Gaurko hitza

Updates from abendua, 2020 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 11:17 pm on 2020/12/20 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  galtzagorri 

  1 iz. Deabrua. (Maiz izen berezi gisa erabiltzen da). Galtzagorri bera zara zu, anderea. 2 iz. Iratxoa. Orratzontzi batean gordeta zituen galtzagorrien laguntzarekin eraiki omen zuen etxea. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  galtzagorri.

  1. (G-bet, L, BN; H), galtxagorri (V-gip, G-azp; Lar, H), kaltzagorri (G-bet, B). Ref.: A (galtzagorri, kaltzagorri); Iz ArOñ (galtxá gorrixa); JMB At (Galtxagorri) . “Patillas, el demonio” Lar. “Se usa sin artículo, como nombre propio” A. “Genio familiar” JMB At. ” Mamarro, galtxagorri y otros nombres sirven para designar a un genio o genios minúsculos de figura humana –de insecto según algunos– que ayudan en sus quehaceres a ciertos hombres. Caben cuatro en una alfiletera y habitan en la del sujeto a quien protegen” JMB MitV 419 (v. tbn. JMB LEItz 100 y Mund I 105ss). v. prakagorri. Deabrua, Demonioa galtzagorria esatea. AA II 31. Sala eder bat bada bertze mundurako, / Lekhua frankorerkin kontradantzeko, / Galtxa gorri berbera xirrika yotzeko. Hb in BOEl 103. Eta huna non, zinez eta minez, kapera barnetik atheratzen den Galtxagorri. Barb Sup 139. Galtxagorri bera zare, zu, anderea. Ib. 21. Bi mila galtxagorri, / norat naizen ethorri! Ox 108. Astaputz alaena! Galtza-gorri+ makurrago baiaiz! TP Kattalin 181. +Galtza-gorri+ak (deabrutxoak) dira Aldazkoak. “Diablejas”. Or Eus 63. Horra nun zaikun etorri / Euskadirat Galtxagorri / Jainkoaren amodioz jazartzerat apezeri. Iratz 25. Izitzen zuen karraskilak, behin berak galtxagorri ikusi baitzuen soberaxe bezala harturik. Zerb Azk 89. Andere Dona Mariaz aldiz, 9 haürrek Galtxa-Gorriri ükho egin die. Herr 25-8-1960, 3. Bainan! Bat-batean, horra Galtxagorri … edo Satan Beltzaren lana! Larre ArtzainE 326. v. tbn. A EY II 245 (Kaltzagorri). (Sobrenombre de diablo de mascarada) Ondotik, Adarbeltz, Sabelgorri, Galtzagorri, Tartaro. Ox 59. Hemen nuk ni Galtzagorri. Ib. 40.

  2. (El) que lleva pantalón rojo. Balukete bazterrek bihotz altxagarri, / bakeak behar balu gizon galtzagorri! Hb Esk 90. Xuberoko dantzari hoberenak (Sohutarrak). Epixtolak hortako erraiten othe du: “Galtzagorri jaun handiak, Sohutako”. Egunaria. (ap. DRA, sin más ref.)

  3. galtxagorri (G-nav ap. Garbiz Lezo y Ond Bac ). “Cierta clase de hierba” Garbiz Lezo 113. “Hierba de tallo rojo” Ond Bac.

  Wikipedian:

  Galtzagorri euskal mitologiako pertsonaia bat da. Mamurrak eta Prakagorriak gizakiei beren lan harrigarrietan laguntzen dieten ahaide txiki-txikiak dira. Praka gorriak dituzte soinean, eta orraztokian ezkutatzen dira. Euren jabeari biraka-biraka hasten zaizkio oihu batean galdezka. “Eta orain zer? Eta orain zer?” Eta une batean betetzen dituzte nagusiaren aginduak, nahiz eta ikaragarrienak izan. Beste izen batzuk: Aidetikako (Saran); Aiharra, Haio (Lapurdin); Beste mutilak (Gernikan), Patuek (Muxika)… Jarraitu irakurtzen.

  Sinonimoak: iz. Ipar.

  [prakagorria]: prakagorri, familiari Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) (mitol.) diablillo, duende, familiar. Ref. a un pequeño ser fantástico de las narraciones populares que acompaña y hace las tareas a una persona. (2) (euf.) El diablo, El demonio. (3) (adj.) que lleva pantalón rojo.
  fr  iz. surnom du diable
  en iz. demon, devil
  port iz. diabo

  Testuinguruan

  Orratzontzi batean gordeta zituen galtzagorrien laguntzarekin eraiki omen zuen etxea. (Hiztegi batua)

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 10:22 pm on 2020/12/18 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  ginga 

  1 iz. Gerezi mota garratza. Ginga anpolaia. Ginga edaria. Ginga, gozo dela, min da (esr. zah.). 2 iz. Gingondoa. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 ginga. 1. (G ap. A ; IC 442v, Lar, H). Guinda. “Guigne, cerise” H. ” Ginga, guinda, cereza agria” A. v. 1 ginda. Zozo aseak gingak igi. Lar (s.v. tordo). Ez aldin utziko amak gingak jaten. AA II 30. Dulze legor piska bat edo gingak inguruan apaingarri ipiñiaz. Cocinan 52. Jango dituzu, juaten bazera / Erniora Abenduan, / ginga goxuak kuku ta xoxo / kantari alaien onduan. MendaroTx 171. Egunero jantzi bat eun berriz egiña, / gaur askotan bezala ginga-margo ziña. Or Poem 533. v. tbn. Echag 174. Izt C 154. EZBB II 146. 2. (Lar→Lcq 77, H (s.v. gila)). Guindo. “Guindal” Lar. Era berean ginga edo gerezi gañetan gañean jartzen dirala gaizki dirudian eran, mutillak begira daudela. AA II 120. GINGA ANPULU, GINGA ANPOLAI. “Garrafal guinda, ginga anpuluak” Lar. v. GINDA ANPULU, GEREZI ANPOLAI. Ginga anpolai gizen gizenak guziyak kontuz landuak. Iraola (ap. DRA). GINGA-EDARI. Licor de guindas. Ginga-edari onekin agoa ezatuko diat. ‘Agriotat’ . Or Mi 69.

  2 ginga. (G-to ap. A ). “Zénit. Eguzki-gingan, en lo más caluroso del sol” A. v. gingabegi. Udako eguerdiz, sargori miñean, / iguzkiak, gingan, dario su ta gar. Zait Gold 18. Eguzki biribil-diztikorra ortzi-erdian yarri ta bero-gingak erre oi dun garaia. (Interpr?). Zait Sof 172. Gingan eguzkia. “El sol está en el cénit” . Or Poem 529. Argi-iturri nagusia kiskalgarri, gingan egoan, udako egunik beroenak eldu ziralako. Erkiag Arran 105. Bere animarentzako atsedenbide ta bere izan-izatearen ginga du olertitza. Gazt MusIx 168.

  3 ginga. 3 ginga . –Ai, au txardina! Oraingua! –Zenbatean dezu? –Amar zentimuan, azkena, andria: begira zer ginga! EgutTo 1921 (Lotazilla), 30 (ap. DRA, que traduce “ganga”).

  Sinonimoak: iz.

  [gingondoa]: gingondo (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) 1  iz. (Bot.) guinda 2  iz. guindo (2)  iz. (Astron.) cenit
  fr (1) iz. griotte
  en (1) 1  iz. [fruitua] morello/sour cherry 2  iz. [zuhaitza] morello/sour cherry tree
  port (1) 1  iz. (Bot.) ginja 2  iz. (árbol) ginjeira

  Testuinguruan

  Gozogileak, urte gaziari ginga jartzeko irrikaz. Arabako alea.

  

   
• 

  Maite 10:20 pm on 2020/12/17 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gizatiar 

  1 adj. Gizakiari dagokiona. Ik. giza. Gizatiarra ematen ez zuen odol hotzarekin. 2 adj. Gizakiaren bertute eta akatsak dituena; bihozbera. Gertutasunean eta berdintasunean oinarritutako ekonomia apal eta gizatiarrago bat. Piztiak baretu eta gizonak gizatiarrago bihurtzen ditu musikak! Rekaldek gogoan du iraganeko Bilbo langile, jator eta gizatiarrago hura. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  gizatiar.

  1. (Dv→A). Humano. “Humain, ami de l’homme, philanthrope” Dv.
  Gizatiar jakintzari eskañi litzaiozken arlorik goieneko ta zallenak. Zink Crit 5n. Ikasleai izan bear dien maitasuna, ez gizatiarra, baizik goitikoa. JBDei 1919, 265. En DFrec hay 5 ejs.

  2. Humanista. Gero liburua humanista bete baten (gizatiar baten, esate baterako) kumea da. AIr Egan 1953, 7.

  Sinonimoak: adj./iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  1. gizakizale, gizaki-maitale. Ant. berekoi.
  2. filantropo

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es adj. humano, -a, de condición humana; filántropo, -a
  fr  adj. humain, -e ; humanitaire, philanthrope
  en adj. human; humanitarian
  port adj. humano, -a; filantropo, -a

  Testuinguruan

  Salvador Illa Espainiako Gobernuko Osasun ministroa ere osoko bilkuran egon da, eta aitortu du giza eskubide bat gehiago aitortzeaz gain, egun inportantea izan zela gizarte «gizatiarrago eta justuago bat» lortzeko bidean. [Amaia Ramirez de Okariz Kortabarria, berria.eus (2020-12-17)]

  

   
• 

  Maite 10:34 pm on 2020/12/16 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  goizerri 

  iz. g.er. Sortaldea. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  goizerri. (S ap. A ; Foix ap. Lh.), goiz-herri (Foix ap. Lh.).
  Oriente. Goizerria denean gorriago ezenez hori, eure euritakoa eztemala nehori. O Pr 612. Hor dütü goizerritarik / erregiak dohañekin. UNLilia 13. Aiphü handitakoa zen goizerrietako lürtiar ororen artian. ArmUs 1899, 33. Goizerriko mistikoek. Mde HaurB 90. Goizerritiko Jaungoikoaren / herri hautetsi maitea. Mde Po 101. Goizerritik argia. Mde Egan 1960, 237. GOIZERRI-ALDE. Oriente. Goizerri-aldean etxeak oso apalak izaten dira. Ir YKBiz 90n.

  Sinonimoak: iz. g.e.

  [sortaldea]: eguzkialde, ekialde, sortalde, goizalde g.e., sortegi g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. oriente, este
  fr iz. est, orient, levant
  en (the) east
  port iz. oriente, leste, este

  Testuinguruan

  Goizerria denean gorriago ezen ez hori, eure euritakoa eztemala nehori.
  A. Oihenart

  

   
• 

  Maite 10:54 pm on 2020/11/25 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gogorkeria 

  1 iz. Gogortasun gaitzesgarria. Etxekoen bihotz-gogorkeria. Zoriaren gogorkeria ankerra! 2 iz. Indarkeria. Hitzetan gogorkeria eta begietan eztia jartzen. Hark egindako sarraskiak eta gogorkeriak. Ez zaizkio gehiegi atsegin gogorkeriak eta odol isurtzeak. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  gogorkeria. (Vc ap. A; Dv). Acción dura, severa, cruel; dureza, severidad. “Violence, dureté de traitement” Dv. Juramentu egiten deutsubet, eztodala inos aztuko zuben gogorkerija au. Astar II 174. Orrekaz, eure gogorkeriokaz il dok eure alaba ederra! Echta Jos 162. Arek egindako sarraskiak eta gogorkeriak. Or SCruz 107. Odola ixurtzeraiñoko gogorkeriren bat gertatu da. Goen Y 1934, 179. Etxekoen biotz gogorkeria. Etxde JJ 73. Munduaren ezbidea! Eta Zoriaren gogorkeria ankerra! Txill Let 64. Itzetan gogorkeria ta begietan eztia jartzen jarraitu zuen. NEtx LBB 149. Gogorkeriak egin lezakean irainik itsusiena garbitu duana. Berron Kijote 62. Gorrotoa eta gogorkeria obeto dabiltza baztarretan. BAyerbe 162. Mobimentu gogorra sortuaz joian diktadura eta gogorkerien aurka. Gerrika 191. Ez zaizkio gehiegi atsegin Izetari gogorkeriak eta odol ixurtzeak ere. MEIG III 85. En DFrec hay 27 ejs. v. tbn. Arr GB 35. Zby Pel 85. EEs 1913, 163. Ag EEs 1917, 171. Kk Ab I 44. TAg Uzt 257. Erkiag BatB 183. Larz Senper 64. Olea 279. FEtxeb 55.

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [dorpekeria]: dorpekeria, dorpezia    

  [indarkeria]: biolentzia, bortizkeria, bortxakeria, indarkeria, bortxa Ipar.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. dureza, rigidez, severidad excesiva (2) iz. violencia, crueldad
  fr (1) iz. dureté, extrême sévérité (2) iz. violence, cruauté
  en (1)  iz. hardness; harshness; severity; strictness (2) iz. [indarkeria] force, violence; cruelty
  port (1) iz. dureza, rigidez, severidad excesiva (2) iz. violencia, crueldad

  Testuinguruan

  Gogorkeriarik ez! [Europako mugetan barrena, Edorta Jimenez (Txalaparta, 2000)]

  

   
• 

  Maite 11:42 pm on 2020/11/23 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gehiago 

  1 zenbtz. asko eta kideko zenbatzaile zehaztugabeei dagokien konparatibozko era. (Izen sintagma bati dagokiola, haren eskuinean; kasu atzizkiak hartzen baditu, mugagabean hartzen ditu). Ik. areago; haboro. Anton. gutxiago. Diru asko, diru gehiago. Etxe berri gehiago erosi ditu. Gogo gehiago agertzen dute orain. Urrats bat gehiago. Denbora gehiago behar du. Lo gehiago egin. Han eta leku gehiagotan. Arreta gehiagoz zaindu.

  2 zenbtz. (Izenordain zehaztugabe bati edo galdetzaile bati dagokiola, ‘aipatzen denaz beste’ adierarekin). Ik. beste¹ 2. Zerbait gehiago. Ez naizela ezer gehiagoren jabe. Zer gehiago egin dezakezu? Beste zenbat gehiagori ere ez ote die esan? Eta nork gehiago?

  3 zenbtz. (Izen sintagma ezabaturik). Diru asko zuen eta orain gehiago du. Beti gehiago nahi du. Markiegik eta beste gehiagok. Ez zuen gehiagoren beharrik. Ez nazazula gehiagotara hertsa. Horretarako eta gehiagotarako gai da. Inoiz baino gehiagoren eske.

  4 adb. Orain lau aldiz gehiago balio du. Beharrezkoak ditugu, gero eta gehiago, erdaratiko hitzak. Denok, nork gehiago, nork gutxiago, aldatzen dugu hizkuntza.

  5 zenbtz. (Desberdintasunezko erkaketako bi alderdiak agertzen direla). Zuk baino diru gehiago dut. Animalia batzuek gehiago irauten dute beste batzuek baino.

  6 adb. (Ezezko esaldietan). Aurrerantzean. Ik. berriz 1; berriro 1. Ez zaio gehiago ahaztuko. Ez nire aurrean gehiago jar. Ez zuen gehiago Ama Birjina ikusi. || Ipar. Aita-amek, aita-ama bilakatu direnetik, ez dakite gehiago zer den amodioa. Gehiago ez zuen nehork kasurik egiten.

  (Hiztegi batua)

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  adond. [haboro]: haboro Zub.

  zenbtz. [haboro]: haboro Zub.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es adb./ zenbtz. zehaztgb. (kasu-atzizkiak mugagabean hartzen ditu) más
  fr adb./ zenbtz. zehaztgb. plus
  en adb./ zenbtz. zehaztgb. (kasu-atzizkiak mugagabean hartzen ditu) more
  port adb./ zenbtz. zehaztgb. (kasu-atzizkiak mugagabean hartzen ditu) mais

  Testuinguruan

  Ustezko paradoxa ez da horren paradoxikoa. [Europako mugetan barrena, Edorta Jimenez (Txalaparta, 2000)]

  Gehiago, gehiagorekin, gehiagotan (euskaraldia.eus)

  

   
• 

  Maite 11:16 pm on 2020/11/18 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gizagaldu 

  adj. Gizon galdua, gaiztakeriari emana. Akitofel gizagaldu eta bihotz gaiztokoa zen. Gizagaldu eta emakume galdu haiek. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  gizagaldu. gixagaldu. (Hombre) libertino, disoluto. Gixagalduen eta bada-ezpadakuen aolkurik eztagikiala artu. Otx 98. Jokoetxeetara inguratu oi diran gizagaldu sabelzuri batzuk. TAg Uzt 173. Gizagaldu ta emakume galdu ariek. Ib. 174.

  Sinonimoak: izond. g.e.

  [gizagaldu]: biziotsu, biziozko (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. hombre de mala vida; perdido, degenerado, pervertido; malvado, perverso
  fr izond. homme de mauvaise vie, homme dégénéré/dépravé/perverti
  en  izond. degenerate, depraved, wicked [man]
  port izond. homem de vida ruim; perdido, degenerado, pervertido

  Testuinguruan

  Akitofel gizagaldu eta bihotz gaiztokoa zen. (Hiztegi batua)