iz. 1da ad. Lagunartetik urrundu. Basamortura bakartzen direnak. Moises berehala bakartu zen Jaunari erregutzera. 2du ad. Norbait edo zerbait bakarrik jarri, berarekin daudenetatik bereizi. Kaiola berean zeuden txoriak bakartu egin ditugu. Kutsaturik daudenak gela berezi batean bakartu dituzte. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
1. (V, G, B ap. A ; H, Zam Voc; -kh- SP (sin trad.), Hb, Dv). Aislar(se), quedarse solo, retirarse. “Devenir seul, solitaire” Dv. “(V, G), se retirer, se rendre solitaire. Bakartzen diranak, ceux qui se retirent dans la solitude” H. “Aislar, dejar algo o a alguien sin compañÃa. Como verbo reflexivo, aislarse, quedar algo o alguien sin compañÃa” Zam Voc. Eta arratsalderuntz albadau, bakartu puska baten bere Jainkuaz gozatu ta atsereteko. CrIc 142. Iges bada iges Babilonia gaiztotik. Bakartzen diranak ere badue zer egin irauteko bide onean. Mg CC 186. Ez eben inos urteten dibersinoe garbijetara bere; ta egozan bakartuta deskomulgadu batzuk legez. Mg CO 229. Bakartu ta ezkutatu gaur Elexen batera edo etxean Kristoren aurrera ordu lauren bat edo geiago. Añ EL1 45. Moises bereala bakartu zan, Jaunari erregutzera. Lard 77. Berriz ere Jesus bakartu zan, eta Aitari erregutzen zion. Ib. 442. Onek gauzok esanda / euren bakarrean, / gizona bakartu zan / gaztelu zarrean. Azc PB 178. Ta gero bakartuten / mendian alperrak / Mediku ta Eskribauak / lapurrak ta okerrak. Ib. 334. Gogoketan asi nintzan, bakartu nintzanean. A Ardi 117. Oi dan bizi-lekua utzi ta bakartuta. Anab Usauri 90. Mihitik ala galtzen / gorpuz ta gogoa; / isil ta bakartzean / baretzen gogoa. Or BM 122. Gaitz itxaskorren bat erne dala somatuko balitz, gaixoa bakartu bedi bereala. EAEg 5-11-1936, 223. Quedarse a solas (más de una persona). Lagundurik bazabiltz, laster bakartu ta bekatuan jausi zara. Añ LoraS 25. Bakartu ginanean, aurreguneko burubidea eman nion. A Ardi 90. Andrea asi zitzaion senarrari, bakartu ziranean, Poliren bearra izango zutela esaten. Anab Poli 89. Florentzia arreba ezkondu zitzaigun eta bakartu egin giñan. JAzpiroz 205. Orduan asten zan jendea alde egiten, bakoitza bere aldera. Gu ere bai geren bidean, bakartutzen giñanean. BBarand 74. (Referido a cosas). Neurri oneek dagoz gatxari gogor egitian, eta gatxa bakartuta imintian, beste batzubei itsatsi ez dakijuen. (1866) BBatzarN217. Berba bat bakarturik edo banakaturik dagoanean, ondo aditu edo ulertu ezarren, beste berba batzun ondoan ederto adituten da. Ezale 1897, 105b. Bearkunak bakartu-ta ez dira gogartu bear, aldeki oro begiratu bear dira. “Los deberes no han de considerarse en abstracto; es preciso atender a todas las circunstancias” . Zink Crit 45. Kale-etxera bezala basarri bakartuetara. Munita 115. Adinduaren dei onen bidez / nai dot izkuntza indartu, / geurea danez zorrez gagoz ta / iñok ez daien bakartu. Ayesta 92.
2. (V ap. A ; Lar, Añ). “Singularizarse” Lar, Añ. “Distinguirse, sobresalir” A.
3. Separarse. Bakarketan itzi ein deikiena. msOñ 234v. Bakartu badedi, egon dedilla ezkontzaka. Ib. 233r. Andi-etxe ta andikigurakuenetan, otseinak jaten dabee bakarturik, ta ez ugazabak dabeen guztiti. Emen guztijok bardinduten gara. Mg PAb 111. Oh, ze gauza ona ta pozgarrija, alkar maite dabeen senar emazteentzat, beti alkarregaz biziko diriana jakitia! Inok bere alkarrenganik ezin bakartu izatia! fB Ic III 343. Batzuk alkarregaz, ta beste asko bakartuta, senarra leku baten, ta emaztia beste baten. Ib. 347. Bein ezagutu giñaden eta / geiago ezin bakartu. Uzt Sas 138. Bearrak bakartu, bearrak elkartu. EZBB I 62. Diferenciar(se). Bada pekatuko gurarijak bere ez dira ez bat, ta ez bardinak, ez bada bakartubak, ta bata bestiak ez dirianak. fB Ic II 244. Pekatubak bakartuten dirian legez alkarreganik, alan pekatubaren gurarijak bere bakartuten dira. Ib. 244.
4. Hacerse único, hacerse uno. Itxi ninduen biotz bikotxau bakartua. AB AmaE 170. 5. “Entresacar” Iz Ulz. v. bakandu.
beterraba. Etim. De fr. betterave (v. DCECH s.v. betarraga ). (-eraba Alth Bot 4), betarraba (T-L), betarraga (Lar, Lcq 138). Remolacha. “Betarraga, remolacha, y ambas son voces del Bascuence. Betarra significa en general raÃz, porque siempre se oculta debajo, y betarra el que de suyo y de asiento está debajo. El ga, terminación que significa frecuencia y multitud. Betarraga, betarraga, errozerba. Lat. Radix betæ” Lar. “Betterave, betarraba, bleta ” T-L. Frantzian, aziendei ematen diote belhar, faruxa, trefla, […], beterraba, aza, gaztaina. Dv Lab 259. Bihia ehorik ematen dute, nahastekatuz lur-sagar, pastenagre, beterraba, aza edo bertze zerbaitekin. Ib. 260. Erremolatxa edo betarragaren ostro kentzea. GipNek 1905, 33. Han egon behar zangoen gainean bermatu artio, beterraba saldan goxo goxoa. StPierre 24. Alkoola atera zutelarik beterrabatik, bihietarik, sukre-kanaberatik. JE Med 146. 1953-an etorri nintzen Pithiviers-era betarraba sasoinaren egitera. InXa Odol 292. Udazkenetan plazerrekin ikusten ditut zonbeit lagun Eskual-herritik betarraba sasoinaren egitera heldu. Ib. 292.
ad. 1du ad. Besoez inguratu, gehienetan adiskidetasun seinale gisa. Besarkatzera zihoakionean. Negarrez besarkatu zuten elkar bi anaiek. Ahuspez haren aitzinean, eta zangoak besarkatzen zizkiola. Ikurrina besarkatuz. Bi gizonek ezin besarka dezaketen zuhaitz lodia. 2du ad. Barnean hartu. Zeruak lurra besarkatzen du bakean. Hitz batek anitz gauza besarkatzen ahal ditu.(Hiztegi Batua)
Sinonimoak: ad.
    [besoez inguratu]: laztan egin, laztan eman, laztandu, maite egin, besartetu g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es ad. (1) besarkatu besarka besarkatzen batzuetan da ad./ du ad. abrazar(se), rodear con los brazos (2) du ad. (hed.) abrazar, rodear, abarcar; rodear con los brazos (3) du ad. abrazar, aceptar, hacer propio, -a fr ad. (1) du ad. embrasser (2) du ad. (hed.) embrasser, encercler, entourer (3) du ad. embrasser, accepter en ad. (1) du ad. to embrace, to hug (2) du ad. [inguratu] to hug; to enclose port ad. (1)
iz. bilan 1. Ipar. Balantzea. Azken sei urteen bilan baikorra egin du auzapezak. || bilan 2 adb. [Oharra: Euskaltzaindiak, bilan-ek, ‘bilatzen’ adieran euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, forma hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. bila]. (Hiztegi Batua)
Sinonimoak:Â iz. Ipar.
   [balantzea]: balantza, balantze Heg. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. (Ipar.) balance fr iz. bilan en iz. evaluation, assessment port iz. balanço
COP25: bilana, aurreikuspena bezain eskasa. [Jon O. Urain, Berria.eus, (2019-12-19)]
adj. Ipar. Harroa, handiustez betea. Halakoak dira handiosak, beren burua besteak baino gorago ekarri nahi dutenak. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
handios. (H (BN)), handius (BN, S; Gèze, Dv (S), H (S)), haundios. Ref.: A (handius); Lh Eusk 1919-20 (I), 82. Orgulloso, soberbio. “Hautain” Gèze, Dv. “Altier, fier, orgueilleux” H. Tr. Documentado sobre todo en textos suletinos y mixanos.
Etzitiala arren handius izan jakitez, batez ere: bena lotsa ükhen ezazü lehenago eman izan zaizün ezagütziaz. Mst I 2, 3 (Ip handius). Gizon bere buriak maite tuzten batzu, abarizios, handios, eta urgulutsu batzu. AR 267. Handiosak dirade mendikatzen, flakiak gordatzen. Egiat 223. Halakoak dirade handiosak beren büria berze beno gorago ekharri nahi dienak. Ib. 226. Dena ardüregi dakiana, behar beno handios izan nahiz, ikherterazi dü gorderik zagoana. Ib. 262. Abill, eijer, ezpiritus dena da usin handius; / Bena, zü, dohain haiegati, etzirade fantesius, / Ãœmil, afable zira eta, behar denian, korajus. Etch 578. Neskatilak beitira ordian handius, / Bena gogatzen dira lüzin inganioz. Ib. 684. Gizon eder bat zen, bere bizar belz handiarekin: itxuraz oso eta handiosa. Prop 1901, 248. Gabrielaren aiurriak […], lizun, hipokrita, haundios, buru arin eta bihotz gogorreko zen Gabrielaren aiurriak […]. Mde Pr 177. Nolako urheztadura eta harri baliosez estaliak emazte zilimindrin, handiosak! Etcheb Obrak 36.
Reply