Gaurko hitza

Updates from azaroa, 2020 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 10:57 pm on 2020/11/13 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gizatxartu 

  ad. gizatxartu, gizatxar/gizatxartu, gizatxartzen 1 da/du ad. Gizatxar bihurtu. 2 da/du ad. Umore txarreko jarri. Ik. petraldu; pipertu. Zertarako gizatxartu? (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  gizatxartu. Enfadarse, ponerse de mal genio. Pazientzia artu dezagun, / zertarako gizatxartu? Uzt Sas 241. Volverse irritable. Ardi zarra baño goxo ta atsegiñagoa zana, ezin burutzeraño gizatxartu uan gaxoa. Ataño TxanKLan 123.

  Sinonimoak: ad.

  [gizatxar bihurtu]: doilortu, zitaldu (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) da/du ad. envilecer(se), encanallar(se), engranujarse; convertir(se) o volverse malvado/despreciable/ruin (2)  da/du ad. poner(se) de mal humor
  fr
  en
  port

  Testuinguruan

  Piztiek hegan edo ehizan ikasten duten bezala, gizonak disimulatzen ikasten du; hauxe dugu ofizioetan oparoena: imitatuz gizatxartu. [Trapuan pupua, Patziku Perurena (Erein, 2001)]

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 10:31 pm on 2020/11/08 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  galtzaile 

  1 iz./adj. Norbait galtzen edo zerbait hondatzen duena. Ik. galgarri. Jende galduak eta galtzaileak. Deabruaren asmo galtzaile bat. Apaiz arima-galtzaileak. Mihi gaiztoa da adiskidetasunaren eta bake onaren galtzailea. Bere eta besteen galtzaileak. 2 iz./adj. Galtzen duena, bereziki jokoan edo lehiaketa batean. Irabazleak eta galtzaileak. Gerra batean galtzaile gertatzen direnak. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: izond.

  [galgarria]: galgarri, hondagarri, hondatzaile, kaltegarri, suntsigarri, suntsitzaile, kaltekor Ipar., damugarri Zub., errausle g.e., kaltarkitsu g.e., kaltegarrizko g.e., kaltetsu g.e., kaltiar zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz./izond. perdedor, -a; vencido, -a (2) iz./izond. arruinador, -a; corruptor, -a, que causa la perdición
  fr (1) iz./izond. perdant, -e ; vaincu, -e (2) iz./izond. corrupteur, -trice ; pervertisseur, -euse
  en (1) iz. loser (2) iz. corrupter (3) izond. losing (4)
  port iz. caderno

  Testuinguruan

  Galtzaileen zapore malkarra zeukan. [Berria, 2004-05-22, [Kultura]]. Egungo Testuen Corpusa.

  

   
• 

  Maite 11:37 pm on 2020/10/30 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  galartzu 

  iz. Xingola. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  galartzu. (G, B), kalartzu (G-nav), kadartsu (V-gip), kadartzu (B; Lar→H), kadarzo (R), kadaso (Sal), kedartsu (V-gip, AN-5vill), kedaso (Sal). Ref.: A (galarru, kadartsu, kalartzu, kedartsu, kedaso); JMB At (galartzu); Izeta BHizt (kadartzue). “Hiladillo” Lar. “Manchega, especie de cinta, kadartzu nabarra ” Ib. ” Galarru [corregido de propia mano: galarzu] 1.º (Gc), trencilla, cinta para zapatos; 2.º (B), trencilla, galoncillo” A. ” Kadartsu, kadarzo, kadaso, hiladillo” Ib. “Trencilla” JMB At. “Hiladillo, galón de tela” Izeta BHizt. Cf. VocNav s.v. cadalzo, cadarzo, cadorso y kedarzua. Cadarzo, palabra romance, aparece tbn. en un documento notarial (1632, Archivo Municipal de Motrico; v. ConTAV 158): “Un burco azul de lienzo de la tierra nuevo con barras y cabecera labrada de cadarzo”. (Bera app.), kalartzu. Cinta. Bere zinta edo kalartzu gorriz apaintzen. Elizdo EEs 1925, 248. Buruko illea oria ta mototsaren galartzua gorria. Anab Usauri 130. Nork igarri nun etetzen dan itxasoa ta nun asten zerualde urdiña? Ain garbi […] dago lurrari maite-igortzika dijoakion galartzu urdiña. TAg Uzt 93. Mugako galartzua urratu. Ib. 234. Sedazko galartzu zuri-gorritik zintzillik erabilli bedi. “Lazo” . EAEg 31-5-1936, 1729. Elurra bezelako artillezko galartzuz burua esitzen. Ibiñ Virgil 104. v. tbn. Lab SuEm 191. Borde.
  [Bapore-ontzian] ateak, burnikizko ertza edo kalartsua daukaten zurezko lauki batzuk izaten dira. Elizdo EEs 1926, 11. Galón. “Soutache” T-L. v. galoi.
  Besoetan sarjento urre-galartsuak. Alz Ram 70.

  Sinonimoak: iz.

  [xingola]: girgil, zinta, xingola Ipar., erriban Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. cinta, tira, galón, trencilla
  fr iz. ruban, bande, galon
  en iz. ribbon, strip, band, braid
  port iz. fita, tira, galão

  Testuinguruan

  Zutitzean, orpo batez jantziaren galartzu bat zapaldu zuen. [Manhattan Transfer, John Dos Passos / Lopez de Arana (Ibaizabal, 1999)]

  

   
• 

  Maite 9:26 pm on 2020/10/17 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gidaliburu 

  iz. Gairen bati buruzko argibideak ematen dituen liburua. Literaturaren historiako gidaliburuak. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: iz.

  [gidaliburu] : eskuliburu

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. libro orientativo, libro guía, libro indicador; tratado
  fr iz. guide, lexique indicateur
  en iz. handbook, manual
  port iz. manual de instruções; tratado

  Testuinguruan

  Jardunbide egokien gidaliburua kaleratu dute. #gaurkohitza

  

   
• 

  Maite 11:37 pm on 2020/09/01 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gerizatu 

  ad. gerizatu, geriza/gerizatu, gerizatzen || da/du ad. Babestu. Eguzki sutsu honetarik gerizatzeko, beste itzalperik ez baduzu. Beren hegalez kutxa estaltzen zuten, gerizatzeko bezala. Zure itzalean gerizatuko dira zintzoak. Bere burua gerizatzeko. Gerizatuko dut etsaien erasoetatik.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  gerizatu. Etim. Para su probable relación con la familia romance de eclipse y eclipsar o, más exactamente, con la de cris y crisar , v. BAP 1962, 95. (L ap. A; SP, Urt V 40, Lar, H), kerizatu (AN, L ap. A ), gereizatu (H), geritzatu.
  Cubrir(se), resguardar(se) del sol o de las inclemencias del tiempo; proteger(se). “Mettre à l’abri” SP. “Asombrar, hacer sombra” Lar. “Abriter; fig.: protéger” Dv. Tr. Documentado desde comienzos del s. XVII. En DFrec hay 5 ejs.

  Zeure saihets sakratuan gerizatua bethi eduki nazazu. Harb 96. Geriza etzatzu zeure / erredola handiaz. EZ Eliç 302. Zure itzalean gerizatu izanen dire justuak. Gç 44. Gerizatuko dut etsaiaren kolpetarik. Ch III 4, 1 (SP y Mst begiratu). Mariak gerizatuz, etzare deusen beldur izanen. Dh 269. Egon behar du toki gerizatuan. Dv Dial 77 (It aizeak jotzen ez duen tokian, Ur axe ezkutu, Ip atxolbian). Gerizaturen zaituztegu. Dv Mt 28, 14 (tbn. He). Dakarkiokeen ondorio hitsetik du gerizatzen. JE Bur 200. Eguzki sutsu onetarik gerizatzeko beste itzalperik ezpadu. A Ardi 74n. Makila saheska emanik, bere buruaren gerizatzen. Barb Sup 180. Bere gorde-pirrillarekin gerizatua. Or RIEV 1929, 8 (Ldi ib. 209 y Anab RIEV 1928, 610 estali). Ire pagodi itzalean gerizaturik. Zub 102. Eskubideak […] gerizatu dagikiez agintariak. Eguzk GizAuz 165. Beren hegalez kutxa estaltzen zuten, gerizatzeko bezala. Zerb IxtS 40. Berotik gerizatu ditezen. Ibiñ Virgil 108. Bas’ihiziak gerizatzeko badute lege bipilik. Xa Odol 173. [Arditegia] haizetik ere gerizatu behar nolazbait. Larre ArtzainE 34. Latina urruti gelditu zen, haren itzalak eta beste hizkuntza klasikoarenak artean gerizatzen bagaitu ere. MEIG VII 180. v. tbn. Hm 174. SP Phil 122. He Phil 125. Monho 36. Zby RIEV 1909, 397. Arb Igand 74. Ox 31. AIr RIEV 1928, 605. Ldi BB 102. Lf ELit 120.

  (Añ, Lecl, Dv, H), kerizatu (Añ), keritzatu (Ht VocGr 350, Lar), geriztu (AN-larr ap. Asp ANaf ). Esconder(se), ocultar(se); disimular. “Déguiser, cacher” Lecl. ” Ez niri deusere geriza (Lg), ne me dissimulez rien” Dv. ” Aitatxi zenari jana gerizten genion ” Asp ANaf. ” Geriztu zaite ” Ib.
  Iainko beloz gerizatua. EZ Man II 79. Gerizatzen darokuzu [Zuk iguzkia] / har dezagun pausua. EZ Noel 138. Xahuki, klarki eta deus gerizatu gabe. EZ Eliç 138. Zeren gerizatzen zaren sakramenduaren azpian. “Abscondis” . SP Imit IV 11, 2 (Ch gerizatzen; Mst gordatzen, Ol estaltzen). Jainko Jauna haragiaz / ziagok gerizaturik, / Majestatea ziagok / han berean estalirik. Gç 64 (v. tbn. 77). Bertutearen kaparen azpian […] gerizatua. He Gudu 36. Ezin gerizatuz gehiago bere errabia. Lg II 221. Bainan egun Jaunaren begitarik / ez daite nihor geriza. Monho 118. Jakintasun deusere gerizatzen etzaiona. Dh 175. Gorphutz ahularen azpian gerizatua. Jnn SBi 40. v. tbn. Mih 124. Brtc 149. Dv Lab 173.

  Ensombrecer(se), oscurecer(se). Beren ikuskera labur gereizatuakin. Lar SAgust 12. Oh gau illun, azpiratu ta keizaturik euki dozuna nire arima geixua! JJMg Egunoro 320 (ap. DRA). Zuk detsazun maittetasun garbi eta zintzua […] ez da auzuetako Prinzipe jasuenak be ezingo leukiala kerizatu. Etxba Ibilt 477. Proteger de. Kapotiak gerizatzen ditu / aizia ta ebiya. Tx B II 265. “Desaparecer (G-nav). Aizea gerizatu da ” A Apend.

  EZIN GERIZATUZKO. “Ezin-gerizatuzko tokian phesiak atzeman gaitu, l’averse nous a surpris dans un endroit où nous ne pouvions nous abriter. Hori da huts bat ezin-gerizatuzkoa, c’est là une faute qu’on ne peut dissimuler” Dv. GERIZATURIK. En secreto, a escondidas. Davitek eta Chusaik elkhar aditzen zuten gerizaturik. Lg I 315.

  Sinonimoak: ad. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [estali]: Ipar. zah.estali, kukutu Ipar., tapatu beh., bozatu Ipar. zah.    

  [babestu]: babestu

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) da/du ad. cobijar(se), proteger(se), abrigar(se), resguardar(se), amparar(se) (2) da/du ad. (Ipar.) cubrir(se), esconder(se), ocultar(se)
  fr da/du ad. (s’)abriter, (se) protéger, (se) couvrir, (se) dissimuler, (se) cacher
  en da/du ad. to protect, to shelter, to shield
  port da/du ad. abrigar-se, proteger

  Testuinguruan

  Amak sobera zaindu eta gerizatu zintuen, haren ustez. [Elektrika, Xabier Montoia (Susa, 2004)]

  

   
• 

  Maite 11:49 pm on 2020/07/21 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gartxu 

  gartxu¹ adj. Jan-edanean neurritsua dena. Ik. jangartxu. Ez zen gartxua, jatuna baino. Emakume gartxua. || gartxu² iz. Phillyrea generoko zuhaixka hosto-iraunkorra, lurralde epeletan hazten dena, hosto txiki gogor luzangak dituena, eta multzoetan biltzen diren lore txiki zuri-berdexkak ematen dituena (Phillyrea sp.). (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 gartxu. 1. (G-azp-to, AN-larr-ulz), gartzu (V-ger; Añ), gartza (B). Ref.: A (gartxu); Inza RIEV 1928, 152; Inza EsZarr 176; Berriat Bermeo 391.
  Sobrio, parco (ref. principalmente al comer y al beber). “(Ruin) comedor: (V) jan gartzua, yan txarrekoa ” Añ. ” Atuna ez da egon jatera (jan-gartzu egon da) ” Berriat Bermeo 391.
  Jan sarrija, jan gartzu. Mg PAb 121. Abadeak yan-edanian gartxu izan bear ddoek. Or Tormes 41. Egikeretan artetsuba, jan-edanetan gartzuba. Otx 22. Gutxiago jan eta edan! Jan-edan gartxuz […] izan adi eorren mediku. Lab Egan 1956 (3-4), 126. Alargun garbi ta gartxu. “Viduae castae ac sobriae” . Or Aitork 115. Ezagutu ditut mozkorrak Zuk gartxu egiñak. Ib. 281. Ez zan gartxua, jatuna baiño. Erkiag BatB 48. Arlote-kumearen afari gartxua. Ib. 117. Mai bat gartxu, atseden / onaz ongi betea nik aski. “Una pobrecilla mesa” . Gazt MusIx 79. Erle gartxuekiko bear diran ardurak. “Apibus […] parcis” . Ibiñ Virgil 69. Gaztedi gartxu eta langillea. Ib. 91. (Uso pred.).
  Gartxu ta etsi bizi zen. ‘Sa vie était patiente et sobre’ . Or Mi 90. Gurasoen maiean gartxu-gartxu oiturik. Or Aitork 226. Garbi ta gartxu, Zuk gurasoeri meneko zenegiela. Ib. 228. 2. Sobriedad.
  Poesi iatorra […] oro dendu, gartxu. “Todo equilibrio y sobriedad” . Or BM 24. Iana […] zeraman saskittoan etzun ipintzen bere gartxurako baiño geiago. Or Aitork 127.

  2 gartxu. (V, G-goi; Lar Sup, H). Ref.: A; Arzdi Plant1 276; JMB At.
  “Lentisco” Lar Sup. “Un arbusto que parece que es el enebro” A. “Phyllirea media, labiérnago (en Kortezubi)” Arzdi Plant1. v. gartxuondo.

  3 gartxu<. 3 gartxu . "(V-ger), palo que se pone sobre las cargas colmadas del carro" A.

  Sinonimoak: iz.

  [gartxu] : jangartxu (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) izond. frugal, parco, -a; comedido, -a || (2) iz. (Bot.) labiérnago
  fr (1) izond. frugal, rare, insuffisant || (2) iz. (Bot.) alaterne
  en (1) izond. light, frugal, sparing; restrained || (2) iz. (Bot.) false olive
  port (1) izond. frugal, parco, -a; comedido, -a || (2) iz. (Bot.) lentisco-bastardo

  Testuinguruan

  Ez zen gartxua, jatuna baino. (Elhuyar hiztegia)

  

   
• 

  Maite 9:22 pm on 2020/06/04 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  galantu 

  galantu, galant/galantu, galantzen. || da/du ad. Apaindu, edertu. Bazekik bere burua txukunkiro edertzen, apaintzen, galantzen.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  galantu.

  1. (Lar, Añ), galandu (H). Embellecer(se); engalanar(se). “Hermosear” , “adornar”, “engalanar” Lar, Añ. “Aliñar, componer” Añ. “1. devenir honnête homme, galant homme; 2. […] (au sens neut.) acquérir de la prestance, de la bonne mine; 3. (au sens act.) embellir, orner quelque chose, bien vêtir une personne” H. Bazeakik bere burua txukunkiro edertzen, galantzen, apaintzen. Lar DT 192. Erranagatik itsusias dela galant, esta orgatik galantzen. (252). LE-Ir. [Dama bat] bitxiz, loraz ta apaindura ederrez galantuko balitz. Añ LoraS 112.v. tbn. Izt D III. Alegeratu da patin tristea baña, / illargiaz beragaz dalako galantu. AB AmaE 393. Loretan dodaz gura lakoxe bizitokiak, / aize bigunak deustez erara ondo zabaltzen, / ta eguzkiak tintaz edertu, intzak galantzen. Ib. 376.

  2. (Lh). Galantear. “Faire la cour à une femme” Lh.
  Luis gaztetxo jaun ori / biolina joten, / Martinatxo andrea / galantutzeatzen. (AN-larr). A CPV 603.

  3. (V-m). Engordar.

  Sinonimoak

  ad. zah. [edertu]: edertu, ederreztatu g.e., politu g.e. (UZEIren sinonimoen hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es da/du ad. embellecer(se), engalanar(se), acicalar(se); ataviar(se)
  fr embellir, s’embellir
  en beautify, embellish
  port embelezar,

  Testuinguruan

  Bazekik bere burua txukunkiro edertzen, apaintzen, galantzen. (Hiztegi Batua)