Gaurko hitza

Recent Updates Page 30 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 9:34 pm on 2021/12/17 Permalink | Reply
  Tags: H ( 215 )   

  harakai 

  iz. Haragitarako gizendu den aberea. Harakaiak hiltzen. Harakai gizenak. Ahari hori harakaitarako behar dugu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  harakai.

  1. (G, AN-5vill, B, BN-baig, Sal; Aq 469 (G), Añ, VocB), harakei (V, G, S; SP, Añ, H (L, BN)), araki (V-arr-al, G-goi), arkai (A). Ref.: A (arakai , arakei , araki); Satr VocP (arakai); Gte Erd 149; Izeta BHizt2 (arakai) . Cebón. “Res muerta sin hacer pedazos (G)” Aq 469. “Cebón, buey” Añ. “Oveja con cuernos y también la destinada a matar” VocB. . “Cebón” , “cebón que se cría para cecina” A. “Oveja destinada a carne” Satr VocP. . ” Ahari hori harakaitako behar dugu (AN-5vill)” Gte Erd 149. En DRA, s.v. arakai, se le da tbn. el significado de “fiesta de la matanza del cebón”. Huná, aprestatu dut neure barazkaria, ene zezenak eta harakei gizenduak harakeitatu dirade, eta guzia prest da. “Mes bêtes engraissées” . Lç Mt 22, 4 (Ol araki gizenduak; He gizenarazi ditudan gauzak, Dv azienda gizenduak, Echn animale gizenduak, Ur abere gizenduak, IBk haragitarako gizenduak). Arakai bat dakarra. (Larraun, 1614). ReinEusk 128. Ala [jai egunetan] ekusten da erri andietan, erretzen dala ogia, iltzen dirala arakaiak, eta ez da au debekatzen premiari begiraturik. AA II 51. Errezibitia bi arakai. HerVal 203. Arakaio [sic] borz emerezira libera, […] ortxaiseneko arzar bat aari bat, […] ortxaiseneko semiaina iru aari. Ib. 201. Meza hasirik zen. Horra nun laborari batek ekarten dian ahüñe bat ederrik. Mañañak nahi üken zükian Haritchabalet-i jakin-erazi baziala harakeia, harakei gazte eta gizena. Const 24 (cf. Etxde JJ 20s: Mañañak jakin-erazi nai izan zion bere apaiz jaunari arakei (aragia jaten zaion aberea) guri ta mardul bat ekarri ziotela). Víctima, animal que se inmola. Moxek erantzun zion: “Izkiguzu, ordea, gure Yainko Yauberi eskeñi bear dizkiogun arakei ta opariak”. ‘Hostias quoque et holocausta’. Ol Ex 10, 25 (Urte sakrifizio eta holokausta, Dv bitimak eta holokaustak).
  

  2. harakei (S ap. A), harekei, haraki. Carne de animal sacrificado. “Carne en venta” A. Aberen hartzez harekei formaz edo berze faizoiñez, harmeki laster eta presa eginez. Etchart 1.1v. Lürrian aldiz zer da edertarzüna, gorotz zathi bat elhürrez estalirik, beire bat kolore faltsüz pintratia [sic], arakei bat horek zathizkatzen diena. Egiat 185. Manhatü zian gero khen ladin khorpitza etxerik ta arakeietara urthik. Ib. 174. Erosten duzienian / harakirik buxerian / libera hamabia sos / paka ezazie han berian. AstLas 41.

  3. (Lar→H), arkai (Lar). “Cecina, […] síncope de z ezen illa, toro muerto, arkaia, arakaia ” Lar. [Oilo] batzuk saldu, besteak zezin edo arakai-ordez emon, besteak txitatako gordeaz. Ezale 1897, 197a. Atzo erriogia ta arakaia irentsita, biar arakaia ta erriogia jan bear dutenai, ezin bada, bi zukuren urren, eltzekariak eman, gero bi jaki ugariz naia egin dezaten? A Ardi 46.

  4. Carnicería, matanza. Danielek ber gaiza dereikü eskentzen, orozbat Jusef Ama Berejinaren senharraren ametsetik, errege Herodaren arakeietik Jesusen salbatzeko, Ejipatara zianian eraman. Egiat 271. HARAKAI-HILTIN. “Arakei-hiltin (S-saug), charogne” Lh.

  Sinonimoak: iz.

  [harakai]: haragitako abere, haragi-abere, okela-abere (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. cebón, -ona (2) iz. víctima, animal que se inmola
  fr (1) iz. engraissé
  en (1) iz. fattened
  port (1) iz. cevado(a)

  Testuinguruan

  Ahari hori harakaitarako behar dugu. (Hiztegi Batua)

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 12:02 am on 2021/12/17 Permalink | Reply
  Tags: P ( 210 )   

  pikabuztan 

  1 iz. Ipar. Karrozetan, bertara igotzean zangoa finkatzeko burdina. Ik. ointoki. 2 adj. Ipar. Buruarina, ganoragabea. Euskal gizarteak, bateraturik, betiko pikabuztan bakar batzuek salbu, elkartasun goresgarria adierazi du. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  PIKA-BUZTAN.

  a) Pusilánime; tonto. “Pika buztana bezen ergela (BN-lab), muy ligero, frívolo; litm., fatuo como la cola de la picaza” A. Hainbertze muthiko zantzail, bizkar handi, neska ergel ostoila, pika buztan. Eskual 15-11-1901, 1. Zuzenez segurki erraiten da holako horietaz direla pika-buztanak, ezen kameluak derabilzka, haizeak pikaren buztana derabilkan bezen errexki. Barb Sup 56. Aita batek luken bihozminik handiena nuke ene semetarik batek hartzen balitu aitzinean dugun pika-buztan horren manerak. JE Ber 72. Holakuak ditügü deitzen phika-buztan! GH 1930, 510. Jende perttoli, pika-buxtan batzuek hedoietan gora altxatzen zituzten gisa hortako balentria ederrak! Etcheb MGaric 229 (ap. DRA). Trixte paketa. Borondaterik gabeko pika buztana! D. Landart Anaiaren azken hitzak (Donostia, 1999), 171. Bixtan da erresumetako jaun minixtroak ez direla, eskualdunak erran liron bezala, phika buztanaren umeak! SoEg Herr 24-4-1958, 1.

  b) Estribo de carruaje. “Karrosetan zangoaren igaitean, finkatzeko burdinari erraiten dakote lekutan pikabuztana […] zerbeitez izen bereko xoriaren buztana gogoratzen duelakoan” Eskual 31-7-1908, 2.

  Sinonimoak: izond. Ipar.

  [ganoragabea]: ganoragabe Bizk., arin, babo, babalore, eltze, bulunba, ergel, alproja Heg., ganoragabeko Bizk., txotxin Bizk. g.e., koko Bizk. g.e., memelo Bizk. beh., zoroko g.e., txolin g.e., narra g.e., inputika g.e., haizebelats g.e., alotza g.e., ganbelu beh., pergut Zub., ilupa Naf., gangar Bizk., txotxolo Bizk., tankalo Bizk., kaiku, txoropito Heg., pettux Lap., taket Bizk., xanfarin Ipar., papao Bizk., zoroxka, buruarin, mozolo Bizk., inozo, astapito beh., tetele Ipar./Naf., tentel Bizk., pepelerdo Bizk., lelo Bizk., lapiko Bizk., kokolo Bizk., ganorabako Bizk., atunburu Bizk., tontolo Heg., pello Ipar., ments Ipar., zozoilo, zozo, zoro, txoriburu, txatxu, tutulu, tontolapiko, tonto, memo, lerdo, lelantoni, kirten, kaskarin, eroxka, ero (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar, Adorez eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (Ipar.) estribo de carro (2) adj. inconstante, voluble, negligente
  fr (1) iz. (Ipar.) queue de pie (2) inconstant, versatile, négligent
  en (1) iz. running board (2) inconstant, unstable, fickle, negligent
  port (1) iz. (Ipar.) estribo de carro (2) volúvel, instável, inconstante, negligente

  Testuinguruan

  Euskal gizarteak, bateraturik, betiko pikabuztan bakar batzuek salbu, elkartasun goresgarria adierazi du. (HITZA BAHITUA, P.J., (2003-03-06, 1. orr.))

  

   
• 

  Maite 11:23 pm on 2021/12/15 Permalink | Reply
  Tags: X ( 52 )   

  xirmi-xarma 

  iz. Ipar. Aztikeria. Ez dugula gutartean sorginik, xirmi-xarmaz dirua sortzeko. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  xirmi-xarma.

  1. Encantamiento, sortilegio. v. xarma. Alderdi guzietan ohore handienak eginen diozkate [De Gaulle’ri] . : entseatuko dira bai Rusoen bai Anglesen xirmi-xarma guzien suntsitzerat. Herr 21-4-1960, 1. Indietako gosete beltza xirmi-xarmaz bezala argitua eta kuntsumitua. Herr 9-6-1966, 1. Ez dugula gutartean sorginik, xirmi-xarmaz diru sortzeko. Barb GH 1970, 37.

  2. (Empleado como fórmula mágica). “En San Juan de Luz, Urrugne y otros pueblos de Labort es frecuente hacer la higa a las viejas que tiene fama de brujas, al mismo tiempo que se dicen las palabras Xirma, xarma puyes! ” RIEV 1920, 114.
  Estal nezazu eta igor jende beltz horiek! Xirmi-xarma! xirmi-xarma! Haiza zatzu, haiza zatzu! Guilsou GH 1952, 178.

  3. Por arte de magia. Aal banitu, xirmi-xarma, iragan-arazten, orren orde, Bigarren Inperioko “kalexa” bat, Leen Inperioko “dilientzia” bat. Lf Egan 1955 (5-6), 6s.

  Sinonimoak: iz. Ipar.

  [aztikeria]: aztiatze, aztikeria, enkantu Heg., aztiketa g.e., aztinantza zah., xarmadura Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Ipar.) brujería, hechicería, magia; encantamiento
  fr iz. magie, sorcellerie
  en iz. witchcraft; magic
  port iz. bruxaria, feitiçaria, magia; encantamento

  Testuinguruan

  Ez dugula gutartean sorginik, xirmi-xarmaz dirua sortzeko. (Hiztegi Batua)

  

   
• 

  Maite 10:07 pm on 2021/12/14 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  aterizki 

  iz. Ateri dagoen denbora, aterrunea.

  Orotariko Euskal Hiztegian

  aterizki. (AN-larr), aterixki (B). “Escampada” Asp ANaf. “Aterixki , momento en el que no llueve, nieva, etc. Orai aterixki dago” Izeta BHizt2 .

  Sinonimoak: iz.

  [aterizki]: (Meteorol.) aterraldi, aterrune, aterrarte

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. s.f. (Meteorol.) escampada
  fr iz. accalmie, éclaircie
  en iz. clear weather
  port iz. estiada, estiagem

  Testuinguruan

  Orai aterixki dago. Izeta BHizt2. (Orotariko Euskal hiztegia)

  

  Aterizkia ere esaten da, aterraldia adierazteko; alegia, atertu duela eta, tarte hori izendatzeko: orain aterizkia dago eta bagoazke etxera, berriz eraso baino lehen. https://t.co/n8r14C2gHo

  — Fernando Oiartzun (@fernandoiartzun) December 13, 2021

   
• 

  Maite 9:22 pm on 2021/12/13 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  atertu 

  ad. atertu, ater, atertzen || 1 du ad. Euria, elurra edo antzekoa egitetik gelditu. Euri-jasak berrogei egunez eta berrogei gauez atertu gabe iraun zuen. Atertzen duenean aterako naiz. 2 da/du ad. Gelditu; geldiarazi. Atertu gabe hitz egiten. Berrizaleek eragin duten iraultza ez da sorterrian, Frantzian, atertzen, mugak ez baititu haren olatuak gelditzen. Herri jaietako suen antzera atertu gabe ari da askatzen txinparta goriak. Ater dakizkigun negarrak. Lekuko bat arras idorra, bestea ezin atertua. Ez gaitezela ater ongi egitetik. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1. (V, G, AN, B, BN; Lar, Añ, VocB; -th- L-ain, S; SP, Lecl, VocBN.( A)Gèze, Dv, H), atartu (R-is). Ref.: A; Iz R 302, Ulz , ArOñ ; Etxba Eib; Lrq; Gte Erd 28, 110, 111; Elexp Berg . Escampar, dejar de llover, de nevar, etc. “Ezta behin ere athertu, il n’a point cessé de pleuvoir” SP. “Serenarse el tiempo de lluvias” Lar. “Escampar” Lar y Añ. “Athertu da, il a cessé de pleuvoir” H. “Atertu” Izt C 235 (en una lista de fenómenos meteorológicos). “(V. int.), cesser de pleuvoir” Lrq. “Atertutzia bai guri komeni, baña ez dakitt” Etxba Eib. “Atérketan badau, si para de llover” Iz ArOñ. “Átartu dien, ha escampado” Iz R. “Orain atertu du (G-azp, AN-5vill, B)” Gte Erd 110. “Atertu du (V-arr, B, BN-arb), txingorra egin du baña atertu du (G-azp)” Ib. 28. “Atertu du mementoan (BN-arb)” Ib. 28. “Eztau atertu gau guztian” Elexp Berg. Tr. Documentado desde principios del s. XVII, es empleado tanto con aux. transitivo como con intransitivo. El uso explícito de euri, etc. junto a atertu (euria atertu da/du ) es relativamente más frecuente al Norte. En DFrec hay 4 ejs., uno septentrional.

  2. (V-m, AN-gip-araq; Dv). Ref.: A Apend; Satr CEEN 1969, 85; Gte Erd 28. Cesar, detenenerse, parar. “(Fig.), jendea etzen athertzen, le monde ne cessait pas de venir, d’aller” Dv. ” Atertu miñak (V-m), calmarse los dolores” A Apend. ” Aterzen eztena (AN-araq), el que habla mucho” Satr CEEN 1969, 85. ” Jentea atertu gabe eldu zen (AN-gip)” Gte Erd 28. v. gelditu. Tr. Con instrumental lo emplean Lizarraga de Elcano y Orixe, con ablativo Ducq, J. Etchepare, Barbier, Orixe, Lafitte e Ibiñagabeitia.

  3. Resguardarse de la lluvia. Zetarako ixango ete dok gixairudi au, atertuteko baño –elaiak esan eban–. Emen bustiten nok-eta, beste leku batera jo biarko yuat. Altuna 12s.

  Sinonimoak: ad. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [euria-eta egitetik gelditu]: ateri egin    

  [gelditu]: jas. gelditu, geratu, baratu Ipar./Naf., ekuratu Zub., arrastatu Ipar. zah., trikatu Ipar. zah.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) du ad. escampar, dejar de llover, dejar de nevar (2) da ad. cesar, detenerse, interrumpir
  fr (1) du ad. arrêter de pleuvoir (2) da ad. faire cesser en général, interrompre
  en (1) du ad. [eguraldia] to clear up (2) da ad. to stop; to end, to finish
  port (1) du ad. estiar, escampar, parar de chover (2) da ad. cessar, parar; interromper

  Testuinguruan

  Atertu egin zuen eta zerua garbitu. [Itzarri nahi ez zuen printzesa, Felipe Juaristi (Alberdania, 2002)]

  

   
• 

  Maite 9:41 pm on 2021/12/12 Permalink | Reply
  Tags: X ( 52 )   

  xintximari 

  1 iz. Ipar. Izaina. 2 iz. pl. Larrialdiak, estutasunak. Ura delakoan trago bat irensten du eta han dira orduan xintximariak!(Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  xintximari.

  1. (L-ain; Dv, H (L)), xinximari (L-sar), xinxin bare (SP→H), xintxin bare (Urt V 395, H (L), que cita a SP), xinxin mare (H, s.v. itxain ), xintxin mare (H, s.v. itxain ), xintximare (H), txintximare (L-ain), txintxamari (AN-5vill, BN), txintxamare (DRA), sintximari (L), zintzamari (AN-larr-5vill), zintziabare, tzintzimari (L-sar). Ref.: A (xintximari, txintximare, txintxamari, sintximari); Lh (txintxamari); Echaide Nav 113; Asp ANaf (zintzamari) . Sanguijuela. “Sangsue” SP. ” Xintximaria, corruption de xintxibare que porte Pouvreau et qui est inusité aujourd’hui. Sangsue” Dv. ” Ardo zaharra eta baba zaharra, xaharren erremedioa; zintzamaria berriz gazteena ” Asp ANaf. . v. izain. Nola zintziabareak iresten odola. Hb in BOEl 81. Khen odol, eman enplastu, mustarda, uxadan edo xinximari. EGAlm 1897, 27. Xintximariak edo itxainak, odol-edaleak. Barb Sup 67 (v. tbn. 68). Ez zaizko itxaina edo xintximaria bezala lotuko odol-hustu beharrez. Herr 10-11-1960, 4.

  2. (Pl.). Tribulaciones, apuros. “Xintximariak, les tribulations” JE Ber Voc. “Éprouver de grandes angoisses, […] souffrir mort et passion, […] beltxak eta xuriak jasan, xintximariak ikusi (edo pairatu)” Herr 13-6-1957, 4. Bere bi battekoak agertzen ditu […] mahainaren gainera. “Orai, orai xintximariak!”. Barb Piar I 45. Ustez ura den edo zerbait edari goxo, trago bat iresten da, eta han dira orduan xintximariak! Giranoia guneka errez. JE Med 71 (v. tbn. Ber 44). Bainan, egun batez xintximariak ikusi ditu… Esneketaria dena kriola ez dea jin amaren ganat, Markek botoila bat ebatsi ziola. Herr 28-7-1960, 4. Gero ziren gero xinximariak! Gathua falta, Loti erhotu zen. Larz GH 1960, 228. Bainan begiak hestean, beste xinximariarik ukhanen dugu Juie handiaren aitzinerat agertzean. Herr 8-9-1960, 2. Xintximariak han zituen zubi-bazterrari bi eskuz aztaparka lotua zenak. GH 1971, 244 (ap. DRA). Orduan haste xintximariak: hantxet ikusi nituen eskolako bi neska haundienak […] ateratzen ari ene bila ibili ondoan. Larre ArtzainE 23.
  “Txintxamariak baditu, il ne tient pas en place, litt. il a des sangsues” Lh.

  Sinonimoak: iz. Ipar.

  [izaina]: izain, odol-edale Ipar., uxadan Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (Ipar.) sanguijuela ➥ izain (2) iz. (pl.) apuros, disgustos
  fr (1) iz. sangsue (2) iz. (pl.) problèmes, contrariétés
  en (1) iz. leech (2) difficult situation, predicament
  port (1) iz. sanguessuga (2) iz. (pl.) apuros, desgostos

  Testuinguruan

  Ura delakoan trago bat irensten du eta han dira orduan xintximariak! (Hiztegi Batua)

  

   
• 

  Maite 10:40 pm on 2021/12/11 Permalink | Reply
  Tags: X ( 52 )   

  xiringa 

  iz. Gorputzean isurkariak barneratzeko erabiltzen den ponpa txikia. Xiringaz ziztatu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  xiringa. (L, BN, S ap. Lh ; Chaho, Hb, H), siringa (Lar, Añ, H), ziringa (Lar, Añ, H), xirringa (H), jiringa (Lar, Añ), jeringa (Añ).
  Jeringa. “Xeringa” , “ayuda” Lar y Añ. “Seringue, clystère” Hb. Gero, kanabelazko txiringa zulodun batekin botako zaio bereala ura, idurin dezan laño bat balitz bezela. ErleG 64. Nola […] haren andrea ondoan hila kausitu duten xirringa bat eskuan. Herr 18-12-1958, 2. (B, Sal ap. A ), txiringa (R ap. A ). “Jeringa, juguete de muchachos, hecho de rama de sauco, horadado, como de un palmo en largura y que sirve para echar agua” A.

  XIRINGAZKO EREINTZA. Inseminación artificial. Elizak ez du xiringazko eraintzarik onhartzen kabalentzat baizik; gizonaren jiteak eta erlisioneak ez dute haur-ukaiterik onesten egiazko ezkontzatik kanpo. Herr 2-10-1958, 1.

  Sinonimoak: iz.

  [bisistura]: bisustura g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. jeringa; jeringuilla
  fr iz. seringue
  en iz. syringe
  port iz. seringa, agulha

  Testuinguruan

  Erabiltzeko prest daude xiringa horiek. #gaurkohitza