gerizatu

ad. gerizatu, geriza/gerizatu, gerizatzen || da/du ad. Babestu. Eguzki sutsu honetarik gerizatzeko, beste itzalperik ez baduzu. Beren hegalez kutxa estaltzen zuten, gerizatzeko bezala. Zure itzalean gerizatuko dira zintzoak. Bere burua gerizatzeko. Gerizatuko dut etsaien erasoetatik.  (Hiztegi Batua)

Orotariko Euskal Hiztegian

gerizatu. Etim. Para su probable relación con la familia romance de eclipse y eclipsar o, más exactamente, con la de cris y crisar , v. BAP 1962, 95. (L ap. A; SP, Urt V 40, Lar, H), kerizatu (AN, L ap. A ), gereizatu (H), geritzatu.
Cubrir(se), resguardar(se) del sol o de las inclemencias del tiempo; proteger(se). “Mettre à l’abri” SP. “Asombrar, hacer sombra” Lar. “Abriter; fig.: protéger” Dv. Tr. Documentado desde comienzos del s. XVII. En DFrec hay 5 ejs.

Zeure saihets sakratuan gerizatua bethi eduki nazazu. Harb 96. Geriza etzatzu zeure / erredola handiaz. EZ Eliç 302. Zure itzalean gerizatu izanen dire justuak. Gç 44. Gerizatuko dut etsaiaren kolpetarik. Ch III 4, 1 (SP y Mst begiratu). Mariak gerizatuz, etzare deusen beldur izanen. Dh 269. Egon behar du toki gerizatuan. Dv Dial 77 (It aizeak jotzen ez duen tokian, Ur axe ezkutu, Ip atxolbian). Gerizaturen zaituztegu. Dv Mt 28, 14 (tbn. He). Dakarkiokeen ondorio hitsetik du gerizatzen. JE Bur 200. Eguzki sutsu onetarik gerizatzeko beste itzalperik ezpadu. A Ardi 74n. Makila saheska emanik, bere buruaren gerizatzen. Barb Sup 180. Bere gorde-pirrillarekin gerizatua. Or RIEV 1929, 8 (Ldi ib. 209 y Anab RIEV 1928, 610 estali). Ire pagodi itzalean gerizaturik. Zub 102. Eskubideak […] gerizatu dagikiez agintariak. Eguzk GizAuz 165. Beren hegalez kutxa estaltzen zuten, gerizatzeko bezala. Zerb IxtS 40. Berotik gerizatu ditezen. Ibiñ Virgil 108. Bas’ihiziak gerizatzeko badute lege bipilik. Xa Odol 173. [Arditegia] haizetik ere gerizatu behar nolazbait. Larre ArtzainE 34. Latina urruti gelditu zen, haren itzalak eta beste hizkuntza klasikoarenak artean gerizatzen bagaitu ere. MEIG VII 180. v. tbn. Hm 174. SP Phil 122. He Phil 125. Monho 36. Zby RIEV 1909, 397. Arb Igand 74. Ox 31. AIr RIEV 1928, 605. Ldi BB 102. Lf ELit 120.

(Añ, Lecl, Dv, H), kerizatu (Añ), keritzatu (Ht VocGr 350, Lar), geriztu (AN-larr ap. Asp ANaf ). Esconder(se), ocultar(se); disimular. “Déguiser, cacher” Lecl. ” Ez niri deusere geriza (Lg), ne me dissimulez rien” Dv. ” Aitatxi zenari jana gerizten genion ” Asp ANaf. ” Geriztu zaite ” Ib.
Iainko beloz gerizatua. EZ Man II 79. Gerizatzen darokuzu [Zuk iguzkia] / har dezagun pausua. EZ Noel 138. Xahuki, klarki eta deus gerizatu gabe. EZ Eliç 138. Zeren gerizatzen zaren sakramenduaren azpian. “Abscondis” . SP Imit IV 11, 2 (Ch gerizatzen; Mst gordatzen, Ol estaltzen). Jainko Jauna haragiaz / ziagok gerizaturik, / Majestatea ziagok / han berean estalirik. Gç 64 (v. tbn. 77). Bertutearen kaparen azpian […] gerizatua. He Gudu 36. Ezin gerizatuz gehiago bere errabia. Lg II 221. Bainan egun Jaunaren begitarik / ez daite nihor geriza. Monho 118. Jakintasun deusere gerizatzen etzaiona. Dh 175. Gorphutz ahularen azpian gerizatua. Jnn SBi 40. v. tbn. Mih 124. Brtc 149. Dv Lab 173.

Ensombrecer(se), oscurecer(se). Beren ikuskera labur gereizatuakin. Lar SAgust 12. Oh gau illun, azpiratu ta keizaturik euki dozuna nire arima geixua! JJMg Egunoro 320 (ap. DRA). Zuk detsazun maittetasun garbi eta zintzua […] ez da auzuetako Prinzipe jasuenak be ezingo leukiala kerizatu. Etxba Ibilt 477. Proteger de. Kapotiak gerizatzen ditu / aizia ta ebiya. Tx B II 265. “Desaparecer (G-nav). Aizea gerizatu da ” A Apend.

EZIN GERIZATUZKO. “Ezin-gerizatuzko tokian phesiak atzeman gaitu, l’averse nous a surpris dans un endroit où nous ne pouvions nous abriter. Hori da huts bat ezin-gerizatuzkoa, c’est là une faute qu’on ne peut dissimuler” Dv. GERIZATURIK. En secreto, a escondidas. Davitek eta Chusaik elkhar aditzen zuten gerizaturik. Lg I 315.

Sinonimoak: ad. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

[estali]: Ipar. zah.estali, kukutu Ipar., tapatu beh., bozatu Ipar. zah.    

[babestu]: babestu

Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

es (1) da/du ad. cobijar(se), proteger(se), abrigar(se), resguardar(se), amparar(se) (2) da/du ad. (Ipar.) cubrir(se), esconder(se), ocultar(se)
fr da/du ad. (s’)abriter, (se) protéger, (se) couvrir, (se) dissimuler, (se) cacher
en da/du ad. to protect, to shelter, to shield
port da/du ad. abrigar-se, proteger

Testuinguruan

Amak sobera zaindu eta gerizatu zintuen, haren ustez. [Elektrika, Xabier Montoia (Susa, 2004)]