Bibl aintzarako).

  3. Arrebato. Goraldian etxean / dabe sua ixegi. “En su arrebato provocaron en casa el incendio” . Atutxa Mugarra 65.

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [gorakada]: igoaldi, gorakada beh., gorantzaldi g.e.    

  [goratzea]: abonu, goragarri, goraipamen, goramen, gorantza, gorapen, laudorio, laudamen Ipar., goratzapen jas., gorespen jas., gorabide g.e., goreskizun g.e., handiespen g.e., laudo g.e., alabantza zah., goresmen

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1)  iz. subida, elevación, aumento; prosperidad, apogeo (2) iz. [Ilargia, itsasoa] creciente (3)  iz. [gaixoarena] mejoría (4) iz. exaltación, elogio, alabanza
  fr (1)  iz. montée, élévation, augmentation, prospérité, apogée (2) iz. [Ilargia, itsasoa] croissant, -e
  en (1) iz. growth; rise, increase; rising, increasing (2) iz. [ilgora] crescent
  port (1)

  Testuinguruan

  Europako kutsatzeen goraldiaz ohartarazi du OMEk [Uxue Rey Gorraiz, berria.eus (2021-03-18)]

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 9:38 pm on 2021/03/17 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gezur-zuri 

  adj. g.er. Faltsua, zuria. Azpikerian eta asmakerian iaioa da, gezur-zuria, liluratzailea. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  GEZUR-ZURI. (Sal; g.-xuri R-uzt; gizur-zuri L-ain). Ref.: A (gezur-zuri, zuri).
  a) Falso, mentiroso. Erkin zitan gezur xuri. ‘Me has salido falso’. MEst Ezka 268. Asmakerian yaioa da, gezur-zuria, lilluratzaille ta zoragarria. Zait Plat 154.
  b) Mentira. Odeiaren izena Gezur-zuri, gezurra zuri baita, Euskalerrian esana. Or QA 75. Gezur zuri alperrok sasi-iakitun batentzat egokiagoak lirakela. Or in Zait Plat 103.

  Sinonimoak: izond. g.e.

  [faltsua]: elezuri, irrizuri, itxuralari, itxurati, itxurazale, tolesdun, zuri, faltsu beh., azaluts jas., sabelzuri g.e., filus Ipar. g.e., fazati Ipar. zah., ele-zuri (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es adj. falso/sa, mentiroso/sa, embustero/ra
  fr adj. faux; menteur, menteuse
  en adj. false, insincere, liar
  port adj. falso(a), mentiroso(a), embusteiro(a)

  Testuinguruan

  Azpikerian eta asmakerian iaioa da, gezur-zuria, liluratzailea. (Hiztegi Batua)

  

   
• 

  Maite 11:41 pm on 2021/02/26 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  geldigor 

  adj. Geldigaitza, egongaitza. Haur geldigor honek ez gaitu bakean uzten.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  geldigor. (V-gip). Inquieto. “El inquieto, o sea, el que no para quieto” Iz ArOñ. Beste erritarrak baño zerbait geiago zirala uste zuten eta besteen gain agindu ta nausi izatea nai zuten zaldun geldigor-arro aiek. EEs 1928, 19s. Baiña lan asko izaten duna ta geldigorra da oso, galdera askori lotua egoteko. Iz R 296.

  Sinonimoak: izond.

  [egonezina]: egonezin, egongaitz, ezegonkor, ezinegon, geldigaitz g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. nervioso, -a, inquieto, -a
  fr izond. nerveux, anxieux, qui a le trac
  en izond. nervous, anxious
  port izond. nervoso, tenso

  Testuinguruan

  Geldigorra naiz eta egitasmo askotan sartzen naiz gero itota ibiltzeko. [Europako mugetan barrena, Edorta Jimenez (Txalaparta, 2000)]

  

   
• 

  Maite 9:28 pm on 2021/02/23 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gurguratu 

  du ad. (Ipar.) Kurrinkaren antzeko hots apala egin; murmurikatu.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  gurguratu.

  1. (Dv→A), gurguriatu (Dv). Murmurar. Populua hasi zen goraki eta saminki gurguratzen Moisen eta Aaronen kontra. Etcheberry 79.

  2. (Dv→A). “Gruñir” A. Haren orroak iduri du lehoinarena; marruma eginen du lehoinkumeak bezala, eta gurguratuko. “Frendet” . Dv Is 5, 29.

  Sinonimoak: ad. Ipar.

  [gur-gur egin]: gur-gur egin (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es du ad. (Ipar.) gruñir; murmurar, susurrar; criticar
  fr gronder; murmure, murmure; critiquer
  en snarl; murmur, whisper; criticize
  port rosnar, sussurrar, cochichar, murmurar, segredar

  Testuinguruan

  -Ametsetan nabil oraindik! – gurguratu zuen -. [Eraztunen Jauna III, J.R.R. Tolkien (Agustin Otsoa), Txalaparta, 2004]

  

   
• 

  Maite 10:13 pm on 2021/02/18 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gutixko 

  zenbtz./adb. Gutxitxo. Jende gutixko jin da ortziraleko bilkura horretara.   (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  gutixko. v. gutxixko.

  gutxixko. gutixko (Sal ap. A ; VocBN , Dv, H), gut(x)izko, gut(x)isko.
  Dim. de gutxi. “Bien peu” VocBN . “Frantzixko, asti gutixko, neskatxetako molde gutixko (B)” A EY III 42. Gomendatu duten gutizko minzatzeaz. SP Phil 364. Urri edo gutxizko nagusiak zeritzan bereari, ta gutxiago ote zan esan zion. Cb Eg III 337. Misionestak dira gutixko, leihor zabal haren bazterretara heltzeko. Prop 1881, 205. Elepide gutixko emaiten duena. HU Aurp 109. Hemen ere berri gutisko. Zub 75. Frantses kanoiek oraino lan gutisko egin zutela. Zerb Gerlan 64. Oiñez asko ibiltzen gutxixko oitua omen zegon-ta. Berron Kijote 88. v. tbn. Mattin 60. Xa Odol 31. Lf in Casve SGrazi 13. Gutisko: Gy 304. Gutxizko: Zait Plat 129. Gutxisko: Ol Gen 16, 4.

  Sinonimoak: zenbtz. Ipar.

  [gutxitxo]: gutxitxo, gutxixko beh. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es  zenbtz. zehaztgb. demasiado poco, bastante poco
  fr adb. trop peu
  en adb. too little, enough little
  port adb. muito pouco, muito pouco

  Testuinguruan

  – Ile gutixko zaukatek hauek larruan, otsoak izateko! [Sua nahi, Mr. Churchil?, Koldo Izagirre (Susa, 2005)]

  

   
• 

  Maite 9:38 pm on 2021/01/19 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gizonkila 

  iz. Gizon itxura duen panpina. Ik. andrakila.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  gizonkila. Muñeco (de nieve). Cf. andrakila. Umeak barriz, diñoe: / “Bideak zuriz doguz / gizonkillak egiteko; / zugatzak, barriz, mamuz”. EG 1954 (11-12), 165.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. muñeco (de nieve)
  fr iz. bonhomme de neige
  en iz. snowman
  port iz. boneco de neve

  Testuinguruan

  Umeak barriz, diñoe: / “Bideak zuriz doguz / gizonkillak egiteko; / zugatzak, barriz, mamuz”. [EG 1954 (11-12), 165. (Orotariko Euskal Hiztegia)]

  

   
• 

  Maite 8:22 pm on 2021/01/03 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gozakaitz 

  1 adj. Gozotasunik gabea, zakarra. Ik. gozogabe. Ez izan mukerra eta gozakaitza bizilagunarekin. Udako bazkalondo gozakaitza. Zu gabe gozakaitz zait dena. Lur gozakaitza: lantzeko txarra gertatzen dena (Ik. elkor 1). 2 (Adizlagun gisa). Beti gozakaitz, beti minbera bizi da olerkaria. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  gozakaitz. Tr. Documentado en Etcheberri de Ziburu y en algunos autores meridionales desde Larramendi. Gozakaitz es la forma más usual. Hay gozagaitz en Etcheberri de Ziburu, Zaitegi y N. Etxaniz.

  I . (Adj.).

  1. (H). Desagradable, repugnante. “Sans douceur, sans agrément aux sens, déplaisant, répugnant” H. Zierpeen herze eta gibelez ianharia / Sathanek aphaintzen dio hain gozagaitz iakia. EZ Man 105. Ametsondo gozakaitzak. Or QA 101. Gure liburuak erriari gogorregi ta gozagaitz egin ez dakizkion. NEtx Nola 6 (v. tbn. Antz 102). Zu gabe gozagaitz zait dana. NEtx LBB 283. Udako bazkalondo gozakaitzaren bero-galdatan. “Enfadosa siesta de verano” . Berron Kijote 139. v. tbn. Zait Sof 197. (V-gip, AN; Lar). Ref.: A Morf 188; Iz ArOñ. “Bronco, en la voz e instrumentos” , “insuave” Lar. “Gozagaitz, destemplado, desafinado” A Apend. “Gosakaitz, (lo) áspero” Iz ArOñ.
  Ezpañetatik ateratzen diran itz gozakaitzak entzuten. Etxeg Itzald II 149.

  2. (V-gip, G, AN; Lar, Dv, H), gozagaitz (H), gozakatx (V), gozagatx (V-m), gozakeitz (AN-araq), gozogaitz (H). Ref.: A (gozagatx, gozakaitz, gozakatx); Iz ArOñ (gosakaitz); Satr VocP (gozakeitz); Gte Erd 212. Malhumorado; descontentadizo. “Desapacible” Lar. “Está de mal temple, gaizgiroa dago, gozakaitza, gozagea dago” Ib. “Colère, d’humeur difficile, violent, emporté” Dv. “Desabrido, colérico, fiero” A. “De mal humor” Garate Cont BAP 1957, 48. “Displicente, arisco (persona o animal)” Iz ArOñ. “De mal talante; desasosegado” Satr VocP. “Gozakaitza da (G-azp)” Gte Erd 212 (junto a haserrekorra, hari gaiztokoa, etc., de otras zonas). [Izarrak ere] ez naute betetzen, ukitzen, gozatzen: aiñ nator gozakaitza. Lar SAgust

  3. Eria gozakaitz egonagatik […] Jaunaren bendizioakin bera gozatuko da ta eskura etorriko da. Cb Eg III 285. Ez izatea mukerra eta gozakaitza, baizik erraza, samurra, gozoa. AA I 573. Biguintzen eta gozatzen ditu biotzik gozakaitzenak. AA III 433. Gizon biotz-gogor, izugarri, gozakaitz, infernutik irtena zirudiena. Lard 163. Etzaitezela iñoiz / izan gozakaitza. Moc Ezale 1898, 222. Lenago baño mukerrago ta gozakaitzago gelditu zan. Ag G 160. Izaker sukoi ta gozakaitzekoa. EEs 1913, 179. Beti gozakaitz, beti minbera bizi da. Gazt MusIx 71. 3. (G, AN ap. A ), gozakatx (Vc ap. A), gozagatx (V-m ap. A ). “Tierra dura” A. Zaldibiako buztin lur gozakaitzak. Izt C 171.

  II . (Sust.). “Desabrimiento, gozakaitza, gozagea” Lar. “Desagrado, ederesgea, gozakaitza” Ib. “Desapacibilidad” , “destemplanza” Ib.

  Sinonimoak: izond.

  [gozotasunik gabea]: gozogabe, gozaga Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1)  izond. irritable, colérico, -a, desagradable; insoportable (2) izond. de mal sabor, desazonado, -a (3) izond. [lurra] dura; estéril
  fr (1) izond. désagréable, acariâtre, déplaisant, -e ; insupportable (2) izond. de mauvais goût, déplaisant, -e (3) izond. [lurra] dur, -e ; stérile
  en (1)  izond. [zakarra] irritable, bad-tempered, furious; unbearable (2) izond. [jatekoa] tasting bad; unpleasant-tasting
  port (1)  izond. irritável, colérico, -a, desagradável; insuportável (3) izond. [lurra] estéril

  Testuinguruan

  Zu gabe gozakaitz zait dena. (Elhuyar hiztegia)