adb. Ahalik lasterrena. Ik. lehen baino lehen. Zatoz lehenbailehen. Urrun hadi lehenbailehen. Joan daitezela lehenbailehen. Liburua lehenbailehen kaleratzea erabaki zuten. Esan dezadan lehenbailehen. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
lehenbailehen. (L, BN, S; SP, Urt Gram 412, Ht VocGr 330, VocBN , Dv), len-bai-len (V, G, AN-ulz, B; Lar, Añ), lehen bait lehen (leen Izt), len bait len (V-gip; Lar, Añ, Dv (G)), lenballen. Ref.: A (lehen, len-bai-len); Iz Als (lenbailen); Etxba Eib (lenbaitlen); Iz Ulz (torri); Gte Erd 7. Cuanto antes. “Antes con antes” , “quanto antes” Lar y Añ. Tr. Aunque poco documentado hasta el s. XVIII, a partir de dicho siglo empieza a hacerse más frecuente y se encuentra en todos los dialectos literarios, en mayor o menor medida (en vizcaÃno es relativamente escaso). Al Norte, todos los autores emplean formas con bai, a excepción de M. Dassança (lehen bait lehen ); en textos meridionales hay formas con bait y con bai (incluso ambas en un mismo autor). En DFrec hay 27 ejs. de lehenbailehen , 5 de lenbailen, 4 de lehenbailen, 3 de lehenbaillehen, 2 de lehenbaitlehen y sendos de lenbaillen y lenbaitlen .
Sinonimoak: adond.
[ahalik lasterrena]: lehen baino lehen (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
esadb. cuanto antes, lo más rápidamente posible fradb. le plus tôt possible enadb. as soon as possible portadb. quanto antes
1iz. Lapurreta txikia. Litxarreriak egin. Gau eta egun litxarrerian ari direnak. Ume-mirabeei erakusten dienak litxarrerietan: “hoa, ekar itzak urliaren sorotik arbia, basotik garoa, hostoa, egurra, sagarrak, artoa”. Etxean litxarreria, jokoan iruzurra. 2 iz. Premiarik gabe jaten diren gauza goxoak. Gozotegiko litxarreriak besterik ez dute jaten. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
litxarreria.
1. (V-gip, G; H), litxarkeria (G (-i); Añ (G), H), letxarreria (V-gip), litxurreria (A, que cita el msLond ), letxurreria (Izt). Ref.: A (litxarreri, litxarkeri); Iz ArOñ. Hurto, raterÃa; robo. “Hurtillos, raterÃas” Añ. “Pequeñas sisas, hurtos” Iz ArOñ. Sg. Hb: “Litxarreria <lich->, filouterie, divertissement inconvenant, action blâmable même sous le rapport de l’enfantillage”. v. listerreria. *Zeren [esku] oez baliatzen dan bekataria […] litxarreriak egiteko. AA I 537. Esku oriek izan badira litxarreriarako. AA III 564. Egiten zituztela [zeltarrak] litxarreri ta txarkeri asko. Etxeg EE 1882c, 561. Zenbait itsusikeri eta litxarreri egindakoan eraman zuen Zeutara. AJauregi EE 1885b, 177.
*Litxarreriya! Obe zuben arto berua jan [lau zentimoko pastela baño] . Sor Bar 62. Litxarrerian orla oituak / asko kalian gabiltza; / gizen iduki nai gantza, / zartzera ona esperantza. MendaroTx 174. Gorrioi zarrak baratzatxuan / litxarreriya gozuan. Ib. 116. Lapurretak ere egin oi nitun gurasoen iaki-gelatik edo maietik, litxarreriz, naiz beste aurreri emateko. “Gula imperitante” . Or Aitork 34.
(V-gip, G), litxarkeria (V-gip), letxarreria (V-gip). Ref.: A; Etxba Eib (letxarrerixia, litxarrerixia); Elexp Berg (litxarrerixa). Golosina. “Antojo en el comer. Ez eukan jateko gogorik litxarrerixak baño ” Etxba Eib. “DÃcese de los antojos en el comer: golosinas, alimentos caros, etc., sobre todo si se comen a deshora y a escondidas. Goiz guztia litxarrerixak jaten ” Elexp Berg. *Zuek, konfiteiko litxarrerikin agortuak zauzte. Alz Bern 58. Jan egosia litxarkeritzat etsiten dabe. Ibarg Geroko 57 (ap. DRA).
LITXARRERIAN.a) (Andar, etc.) robando, rateando. Ezagutzen du litxarrerian bizi danak […] gauz ona […] dala Jaungoikoa serbitzea. AA III 419. Errikotik eta auzoetatik litxarrerian gau ta egun ari diranak. Ib. 425. Españako tropatik igesturik litxarrerian zebiltzan soldaduai. Izt C 387. Oliyo-usaian ezkill-torrian / ujuka bezela ontza, / litxarrerian oitua marruz <me-> / solora begira auntza. MendaroTx 114. b) (V-gip ap. Elexp Berg). (Andar, etc.) comiendo golosinas. “Atsalde guztia litxarrerixan zabitz” Elexp Berg.
LITXARRERIARA. A robar, a hurtar. Etxean [igali-zugatzik] jarri ez eta auzora litxarkerira joateak. Munita 64.
LITXARRERIETAN ERAKUTSI. Enseñar a hurtar. Eskandaloaren bekatuan erortzen zera ume-mirabeai erakusten badiezu litxarrerietan. AA III 557.
Wikipedian
Gozogintzan, litxarreria azukre eduki handia duten janari multzo bat da, tamaina txikikoak eta maiz kolore bizikoak, hala nola gozokiak, makil-goxoak eta bonboiak. Nutrizioaren aldetik, karbohidratoen proportzio handia dute eta proportzio urria beste nutrizio-elementuetatik. Hori dela eta, horien gehiegizko kontsumo iraunkorrak osasun-arazoak ekar ditzake.
Litxarreria etiketa janari gazi batzuei ere jartzen zaie. Jaki gazi hauek ere karbohidrato proportzio handia dute. Esaterako, eguzki-lore pipita txigortuak, patata frijitu industrialak, etab. Produktu gazi hauek karbohidrato proportzio handia izateaz gain koipe proportzio handia ere izan ohi dute. (litxarreria, Wikipedia)
lastertu, laster/lastertu, lastertzen || da/du ad. Lastertasuna hartu edo eman; lasterrago ibili. Ik. bizkortu 2. Badirudi gizakiek alferrik gastatzen dutela energia, gorputzaren abiadura lastertzen eta moteltzen. Azterketa-garaia hurbiltzen zenean, lastertu egiten zitzaizkion bihotz taupadak.(Hiztegi Batua)
1 iz. Arropak, izarak eta kidekoak garbitzeko eta, bereziki, zuritzeko erabiltzen zen isurkari alkalinoa, errautsarekin egiten zena. Arropa
lixiban berotu eta beratu baino lehen. Hiru edo lau lixibatan igarotako
oihala. Borrokatzen bazara tentazioen kontra, hauek izan arren
zikinenak, haiekin garbituko zara, lixibako hauts lohiak zapiak
garbitzen dituen bezala. Lixiba ura.
2 iz. Sodio hipokloritoaren ur disoluzioa, desinfektatzeko edo garbitzeko erabiltzen dena. Iurretako enpresa batek 1.000 litro lixiba isuri ditu Ibaizabal ibaira, nahi gabe. Lixiba usaina beti amaren eskuetan.
3 iz. Lixibatzea. Ik. bokata. Lixiba egin. Arropa zuri, lixibara askotan doana, errazago garbitzen da. Zortzi lixiba edo behar ditu matazak zuritzeko. Nire alkandora lixiban dut eta horregatik nago ohean. Lixiba ontzia.
4 iz. Batera lixibatzen den arropa multzoa. Lehen errautsez egosten zen lixiba. Lixiba zuritu. Emaztea lixibako arropa bezala astindu du. (Hiztegi batua)
Reply