1 iz. Gozatzeko erabiltzen den gaia; gozamen iturria, atsegin iturria. Lurreko atsegin, poz eta gozagai guztiak aldi batekoak besterik ez dira. 2 pred. Goza daitekeena. Azoka, erakusketak eta kontzertuak izango dira gozagai Zarautzen. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
gozakai, gozagei, gozogei.Fuente de placer, de consuelo, de dulzura. Etzuen behinere gutizia gehiago erakhutsi gauza batentzat bertze batentzat baino, ez eta lehiarik xumena gozageientzat. Birjin 318. Bazekusan haren ilobarentzat gozo gei handi bat izanen zela. Ib. 328. Ez jan-edanean, eta ez gorputzaren beste gozakaietan. EE 1885a, 133. Agur gure poza ta / atsegin guztia. / Atsekabe danetan / gozakai eztia. Lander (ap. DRA). Lurreko atsegin, poz ta gozagai guziak aldi batekoak besterik ez dira. Inza Azalp 113 (v. otro ej. en la misma pág.). Jaio ezkero danok / gerade zeozer / batzuek gozagai ta / besteok piper. And Egun 130.
Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
[gozagarria]: gozagarri, gozagailu Ipar.   Â
[gozatzeko erabiltzen den gaia]: gozagarri
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
1 adj. Akatsak dituena. Ik. akastun. Pegar marketsa. Marketsa baitzen txakurra. Itsusiak, marketsak, behar du anitz estalki, anitz apaindura. 2 iz. Akatsa. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
1 markets.
Tr. Atestiguado al Norte ya en Axular, no volvemos a encontrarlo hasta mediados del s. XIX. Al Sur sólo hay testimonios del s. XX. La única forma documentada es markets (-kh- en Duvoisin y markes en Herr ).
Gau artan izarrak marketsa edo abaraska edo ezti-abaua bezela agertuko ziradela. A Ezale 1898, 69b. Erle-ontziko ezti garbidun marketsa eskuetan zeramakiola. EEs 1924, 82.
Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
[akatsa]: akats, irtengune, koska, mailatu, maspil, uspel, hozka Ipar., maka Ipar., makadura Ipar., mailatune Bizk., goragune g.e., kamer g.e.markets izond.   Â
Agian egun baten berria izateari utziko diot, baina egun hori ez da egundo iritsi. Oraindik euskaldun berria naiz: euskaldun traketsa, hala moduzko euskalduna, erdipurdiko euskalduna, euskaldun marketsa, euskaldun dudatsua. Eta hala ere, euskalduna, euskara duena (jabetzan ez bada ere, errentan). [Zaharregia, Pilar Kaltzada (berria.eus, 2021-12-03)]
(1) adj. Nekez egosten dena.Belar egoskorrak. (2) adj. Amore ematen ez duena, setatsua. Ik. burugogor. Ez zaiteztela egoskorrak izan! Ez dakit zer kasketaldi egoskor zela medio. Euskarak azaltzen duen bizinahi egoskorra. Egoskorra zen bere maitasun-gorrotoetan. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
1 egoskor. (V, G ap. A ; H). “Cosa que facilmente cuece” A.
2 egoskor. v. egoskogor. egoskogor.
2.1. (G-to), egosgogor (V, G, Sal), egoskor (V-gip, G), eroskor (V-gip). Ref.: A (egosgogor, egoskor, egoskogor); Garate Cont RIEV 1933, 96; Iz ArOñ (egóskor, eróskor), To (egoskor). DifÃcil de cocer.
2.2 (G-azp-bet), egoskor (V-gip, G-azp-to, AN), eoskor (AN-larr), eosgogor, eroskor (V-gip), egosgor, eozkor, eosgor. Ref.: Inza EsZarr 176; Iz ArOñ (egóskor, eroskor), To; Asp Gehi, Leiz (eoskor); Gte Erd 212. Testarudo; de trato difÃcil. “La persona que no cede” Iz To. “El indócil” Iz ArOñ. “Persona de carácter difÃcil, rebelde” Asp Gehi. “Tozudo” , “se dice de la persona de temperamento duro y voluble” Asp Leiz. Gizarajuak oso egos-gogorra izan biar zuben; ta, ala, bere berririk ez genduben izaten. Alz Txib 84. Nik orlakuai esaten diyet / eosgor buru ariñak. Imaz Auspoa 24, 98. Batzuetan amorrazi egiten zuan egosgogorrak; bestetan erruki gintzaion gixajoari. Anab Usauri 9. Nire anai egoskorrak eztin olakorik aditu nai. Etxde JJ 82. Bi karabinero çegoskogorç. Ib. 44. Mando kaskallu eozkorragatik izan ezpalitz larri ibilliko zala Don Kijote? SMitx Unam 94s. Erakleito çegoskogorçrak darda gainean erabili bear zituen erritar aulok. Zait Plat 31. Ez daukagu guk zertan izanik / arro ta egosgogorrak. Basarri 172. Lizunago, lotsa gabeago, eoskorrago naiz. MAtx Gazt 58. Ni ez nazu egosgor gizatxar basati orietakoa ez. Lab SuEm 167. Ez zaiteztela çegoskogorçrak izan! Ib. 191. Mutil aundi-uste, erdi-txoro, egoskor, arro oietakoa. Ataño TxanKan 131. Pentsatutakoa azkar egin bearrekoa zan gure mutilla, ta eosgogorra ere bai, euskaldun geienak bezela. TxGarm BordaB 156. Lope de Agirre egoskorraren jaiotetxea. AZink 163. Guk sarri jartzen badizugu’re / bekoki egoskorrena. Insausti 317.Egoskogorçra zen bere maitasun-gorrotoetan. MIH 268. Aizeak gero ta kementsuago bakantzen zun lañozko maindire egoskorra.Etxde JJ 260.
2.3. egoskogor. DifÃcil de digerir; (fig.) difÃcil de entender. Urdail ona beharko du izan irakurleak horrelako aditz-pilo egoskogorrak egosteko. MIH 34
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) izond. difÃcil de cocer (2) izond. (hed.) testarudo, -a; terco, -a; de trato difÃcil (3) izond. difÃcil de digerir (4) izond. (hed.) difÃcil de entender; complicado, -a fr en port
Ama, dueña, patrona; ama de casa. “Ama de casa” , “matrona, ama de casa”, “mujer de su casa, señora”, “patrona de la casa”
Añ. Ugazaba andra ernegada ta errierta zalia. Mg CO 140. Dozu ugazaba ta ugazabandre bat guztiz estua. Añ NekeA 222. Ugazab’andra eragin-gillegia. Zav Fab RIEV 1907, 96. Etxe orretako ugazabandrea. Echta Jos 358. Adiskidetu nintzan ostatuko ugazaba andreagaz. Or Tormes 31. Dodan guztijaren ugazabandratzat izten dot neure emazte Markolbe. Otx 98. Hobe dun gogoan hartu Theresa hire ugazabandre dela. Mde HaurB 49. Etxekoandre edo uasabandre. EgutAr 20-8-1959 (ap. DRA). [Idisko] aren ugazabandrea ekusan an bertan bakarrik eta artega. Erkiag BatB 53. Ugazabandrea bildurgarria da, ta ez leuke laketuko, seguru asko, bere etxean neskamea gizonezko kanpotar bategaz bakarrean egon dala jakiterik. Ib. 157. Uzabandriak nere ustian / ontxe dau sekulakua. DRA. Gure andrea kalean? Etxean krixadea uzaba andra ta gu ixillean bear. (V-m). EZBB. I 137.
du ad. Negua etorri, negua izan. Aurten goiz negutu du.
Orotariko Euskal Hiztegian
negutu.
1. (Lar, Añ, H), negitu (Arch ms. ap. DRA ). Invernar. ” Hartzak harpetan negutzen ohi du, l’ours a l’habitude d’hiverner dans des grottes. Arthaldeak mendietarik jausten dira zelhaietarat negutzeko, […] pour hiverner” H. Emen gure auzo samarreko Azpilla baserrian negutzen zan artzai Xamoa zanari. AZink 17.
3. “Errotarixak astua neguketako emun dau, el molinero ha dado el burro para que lo mantenga en invierno. O sea, mantener y hacerle trabajar” Iz ArOñ 185n.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
esdu ad. llegar el invierno, entrar en el invierno, hacer tiempo de invierno frdu ad. commencer l’hiver ; faire un temps d’hiver endu ad. for winter to start/set in portdu ad. llegar el invierno, entrar en el invierno, hacer tiempo de invierno
EURITAN. Bajo la lluvia. Cf. A Morf 108: “DifÃcil serÃa explicar la diferencia (y hay alguna) entre euritzan y euritan expuesto a la lluvia o algo asÔ. Ta iruntz edo euritan zuritu ditezan, zabalduten dira bedar ganian. Mg PAb 139. Or ibillten ziran aldra andiak, oiuka, deadarka, garrasika, mendirik-mendi, ibarrik-ibar, basorik-baso, euritan da edurretan. Ag AL 12. An egongo zala bear ba-zan gau guztian euritan. Anab Usauri 123. Patioan beste aldera euritan joan zan. JAIraz Bizia 58. Bazkaltzen berriz euritan / izaten giñan sarritan. Uzt Sas 69. Iñoiz euritan, orduan zakua burutik artu ta karobira. JAzpiroz 205. Traste guztiak euritan. Gerrika 54. v. tbn. EZBB II 60 (V-m). Alkain 79.
Sinonimoak: adb.
[euritan]: euripean
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es adb. bajo la lluvia fr adb. sous la pluie en adb. under the rain port adb. sob a chuva
Testuinguruan
Euritan blai zegoen. [Eguzki beltzaren sekretua, Alberto Ladron Arana (Elkar, 2004)]
ziboara. Ciborio. Agertu zitzaion begitarterik eztiena zuen apez bat, ziboara eta Ostia Saindua eskuetan, eta egin zuen komunionea. Jnn SBi 95. Hiru kalitz urrezko, bi urrezko ziborio edo ostia saindu untzi. HU Zez 165. Bere aita kofesora errekeritzen du othoi bere ohe-ondora ekhar dezon ziborioan Sakramendu-Saindua. Arb Igand 116. Halaber ziborioa gorderik dagon armairuñoa, halaber aldare-mahaina jasaiten duten tenteak. JE Ber 63.
Wikipedian
Ziborio edo kopoia metalezko ontzi bat da, eukaristia ostiak gorde eta banatzeko, liturgia katolikoan ohiko elementu bat meza ematean. Normalean kopa-forma izaten du.
Historia
Gaur egun ezagutzen diren motarik zaharrena usoa da (columba eucharistica), baldakinotik zintzilik edo plaka baten gainean zegoena, eta horrela erabili izn zen garai gotikoa (Santo Domingo de Silos monasterioan XIII. mendeko bat gordetzen da).
V. mendetik X.era bolizko edo metalezko kutxa zilindriko batzuk ere erabili ziren, turres deiturikoak.
XI. mendetik aurrera, ohikoagoa zen pixide zilindrikoa edo prismatikoa, estalki konikoa edo piramidala zuena, oinik gabea edo kalizak bezala euskarri batean muntatua.
XVI. mendetik forma globotsua du, gaur egungo kopoiei dagokiena.
Reply