Gaurko hitza

Tagged: B Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 11:09 pm on 2021/10/18 Permalink | Reply
  Tags: B   

  baldinbaitere 

  1 interj. Nahia edo itxaropena adierazten duen partikula. (Indikatiboko aditzekin erabiltzen da, batez ere geroaldiko formekin, maiz, ahal partikularekin batera). Ik. baldinba; ahal²; agian 2; oxala. Baldinbaitere etorriko ahal da! Gure jendeak ezagutzen du (baldinbaitere!) begibakar, eta ez du artean inork monophthalmo esateko zaletasunik agertu. 2 adb. Baldinbere, egiazki. Sukaldeko lana ez zuen txarra; zer-jana lehen baino hobea, baldinbaitere. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  baldinbaitere.

  1. (A Apend), baldinbaite (-atte- G-bet), baldinbadite “Baldin baitere etorriko alda, quiera Dios que venga” SMuj EEs 1921, 27 A Apend. “(G-bet), Baldinbatte ez aldu biden galduko, esperemos que no pierda en el camino” Zt (comunicación personal). “Baldinbatte ez alda eroriko, espero que no caiga, con tal que no se caiga” Ib. v. baldinba (2). Arranoa, arranoa; baldin badite, zintzotuko al aiz? Anab Eusk 1930, 123. Beste senideetaz oroitu nintxinan. Aietan gaiztoenak ez dezala bide okerragorik eraman. –Baldinbait ere! Or QA 95. Irutatik iñork, ez al zuan jasoko, baldin baite? Anab Aprika 76. Gure jendeak ezagutzen du (baldinbaitere!) begibakar eta hitz hori horren gauza xumea eta ezkorra izanik ez du artean inork monophthalmo esateko zaletasunik agertu. MEIG VI 170. Ez dakit zertan ari naizen hemen alfer-lanean, sarrera edo atariko delako hau lardaskatzen: adiskidetasun-zorren kitagarri, aringarri bederen, gertatuko balitz, baldinbait ere! MEIG V 100.

  2. Ciertamente. v. baldinbere. Sukaldeko lana ez zuan txarra, zer-jana len baño obea, baldin baite. Anab Poli 40. –Zuzenbageak, berriz, kide ta kide eztuena gainditzerik ez al liguke nai izango? Orixe ez al zenuen esaten? –Baldinbait ere. Zait Plat 144. Ekandu zarren aintzinateak, bereterren irakatsiei atxikitasunak eta beste antze guziak aldakaitz irauten ikusteak biotzondoko aundia egin zion, baldinbaitere. Ib. 13. Imakikan daudenok adierazteko, argi ta ilunaren irudipean azaltzea berebat Parmenidegandik datorkio, baldinbait ere. Ib. 46.

  Sinonimoak: prt.

  [baldinba]: baldinba, baldinbere zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) interj. ojalá, espero que, quiera Dios que, ¡quiera Dios!, (que) Dios te oiga; ya (2) interj. no faltaba más, estaría bueno que no…
  fr (1) Espérons!, Je l’espère!, Ce serait bien! (2) bien sûr,
  en (1) If only!, let’s hope! (2) Of course!
  port (1) eu gostaria, eu queria (2) não houvesse mais, evidentemente

  Testuinguruan

  Baldinbaitere etorriko ahal da! (Hiztegi batua)

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 10:43 pm on 2021/10/13 Permalink | Reply
  Tags: B   

  begi-orde 

  iz. g.er. Betaurrekoak. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  BEGI-ORDE (L ap. A ; SP, Lar, Hb, H). “Lunettes, biserak (Ax)” SP. “Antojos, anteojos, begiordeak, beakaiak, miserak ” Lar. ” Begietakoak ou begiordeak (SP), lunettes” Dv. ” Begiordeak, lunettes; id. begi-orde thailluak (Ax)” H. Presuna hirosak, erreak eta haserrekorrak ez ohi du begiorde anhitz higatzen eta ez komunzki bere umen umerik ere bere ingurunean ikhusten. ‘No gasta muchos pares de gafas’ . Ax 280 (V 187). Badira bisera batzuk, begi-ordethaillu batzuk, zeiñek gauzak diren baiño handiago iduri arazitzen baitituzte. Ib. 143 (V 94). Ala nola bista laburra duena baliatzen den begiordez edo anteojoz, billatuz argi, ta begiratuz ongi. LE Urt 176. Eskribauaren jantziya izan biar du jaun batena, bañan arras antziñakua. […]. Begiordeak eta kapela gopa. Sor AKaik 110. Catalejo(s). “Antojo de puño, eskuko begiordea ” Lar. “Antojo de larga vista, de allende, begiorde luzea, misera urrutirakoa ” Ib. Fedea da errazoiarentzat, begiorde luzea begientzat dana legez, an, nun begiak ikusi ezin daben, begiorde luzeak agertu eragiten dau miragarrizko gauzen mundu bat. Itz Azald 15. Gauza bera urrutitik begiratzen baduzu, berriz, begitasunaren begi-ordeekin, orduan aunditu oi da, dizdiratsu ageri da. Vill Jaink 128.

  Sinonimoak: iz. g.e.pl.

  [betaurrekoak]: betaurreko pl., luneta Ipar. pl., antiojo Heg. beh. pl., antipar Heg. g.e. pl., begi-lagun Ipar. pl., begi-akuilu Zub. pl. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) (herr.) (pl.) gafas, anteojos (2) (herr.) catalejo, anteojo
  fr (1) (herr.) (pl.) lunettes (2) (herr.) longue-vue
  en (1) (herr.) (pl.) glasses (2) (herr.) telescope, spyglass
  port (1) (herr.) (pl.) óculos (2) (herr.) telescópio

  Testuinguruan

  Ozenki eta gogotik ari zen xurga eta xurga; eta sarritan sudur gaineko begi-ordeak kentzen zituen begiak xukatzeko, musuzapi zimur, gris eta mela-mela egindakoaz xukatu ere. [Hona hemen gu biok, Dorothy Parker / Mirentxu Larrañaga (Alberdania-Elkar, 2006)]

  

   
• 

  Maite 7:36 am on 2021/10/05 Permalink | Reply
  Tags: B   

  ben 

  adj. Heg. Serioa. Mutil bena, zintzoa eta langilea.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  ben.
  1. (V, G ap. A ; Lar, Añ, H), men (V-m-ger ap. A; Lar, Añ, H, Lh) (Adj.). Serio, formal; grave. “Serio” Lar y Añ. “(Hombre de) veras, gizon mena, bena, ziñezkoa, ben>azkoa” Lar. “Gizon bena, mena, homme grave, sérieux” H. “[Benetan] significa formalmente, con seriedad, como procedente de bena: serio, formal” A in Apis 1888, n.º 14, 112 (ap. NeolAG). “Ben, formal, serio. Hoy se usa casi exclusivamente con sus derivados” A. “Men, serio, formal” A. “Men. Droit, franc, loyal. Gizon mena da hori, c’est un homme loyal” Lh. Cf. IC II 322: “[El valle de Mena] quiere decir ‘valle severo y verdadero’ en el habla vascongada”. v. zin. Tr. Documentado en la literatura desde Larramendi (cf. antes el testimonio de IC), es usado por autores vizcaínos y guipuzcoanos; al Norte lo hallamos en Birjin y en Mirande. Hasta finales del s. XIX men es casi la única forma que se emplea (sólo encontramos algún ej. de ben en Birjin, que usa tbn. men ). Desde Azkue, que especializa el uso de ben para ‘serio, formal’ y men para ‘dócil, humilde’, sólo se encuentra la primera forma para esta acepción (excepto en el ej. de Goenaga, v. infra). Cf. 4 men

  2. (Lar, Añ). (Sust.). Seriedad; cosa seria. “Veras, benak, zinak, ziñak. Lat. Seria, orum” Lar (v. tbn. en Añ).
  Ainbeste aize ta zorakeriren atzetik, ainbeste bena, goibeltasun da trumoiren ondorean etorri bear eban ekatxak. Ag Kr 175, que emplea la forma con -a constitutiva.

  3. (Uso adv.). Seriamente; severamente. ” Lengo gurasoak gaur baiño askotaz menago azi eroezan euren umeak; eta gero beste atzerik izaten eben onek (V-m), los padres de otros tiempos educaban a sus hijos con más seriedad que hoy” A. Errezau zan errosariyua guztizko ben eta ondo. Zelai guztia eguan familiaz bete-beterik. Kk Ab II 40.

  (Irakurri osorik)

  Sinonimoak: izond. Heg.

  [serioa]: fin, prestu, sotil, txintxo, zintzo, zuzen, serio Heg., zindo Bizk., justu beh., benatsu neol., men neol., formal Heg. beh., serios Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. (Heg.) serio, -a; formal, leal, franco, -a; grave
  fr izond. (Heg.) sérieux, sérieuse; loyal; franc, franche
  en izond. (Heg.) serious, formal, faithful, loyal; grave
  port izond. (Heg.) sério(a), formal, leal, franco(a); grave

  Testuinguruan

  Neska bena, zintzoa eta langilea. [Europako mugetan barrena, Edorta Jimenez (Txalaparta, 2000)]

  

   
• 

  Maite 10:51 pm on 2021/09/23 Permalink | Reply
  Tags: B   

  barrunbe 

  1 iz. Barruko aldea; bereziki, pertsona baten barrualdea. Zer ikusiko duzu gizon eta emakume apaindu horien barrunbeari begiratzen badiozu? Zuk, o sabel gaiztoa!, daramatzazu zeure barrunbera gure neke eta izerdi guztien irabaziak. Barrunbeko mamia harrak janik dagoela. Bere barrunbeak esaten diona. Zer zegoen eliz barrunbe hartan? Sartu ginen oholez itxitako barrunbe batean. 2 iz. Gorputz bateko barne-hutsunea. Giza gorputzeko sabel barrunbea. Digestio barrunbea. Sudur barrunbeak. 3 (Denborazko testuinguruetan). Zer probetxu duzu gauza horiekin, baldin dena utzi behar baduzu egun gutxiren barrunbean? (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  barrunbe.

  Tr. Atestiguado fundamentalmente en la tradición guipuzcoana, ya desde Larramendi. Hallamos barrunpe en Iztueta (que tbn. usa barrunbe), Mujika y Uztapide. En en DFrec hay un ej., de barrunpe . (G-azp-to; Lar, H), barrunpe.
  Interior, parte de dentro. “Albergue, cubierto, resguardo de casa, venta, &c, etxa barrunbea, atarbea ” Lar. “Albergar, hospedar, acoger, etxa-barrunbea, atarbea eman, barrunbean, atarbean artu, sartu ” Ib. ” Barrunbe guzia egosi egin zaio (G-to), se le ha carcomido todo el interior” A. ” Etxe orrek barrunbe ederra du (G-azp)” Gte Erd 43.

  (Fig.).Espíritu, alma; conciencia.

  Interior del cuerpo; estómago, tripa.

  Recinto, local. “Techo, techado, barrunbea ” Lar. “(A la) inclemencia, etxakanpoan, barrunbez kanpoan ” Ib. “Aquartelamiento, gerratarien ostatua, etzauntza, barrunbea ” Ib. “Cobertizo” Ib

  Informazio gehiago: barrunbe (Orotariko Euskal Hiztegian)

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [norberaren barrualdea]: barren, barru    

  [barrua]: barne, barren, barru, barna jas., barrun g.e.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. interior, espíritu, alma, conciencia (2) iz. cavidad; hueco; interior (3) iz. albergue, cubierto, resguardo, techado; recinto (4) iz. (Biol.) cavidad
  fr (1) iz. intérieur, esprit, âme, conscience (2) iz. (Biol.) cavité
  en (1) iz. cavity (2) iz. [leku estalia] cover, shelter
  port (1) iz. interior, espírito, alma, consciência (2) iz. cavidade (3) iz. abrigo, coberto, abrigo

  Testuinguruan

  Bere barrunbeak esaten diona. #gaurkohitza

  

   
• 

  Maite 11:01 pm on 2021/09/18 Permalink | Reply
  Tags: B   

  berreskuratu 

  HIZTEGI BATUA

  du ad. berreskuratu, berreskura, berreskuratzen || Galdu zena berriz eskuratu. Aginpidea berreskuratu. Indarkeriaz galdu duten euskalduntasuna berreskuratzeko. 

  OROTARIKO EUSKAL HIZTEGIA

  berreskuratu. Recuperar. Ta [osasuna] berreskuratzea / asko kostatzen da. Zendoia 190.

  SINONIMOAK: ad.

  [galdu zena berriz eskuratu]: birjabetu, kobratu Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  BESTE HIZKUNTZA BATZUETAN (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es du ad. recuperar, recobrar, volver a tener
  fr du ad. récupérer, reconquérir, reápproprier
  en du ad. to recover; to regain; to retrieve
  port du ad. recuperar, recobrar

  TESTUINGURUAN

  Kantatu, maitatu eta dantza ezin bada

  ez da gure iraultza

  berreskuratzeko dugunagatik

  topa egiteko ez bada botila ardorik

  eta ez badu uzten kantu bat ezpainetan

  inoiz ez dezagun sekula ez esan

  Vinu, Cantares y amor (bertsioa), Anari

  TESTUINGURUAN

  Nola moldatu ote nintzen egoera hain absurdura iristeko galdetzen nion neure buruari, eta ez nintzen gai sentitzen duintasun galdua berreskuratu eta handik irteteko. [Gorde nazazu lurpean, Ramon Saizarbitoria (Erein, 2000)]

  

   
• 

  Maite 11:26 pm on 2021/09/13 Permalink | Reply
  Tags: B   

  beltz-beltz egin 

  da/du ad. Erabat belztu. Meatzetik beltz-beltz eginik etorri dira.  (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: iz.

  [beltz-beltz egin] : kedartu, belztu

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es ad. ennegrecer(se); manchar(se) de negro, tiznar
  fr ad. noircir, tacher, tacher de noir
  en ad. darken, blacken, smudge
  port ad. enegrecer; tisnar

  Testuinguruan

  Meatzetik beltz-beltz eginik etorri dira. (Hiztegi Batua)

  

   
• 

  Maite 6:12 pm on 2021/09/08 Permalink | Reply
  Tags: B   

  begi(-)ukaldi 

  begi ukaldi, begi-ukaldi iz. Begi kolpea. Begi ukaldi batez ikusia dugu dena. Zelai bat gaitza, begi ukaldia hel ahal baino luzeagoa.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  BEGI-KOLPE

  a) (B; Lecl, Arch VocGr, Hb). Golpe de vista, vistazo, mirada. ” Begikolpia, coup d’oeil, oeillade” Lecl. ” Begikolpe bat in zuen (B)” Gte Erd 67. v. begikaldi, BEGI-UKALDI, begiraldi.
  Errex da berzeren senharren edo emazten ondoan ez ibilzea; ordean ez da haiñ errex begikolperik ez arthikitzea, amodiorik ez harzea edo ematea. He Phil 457 (SP 453 begiztatzerik ). Hagitz arinki begikolpe bat aurdiki dut ene bizitzearen gainerat. Brtc 161. Arthikitzen dut begi-kolpe bat nere egiteko molde guziaren gainerat, ikhusteko ea zertan huts egiten dudan. Dh 109. Gure arranoak goietik / bertzerik gogoan zarabilkalarik, / begi-kolpe batez ditu ustekabean / ikhusten zori-gaitzean / […] mustro ttiki batzu hagitz itsusiak. Gy 224. Azkenean deliberatu nian […] guanen nintzela aran famatu heieri begi-kolpebaten ematera. Elzb PAd 37s. Lehen begi-kolpean ohartu ninduan. Ib. 39. Begikolpe batez ikusi nuen ateka hitsean nindagoela sarturik. StPierre 12. Bainan ezbáitut sonuari begigolpe bát bera emaiten ahal zu ekhusi gabe dantzan “trebes”, plazán! Lrq Larraja, RIEV 1931, 237 (puesto en boca del párroco de la localidad, quien, como se ve, no habla en suletino). Harat heltzean, eginatzik konplimenduak, eta gero, han hemenka ematzik zonbeit begikolpe. Barb Leg 146. Ezin igarri azkenên ua / datorren, ez, legorrera; / itsasotarrak igar lezaio / lênengo begi-kolpera. “A primera vista” . Or Eus 386. Mahain baten inguruan jarri ziren, elgarri begikolpe eman eta ixtan bat ixilik egon. JEtchep 85. –Ohartu zirea? […] –Ez jauna. –Oi, zu Eskualduna! Etzirea pilotan artzen? –Ba, zonbait aldiz. –Holako begikolpea duzuela pilotaren airetik biltzeko. Ib. 95. Ez zuten ez trefla berogitik jana [ardiek], erran izan duten bezala… Haren begikolpe gaxtoa zuten ukhana. Larz Senper 28 (Vill begi-golpe ). Jakinen du laster Frantsesek […] ez dela Xinatik heldu gizon hori, lehen begikolpean uste zuen bezala. “Au premier coup d’oeil” . Ardoy SFran 200.

  b) Abrir y cerrar de ojos. Instant batez, begikolpe batez, azkeneko klaroina soinuan […] hillak biztuko dire. He 1 Cor 15, 52 (Lç, TB begi kheinu batez, Dv begi itzuli batean, Ol begikliskan, Ker begi kiñu bataz, IBe begi itxi-ireki batean, IBk begien itxi-ireki batean ).

  Sinonimoak: iz.

  [begi-kolpea]: begikaldi, begiraldi, begiratu, begirune, so, begi-kolpe Ipar., behako Ipar., behatze Ipar., begirada Heg., adikune Bizk., begirakune Bizk., begiztaldi g.e.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. vistazo, mirada, ojeada (2) iz. golpe de vista
  fr iz. coup d’Å“il, regard
  en iz. glance; look
  port iz. olhadela, olhada

  Testuinguruan

  Begi ukaldi batez ikusia dugu dena. (Hiztegi batua)