Normalean, marranta, eztula edo bestondoaren ondorioz gertatzen da ahotsa edo boza erlats edukitzea. Badira pertsona batzuk berez boz erlatsa dutenak.
Orotariko Euskal Hiztegian:
erlats (B, BN-baig; VocBN, Dv, H (+ h-)), erlas (BN-baig, R), erlatz. Ref.: A (erlats, erlas); Satr VocP.
1. Ronco; afónico. La forma con h- inicial que da Harriet, y de la que no hallamos ningún ej., se debe sin duda a una conjetura etimológica de éste (lo deriva de hertsi y latz). Mintzoa erlats, minkor eta ilhun. Hb Egia 141. Halako boz herdoil eta erlats bat. Elzb PAd 39. Zure mintzo erlats hori batere ez da izabarena. GAlm 1947, 29 (ap. DRA). Karraxi erlatzez darraikiola. Ibiñ Virgil 78.
(H), erlatz. “Par ext., en parlant d’un son peu clair. Ioare, izkila herlatsa” H. Berantkorrak Martiren borontze-ots erlatzak zirikatzen ditu. Ibiñ Virgil 109.
erlatx. “El que habla con grajeo” VocB.
2. erlatz (BN-baig ap. A). (Sust.). Ronquera; catarro. “Romadizo, constipado” A. Marranta baten ondotikako erlatsa. JE Med 56. Ehun bat marhanta, beste hainbeste erlats eta nik dakita zonbat ezuntsa. GaztAlm 1934, 33 (ap. DRA).
Erlats-ekin loturik, “erlastu” aditza ere aipatu behar da. Norbait hoztu baldin bada, adibidez, hozte horren ondorioz erlastu dela erran daiteke: “erlastu zara. Non hoztu zara?”.
Bestetik, “erlastu”-k badu bere adiera metaforikoa ere, behereko adibidean ageri den bezala. Zer da “Auto erlastua”? Motorrak ongi funtzionatzen ez duena? Zarata edo azantz handia ateratzen duena?
erlastu (L, B, BN, S, R; O-SPAd, SP, Lar, Dv, H (+ h-)). Ref.: A; Gte Erd 172.
Enronquecer. “Erlastea, se morfondre, devenir enroué” O-SPAd 883. “Zintzurra erlastu zait (B, S), erlastua dago (BN-lab)” Gte Erd 172. Konzientzia da behin ere […] marrantatzen edo erlasten ezten predikari bat. Ax 426 (V 276). Erlastua zela eta ez gehiago irrintzina egiteko adinean. JE Bur 149. Kantuño horrek zintzurra erlastu ere daut. Barb Sup 25. Gizon erlastu hura. Ib. 81. Bere boz erlastuarekin. Lf Murtuts 33. Oiu arroz erlastuta (erlaztu, marranta dauka, ronco). Zait Sof II 52.
(Fig.). Oto erlastua. JE Ber 98.
erlatxtu. “Adquirir ese defecto [de hablar con grajeo]” VocB. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)
Sinonimoak: adj.
[marrantak jo] marrantatu, erlastu (Elhuyar Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar Hiztegia):
es (1) ronco, -a; afónico, -a (2) ronquera, afonÃa
fr enrouement ; enroué, -ée
en (1) hoarse (2) hoarseness
port (1) rouco(a) (2) ronqueira, rouquidão, afonia
Mintzoa erlats, minkor eta ilhun. Hb Egia 141 (Orotariko Euskal Hiztegia)
erlats (thehealthtime.com)
Zu eunpo eginta, / oiera igo ezinta […] ezpañetan daukazu / matsaren tinta. Auspoa 77-78, 48. Eguerdin naikoa, eta gauean enpo (AN-larr). Inza NaEsZarr 734. Liburu apaña, olerki apañez enpu egiña. Lek in Paben Loidi Txiruliruka (ap. DRA). Beti enpon gauden ta, gizentzen yarritako zerria biño ukerro (AN-gip). PPer FLV 1987, 193. Zanbonba bezala hazi zitzaion urez enpo egindako gorputza. PPer Harrip 113.
Reply