Gaurko hitza

Recent Updates Page 165 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 11:47 pm on 2019/02/15 Permalink | Reply
  Tags: J ( 83 )   

  jagoletza 

  iz. Zaindaritza. (Hiztegi Batua)

  Orotariko EHiztegian

  jagoletza, jagolatza.

   Custodia, vigilancia. v. zaintza. Amagandik alde egin ebanik ona, ez dau mutillak orrelako txera ta jagolatza gozo samurrik izan. Erkiag BatB 198.

  Beste hizkuntza batzuetan Elhuyar eta Wordreference hiztegietan

  es  iz. vigilancia, guardia

  fr iz. gardiennage, surveillance, garde

  en iz. guard;  custody;  watch

  pr iz. guarda, custodia

  Elenarekiko ardura eta jagoletza zorroztuko zituen. Kartografien eta mikrobio narratiboen artean, AMAIA ITURBIDE (Maiatz, 2013) Orr.: 268

  

  jagoletza (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 11:23 pm on 2019/02/14 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 315 )   

  zabartu 

  iz. da ad. Zabar bihurtu, zabarkeriak menderatua gertatu. Etxeari dagozkion gauzetan zabartzea eta alferkeriari ematea. Ez gaitezen zabartu gure arimaren egiteko handi eta bakarrean. Eta erregearen gelan, atezaina zabartu zelako, inor ohartu gabe, sarturik (…). Zabartuz joan ziren gurasoak, Zerurako bidea umeei erakustean. Horiek eskuratzeko zabartzen badira.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  zabartu (V, G, AN-larr, L, B; SP, Lar, Añ (G), Izt 35v, VocB), zauartu (H (V)). Ref.: A; Asp Leiz2; Izeta BHizt2.

  1. Hacer(se) negligente; demorarse. “Arrellanarse, […] zabartu” Lar. “Apoltronarse”, “repantigarse” Lar y Añ. “Descuidarse” Izt 35v. “Descuidarse, entorpecerse para el trabajo” A. “1.º rezagarse, hacerse el remolón, descuidarse, entorpecerse para el trabajo […]. Ilundu ta gure gizona ezta ageri: ostatuan zabartu da (B)” A. “Despreocuparse, abandonarse” Asp Leiz2. Neure buruari ahanzirik ansikabetasunean sobera zabarzeko eta zurrundurik higatzeko periletan nengoen. Harb 247. Neure konzienziak tormentatzen nau […]; ansikabetasunak zabarzen. Ib. 237. Azken fineraiño eztirela giristino onak eta finak baratzen, zabartzen eta ez gelditzen. Ax 463 (V 301). Beinta berriz garaituagatik etsaia, ez degula zabartu bear. AA III 567. Etxeari dagozkan gauzetan zabartzea. Ib. 375. Kuidatu zaite zabartu gabe erremediotan. CartAnd 397. Zeña zabartu bagetanik asi zan egun oetan […] bear ziran zuzenbideak artzen. Izt C 392. Erregeren gelan, atezaia zabartu zalako, iñor oartu gabe sarturik. Lard 185. Bere umeak, ondo bearrean, zabartu ditezkealako beldurrak arturik. AJauregi EE 1885b, 253. Iñork uste bear eztu, zita onegatik bere eginkizunetan izpirik zabartzen zala. Arr Bearg 367. Ai zenbat euskaldun zabartu diran Somorrostroko lur gorrietan! Ag G 218. Jolas gogoraziotan zabartzea, otoitz artean Errege aundiari itz egitten diogunean. Inza Azalp 126. Nere gisa zu ere / tabernan sartuta / ikusi izan zaituzte / txit zabartuta. Imaz Auspoa 24, 146. Eta ura zaintzen iñor zabartzen ba zan, alkar zirika bizkortzen giñan. Zait Sof 172. Kantu griñak lanerako zabartuta zeukala. Etxde JJ 268. Emen ikasten zabartu naizena, non ikasi? Or Aitork 145. Gizon nekazaria / laister oi da zaartu […] / oituraz zabartu, / laguntza beartu. And AUzta 135s. Txepeldu, zabartu ta pardeldu egin dala. Vill Auspoa 52-53, 13. Ez nuen uste, Zepai maitia, / nitzala ola zabartu. Uzt Noiz 133. Banuke gai huntaz erraiteko gehiago, bainan ez dut astirik huntan zabartzeko. Xa Odol 34. Au ere egun artako lasaikeri geiegiaz zabartu xamarra zebillen. Berron Kijote 171. Bolara batean bertso-mordoa jarri banuan ere, gero utzi egin nion, zabartu egin nintzan. MMant 141. v. tbn. Olea 24. Insausti 312.

  2. Descarriarse. Beiratzenzuéla yá nola árdi zabártua saldotík ta artzaiagánik apárt. LE JMSB 360. Zoeielarik zabarturík infernuráko burusbéra bárna ardi gáldua. Ib. 222.

  3. (Dv -> A). “Se dépraver” Dv. Etxeko bizigiroa zenbat eta mingotsago, oituretan zabartzenago zijoan gure Piarres. Etxde JJ 33.

  Sinonimoak: ad.

  [zabar bihurtu]: arduragabetu, axolagabetu, ezaxolatu Ipar., kartalazotu Ipar., laxatu Ipar./Naf., antsikabetu g.e., ezantsiatu Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es da ad. abandonarse, descuidarse, volverse negligente
  fr da ad. (se) négliger, devenir négligent, -e
  en da ad. [egitekoak utzi] to become negligent, to be careless; [norbere burua] to neglect onese
  port  (negligenciar) piorar

  ‘Garaitu arren, ez dugu zabartu beharrik,’ esan zuen batek arrainaren bakardadearekin. [Kolosala izango da, Joseba Sarrionandia (Txalaparta, 2003)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  zabartu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 9:59 pm on 2019/02/13 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  ahaire 

  iz. Zub. Doinua. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  ahaire (L, BN, S; SP (que cita a EZ), Gèze, H), ahaide (S). Ref.: Lh (ahaire, ahaide). Etim. De aha- (< aho) + aire ‘aire’. No es “extensión” de aire que, con el valor de ‘aire’ no conoce una variante ahaire.

  Melodía, aire. Harriet atribuye “ahaire musikazkoa egizue” a Etcheberri de Ziburu , y lo que en realidad hay en éste es musikazko […] aheria. v. 1 aire (3). Ez musika xorienik udan kanpo ferdeak, / zeña garaitzen eztuen ene ahaire dulzeak. EZ Man I 16. Pasione sakratua / nahi nuke kantatu; / ahairea Zuk zerorrek, / Jesus, irakats dazu. EZ Noel 92. Ebanjelista saindua, / zuk, othoi, zeureenak, / ene ahotik entzun tzatzu / ahaire orenenak. Ib. 148. Adizazu, othoi ene / ahaire kantarena. EZ Eliç 357. Ahaire zahar huntan bi berset berririk, / alagrantziareki khantatü nahi tit. Etch 684. Ahaide delezius huntan bi berset gei tit khantatü. Ib. 234. Argitara emaiten dütügü hamabi Noel, ahaire ederrenak dütienetarik. UNLilia 2. Eta orai harzara Ãœskaldün batek ahaire zaharrekin arra mulda erazirik. Ib. 1. Bilhatü ahal izan diren Noelak oro bere ahairekin. Ib. 2. Ahaire berrian. Xikito 11. Euskal-ahaire zaharrak euskaldunagoak bide ziren. MIH 154.

  Canción. Bekhatü hartara duatzan ahairen emaitez edo haier behatzez. UskLi 249 (ap. DRA).

  ahaide (S ap. Gte Erd). Entonación (en el habla), acento. “Santa Grazin ahaide berezia die (S), […] beste ahaide bat die (S)” Gte Erd 287 (junto a doñu, ereta, etc., de otras zonas).

  “Élévation de voix en général. Nigarrezko ahairiak (Imit (S) 1737, Lf), les lamentations” Lh (s.v. aha-; no aparece en Maister, única traducción suletina del Kempis en el s. XVIII).

  Sinonimoak: iz. Zub.

  [doinua]: doinu, aire Ipar., ereta Naf. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Z) canto, canción, aire, melodía
  fr iz. (Z) air
  en iz. singing, song, melody, tune
  port iz. (Z) canto, canción, aire, melodía

  Ahaire zahar honetan bi bertso nahi ditut kantatu.  (Elhuyar hiztegia)

  

  ahaire (argazkia: Juan San Martin, guregipuzkoa.net)

   
• 

  Maite 11:20 pm on 2019/02/12 Permalink | Reply
  Tags: E ( 387 )   

  epaiketa 

  iz. Epaitzea. Ik. jujamendu. Epaiketa batean bi lekukok gauza bat aitortzen badute, haien aitortzea egiazkoa da. Auziaren epaiketa. Epaiketa gertatu zen aretoan. Epaiketa gabe kondenatua. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  epaiketa.

  1. Juicio, proceso. Epaiketa, juizio batean bi yakillek, testiguk, gauza bat aitortzen badute, aien aitorrera egiazkoa da. Ir YKBiz 321 (421 azken-epaiketa). Aitak eztu iñor epaitzen; epaiketa osoa Semeari utzi dio. Ib. 106.

  Acción, trabajo de dar un veredicto. Epaiketan jaun auek ziran: Aitzol, Jose Ariztimuño apaiza alegia, berez tolosarra. […]. Eta beste biak, Jose Olaizola eta Txomin Olano, nere musika-erakuslea, iaioa benetan. Alkain 26.

  2. “Incisión” Lar.

  “Desmonte, baso epaiketa” Lar

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
  

      [epaitzea]: epaitze, jujamendu Ipar., juizio Heg., judizio jas., epaikunde g.e.

      [ebakia]: g.e. ebaki, ebakidura, moztura, epaitza Ipar., piko Bizk., epai zah.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (Zuz.) juicio, proceso (2) iz. incisión; corte, tala
  fr iz. procès, jugement
  en iz. trial
  port iz. juízo

  Kataluniako prozesu subiranistari epaiketa (Berria.eus)

  

  epaiketa

   
• 

  Maite 10:38 pm on 2019/02/11 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  bide(-)urratzaile 

  iz. Aitzindaria, jarraitu beharreko bidea erakusten duen pertsona. Leizarraga eta Axular: horra bi maisu, bi bide-urratzaile, bi eskola. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  BIDE-URRATZAILE. Precursor, que abre camino. Iraskun onek Españako Jaurlaritzak dituan laterriarteko itunbenak izango ditu oñarri. Ginebran artuko diran erabakiak berriz bide-urratzalle. EAEg 8-4-1937, 1456. Leizarraga eta Axular: horra bi maisu, bi bide urratzaile, bi eskola. Vill AxMGL 164. Bide-urratzailleak ziran, gure euskera ta elertia aberastu ta iasotzen alegindu ziranak. Agur 16-9-1972, 4.

  Sinonimoak: iz.
  

  [bide-urratzaile] : bidegile (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es precursor, -a, pionero, -a
  fr iz. chef, guide, conducteur, -trice ; précurseur, pionnier, -ère ; leader
  en precursor, forerunner; pioneer
  port precursor, -a, pioneiro, -a

  Zientziako Emakumeen eta Nesken Nazioarteko egunean gure esker ona bide-urratzaile izan ziren emakumeei. #gaurkohitza

  

  bide-urratzaile (argazkia: @ikaselkar)

   
• 

  Maite 7:46 pm on 2019/02/09 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  azorriatu 

  iz. azorriatu, azorria/azorriatu, azorriatzen du ad. g.er. Zigortu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  azorriatu (L ? ap. A; SP, vEys, H), azurriatu (G-to ap. A; O-SPAd 876, Urt, Dv), azurreatu (L-côte, BN-and [?] ap. A), azorritu (H), azkurriatu (R-vid ap. A).

  Azotar; castigar; reprender, reconvenir. “Frapper d’escourgée. Azorriatu behar luke, il le faudrait bien étriller” SP. “Caedere, […] azotatu, azurriatu” Urt IV 14. “Châtier” Dv. “Azorritzea, azorriatzea, fouetter avec un tel fouet” H. “Castigar”, “reprender. Azkurriatako erran zaun, le dijo que reprendiese”, “Azurriatu (L [= Dv], Mt 12, 41), amenazar [pero en este ej. parece significar más bien ‘reprender’]” A. Orai, hemen, Jauna, / Miserikordioski, / Ah! gorphutz hau huna / Nahi bezain garratzki / Azurriatuak, / Munduan gareno / Toleia gaitzatzu / heriotzeraino. CantIzp (ed. 1826) 45 (ap. DRA). Zeren berak urrikitan sarthu izan baitire Jonasek azurriatu ondoan. “Quia poenitentiam egerunt in praedicatione Ionae”. Dv Mt 12, 41. Hilarazteko ariarik hunen baithan ez dut aurkhitzen: azurriaturen dut beraz, eta utziko dut gero. Dv Lc 23, 22 (TB azotarazirik). Nahi dugu bertzeak azurriatuak izan ditezen, eta geronek ez dugu azurriatuak izan nahi. Dv Imit 31 (ap. DRA). Azkurriatako [sobre arrepentitako] erran zaun: txeerria xan zak gente gisa. Mdg 132. Zer dagik, arrotz? (Kereon azurriatuz). Zait Sof 129.

  Sinonimoak: ad. g.e.

  [zigortu]: astindu, bero-bero egin, berotu, bizkarra berotu, ederrak eman, ederrak hartu, egurra eman, egurtu, eskua ezarri, eskua luzatu, hebaindu, hebain-hebain egin, jipoitu, jo, makilatu, zaharoztatu, zehatu, zigorkatu, zigortu, zurratu, azotatu Ipar., panpatu Ipar., umatu Ipar., zafratu Ipar./Naf., zaflatu Zub., bizkarra hautsi g.e., hagatu g.e., makilakatu g.e., ukaldikatu Ipar. jas. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es du ad. azotar; castigar; reprender
  fr du ad. (golpear con latigo) fouetter; punir; réprimander
  en du ad. (golpear con látigo) (punishment) flog, whip, lash; punish; reprimand, reprehend, tell off
  port du ad. surrar, sovar, espancar; castigar; repreender, censurar

  Nahi dugu bertzeak azurriatuak izan ditezen, eta geronek ez dugu azurriatuak izan nahi. Dv Imit 31 (ap. DRA).  (Orotariko Euskal Hiztegian)

  

  azorriatu (Argazkia: spurcitia.com)

   
• 

  Maite 10:50 pm on 2019/02/08 Permalink | Reply
  Tags: I ( 288 )   

  itzalgaizka 

  adb. Jas. Ezkutuka, isilean, gordeka. Ihesi itzalgaizka abiatzen da. Itzalgaizka ibiltze horiek. Itzalgaizka entzun. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  itzalgaizka (SP -> Dv, H, A).

  1. A escondidas, en secreto; disimuladamente. Bera bakharrik itzalgaizka, airatua, basatua eta idurikortua ibiltzen den. Ax 357 (V 237). Ihesi itzalgaizka abiatzen dela. Ib. 432 (V 281). Isillean eta itzalgaizka sartu izan ziran. Ol Gal 2, 4 (He ixilka, Dv amarruz, Ur ixiltxorikan, Ker ixillean, IBk isilka-misilka, Bibl gordezka). Suge otza belarrean itzalgaizka baitago. Ibiñ Virgil 40. v. tbn. Or SCruz 19. Zait Sof 41. (Tras gen.). Gure itzalgaizka barnera ez dedin. Zait Sof 49.

  2. “Sombra” Lar Sup. Tal vez se trate de una mala interpretación de los ejs. de Axular.

  3. “2. action de chercher à n’être pas aperçu, découvert; 3. subterfuge, dissimulation. Etzauzkit lakhet itzalgaizka horiek” H.

  Sinonimoak: adond. jas.

  [ezkutuan]: ezkutuan, ezkutuka, gordean, gordeki, isil-gordeka, sekretuan, ebaska Ipar., gordeka Ipar., sekretuki Ipar., isil-ostuka Bizk., altxapean Naf., altxapeka Naf., ezkutuki neol., estaliki Ipar. zah.(UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es adb. a hurtadillas, a escondidas
  fr adb. sur la pointe des pieds, discrètement
  en adb. stealthily, on the sly (informal)
  port adb. loc adv às furtadelas, às escondidas

  Ezkutuka eta itzalgaizka ibili nintzen harat eta honat.  [Lur bat haratago, Juan Mari irigoien]

  

  itzalgaizka (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)