Tagged: F Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

  • Maite 11:09 pm on 2021/10/03 Permalink | Reply
    Tags: F   

    fetxo 

    1 adj. Ipar. Adoretsua, bihoztuna; sendoa; trebea. Frantsesak, iduri arren euskaldunak baino fetxoagoak zirela, hala armaz nola kuraiaz, egin ziren euskaldunen meneko. 2 adj. Galanta, itxura on edo ederrekoa. Sartu dira elizan bi mutil gazte, fetxoak eta galantak. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    1. (Ht VocGr 336, Lar, Dv, H), fexo (Dv), fetzo (Dv), fezo (BN-baig ap. A ; Dv) Valiente, bravo; activo. “Brave” Ht VocGr. “Bravo” Lar. “Fetxo ou fexo et leurs dérivés ont pour augmentatif fetzo ou fezo, vailant, actif” Dv. v. 1 pijo. Franzesek iduri arren eskualdunak baino fixoagoak zirela, hala harmaz nola kuraiaz, […] egin ziren eskualdunen meneko. ES 115. Orai fexo, gero nagi. Ch III 33, 1 (SP ikhastera iarria, Mst estüdiuari emana, Ol leiatsu). Han ez da behar nagirik, / Ez gezurrez den eririk, / Han dakite eragiten, / Alferra fetxo egiten. (1798). BertsZB 102. fizo (B).
    “Persona buena, muy formal. Mutiko fizua ta ona. Fizua ta maitagarrie ” Izeta BHizt2. .

    2. (SP), fitxo (H). “Gentil […], galant” SP. “Qui a un extérieur, des manières agréables, galantes, de personne bien apprise” H. Uste dutenek gizon fetxo direla, halako hitzik konbersazionean erranez, eztakite zertako eginak diren konbersazioneak. “Ceux qui pensent être galants hommes” . SP Phil 339 (He 341 gizon galantarena egiten dutela).

    3. (SP, Urt I 88), fitxo (H), fijo. “Adroit, habile” H. Joko suerte guzietan fetxoa da. He Phil 285. Nere amigua, / kantari fijua, / euskaldun klarua, / pare gabekua. AzpPr 124.

    4. (Chaho, Dv, H), fexo (Dv), fixo (Chaho, VocBN→A, vEys), fitxo (H), fetzo (L-côte, BN-ciz-arb ap. A; Dv), fezo (BN-baig ap. A ; Dv) “Adj., qui a de la corpulence, même de la force apparente” VocBN. “1. gras, gros, corpulent, bien portant, de bonne mine; 2. par extens., fort, vigoureux” H. “Corpulento” A. “Fetzo, robusto, muthil fetzo bat egiten hari da (L)” Lander (ap. DRA). Parisen miseria handiago eta hek gizenago: xorro lodi, matel gorri, segur fetxo-fetxoak ziren bi senhar-emazteak! GAlm 1957, 59. (Ref. a cosas). Untzi egiteko arbola fixoz bethea da. ES 110. “Hermoso, ederra, galanta, polita, fitxoa ” Lar. [Eskualdunak] izpiritutsuak dira, bizitzen dakitenak, edo kortesak, eta zernahi harma suerteren erabiltzen trebeak, alegerak edo umore onetakoak, fixoak eta ongi eginak. ES 110. Sartu zire aldare nausiko kapillan bi mutil gaste fixoak eta galantak (304). ‘De bello aspecto y hermosos’. LE-Ir.

    5. (Ref. a cosas). Apropiado, óptimo. Orain da muga fetxoa oneratzeko. “Aptum tempus” . SP Imit I 22, 5 (Ch orai da denbora ziñziñez konbertitzekoa).

    6. fixo, fitso (S ap. Lrq; Gèze), fijo. Fijo. “Adj., fixe” Gèze. Cf. fitsatu. Señale fixoa eztagola Jangoikoa zeurekin (AN, s. XVIII). FLV 1992, 302. Dauzka estankuak / prezio fijuak. MendaroTx 84. Emakume denen arpegietan / halako animalikeria somatzen dut / zoramena, arpegi-idorra, mirada fijoa. Lasa Poem 70. Baña zuretzako bi ordu geiago fijo eguneroko jarri dizkizugu. Albeniz 222. En DFrec hay 5 ejs.

    Sinonimoak: izond. (Ipar.) (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    [pijoa]: adoretsu, ausarditsu, ausart, ausarti, errutsu, gori, gupidagabe, indardun, kartsu, kaskail, kemendun, kementsu, saiatu, bipil Ipar., kalipudun Ipar., kaliputsu Ipar., kuraios Ipar., suhar Ipar., azarri Bizk., pijo Gip., mutiri Ipar./Naf., bihoztoi Zub., animotsu g.e., dulabre g.e., ekin g.e., kopetadun g.e., alai zah., bulartsu zah., hardit zah., animoso Heg. beh., baliente Heg. beh., bihoztun Heg. beh., balent Ipar. zah., baleroso Heg. zah., bulardetsu Gip. zah.    

    [trebea]: artetsu, esku-trebe, ezertako, mainatsu, trebe, agudo Ipar., antzetsu Ipar., artez Ipar., jeinutsu Ipar., leber Bizk., pijo Gip., iaio G-N, adret Zub., abil beh., bitore zah., entregu Ipar. g.e., errime Bizk. g.e.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es izond. hábil; dispuesto, -a; activo, -a; brioso, -a
    fr izond. habile, adroit, prêt, actif, active, volontaire; fougueux, courageux, vigoureux
    en izond. skilled, skillful, active, spirited
    port izond. disposto, ativo, espirituoso

    Testuinguruan

    Mutil gazte eta fetxoak hautatu dituzte filmerako. [Europako mugetan barrena, Edorta Jimenez (Txalaparta, 2000)]

     
  • Maite 11:22 pm on 2020/12/11 Permalink | Reply
    Tags: F   

    fidagaiztasun 

    iz. Mesfidantza.  (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    fidakaiztasun. (H), fidagaiztasun (Ht VocGr 384Lar SupH). “Défiance, méfiance, crainte d’être trompé” H.

    Sinonimoak: iz.

    [mesfidantza]: mesfidantza Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. desconfianza
    fr iz. méfiance, défiance
    en iz. distrust, mistrust, lack of confidence
    port iz. desconfiança

    Testuinguruan

    Zuen artean sumindura nahiz fidagaiztasun ami̱i bat geratzen bada, ezaba ezazue lehenbailehen, legamia gaiztoa baita eta goiz edo berandu zoritxarra eta Estatuaren hondamendia ekarriko bailizkizueke. [Gizakien arteko desberdintasunaren eta oinarriei buruzko mintzaldia, Jean-Jacques Rousseau (Juan Kruz Igerabide), EHU РLimes bilduma, 2007]

     
  • Maite 10:24 pm on 2020/10/12 Permalink | Reply
    Tags: F   

    flakezia 

    iz. Ahultasuna. Azkar ezazu, Jauna, gure flakezia. Ezagutzen baituzu gizonen flakezia. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    flakezia. (S ap. Lrq ; Gèze, H), flakeza (Lcc, SP (sin trad.), Urt I 305, Arch VocGr , VocBN ), flakazia, flakaza (Dv), flakozia. Flaqueza, debilidad (física o moral).Faiblesse, défaut de force, défaillance, au physique et au moral” H. v. ahuleria, flakia, flakotasun. Iainkoaren flakezá gizonak baino borthitzago da. Lç 1 Cor 1, 25. Flakezeonen bildur nax, baia / oi ta gura dot azartu. Lazarraga 1169r. Ene aldeko lagunoni / elzaen zako flakezia. Ib. (B)1204r. Seigarrena sufrietea pazienziagaz geure proximoen gatxak eta flakezak. Bet 14 (v. tbn. flakezak en el mismo contexto en CatUlz 35, CatB 52, CatLuz 20, CatAe 48, CatSal 49, CatR 49; OA 100 flakeza). Hunen gaiñean hurbilltzen dire gero flakezak, / eta ungi hilltzera du exhortatzen aphezak. EZ Man I 57. Flakaziaren erdian. Tt Arima 39 (50 flakozia). Neureganat uzten nauzunean ez naiz flakeziarik baizen. Ch III 8, 1. Ikusirik zeure Seme laztanen flakezea. Urqz 55. O, Jinko Jauna, […] gizonen flakezia eta gaixtotarzüna ezagützen dütüzüna. Mst III 46, 5 (Ch, Ip flakezia; SP erorkortasuna, Leon ahulezia). ‘Indazu hirur sosena, flakezan naiz’ diote, / platorik freskoena lagun galdetzen dute. (1780). BertsZB 121. Haragiaren flakezaz. Brtc 263. Ezkare ala bainan gure baitharik flakeza hutsa baizen. Dh 219. Medikuek diotenez flakezia hori garrhaituko duzu oraino. Laph 249. Indar handiak atzeman ditu / zutan gure flakeziak. Xa EzinB 43.
    v. tbn. Bp I 140. CatLav 364 (V 176). Lg I 306. CatLan 4. AR 218. Egiat 190. Monho 82. JesBih 454. UskLiB 12. MarIl 104. Jaur 207. CatS 119. Prop 1876-77, 33 y 54. Ip Hil 149. Arb Igand 177. Etcham 230. Flakeza: Harb 209. Cap (ed. 1893), 14. SP Phil 430. OA 100s. Iraz 34. He Gudu 112. Hb Esk 106. Lap 14 (V 9). Udazken amaierako eguntto bat zen, flakeziaz betea, xirimiriz hordi-hordi eginikako egun tentel horietakoa… Lasa Poem 117. FLAKEZIAZKO. De flaqueza. Ustegabeko edo flakeziazko falta xumerik gabe. Brtc 237. Orhit zite Jesüs-Kristek so batez, Jundane Phetiriri bere flakeziazko bekhatiaz nigar eragin zereiola. UskLiB 55.

    Sinonimoak: iz. Ipar. g.e.

    [ahultasuna]: ahuleria, ahultasun, argaltasun, indargabetasun, makaltasun, ahuldura Ipar., ahulezia, herbaldura Ipar., herbaltasun Ipar., histura Ipar., mendretasun Ipar., erkintasun Bizk., kadentasun Bizk., makaleria Bizk., ahuldade Gip., kaden jas., flakia Gip. beh., erpiltasun Ipar. g.e., flakotasun Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es  iz. (batez ere Ipar.) debilidad, flaqueza
    fr iz. faiblesse
    en iz. weakness; feebleness; faintness
    port iz. fraqueza, debilidade

    Testuinguruan

    -“Zer senti dezu?” galdetu zion urrena. –“Plakiya, aultasuna!” esan zuen doi-doia. [A. Arzac EE 1884a, 159 (Orotariko Euskal Hiztegia)]

     
  • Maite 11:54 pm on 2020/05/27 Permalink | Reply
    Tags: F   

    funts 

    Hiztegi batuan

    1 iz. Zerbaiten, bereziki zerbait abstrakturen, muina edo oinarria. Haren izatearen funts guztia ezagutzeko gai bagina. Arrazoi honen zimendua eta funtsa. Hala bertute haren funtsa nola itxurak. Ez dut esango film honetako sinbolo guztien funts ezkutua ezagutu dudanik. Funts gutxiko ustea. Ezberdintasun guztien funtsa edo erroa zertan datzan. Funtsera jo eta funtsik gabe gelditzen da galdera hori. Bere lagunak funtsik aski gabe gaizki jujatzea. Gure hutsegiteez funtseraino jabetu arte. Zoaz funtsera eta ikusiko duzu ez dela ageri dena. Kontatzen duenak badu beti funtsa eta indarra. D. Dodgeren eleberri kaxkar eta funtsik gabeko bat.

    2 iz. Pertsonez mintzatuz, ganora, zentzutasuna. Funtsik gabeko gizona. Funts onekoa, gaiztokoa. Gazte arina eta funts gutxikoa. Funtsezko gizonen artean.

    3 iz. Kapitala, dirua, ezarritakoa bereziki. Diru maileguaren funtsa eta korrituak. Funtsak gauzatzeko. Nazioarteko Diru Funtsa.

    4 iz. Liburutegi, museo edo kideko batek dauzkan aleen multzoa. Udal liburutegiaren funtsak.

    5 iz. Lur ondasuna. Sos puska bat eginik, funts bat erostera eta emaztegai baten bila heldu zela. Pentze eta alorren erdian, beren funts ederretan bizi dira senar-emazteak.

    funtsean adb. Oinarrian; azken batean, benetan. Funtsean bat gatoz. Dabiden erokeria zelakoa ez zela funtsean erokeria, egiazko zuhurtzia baizik. Funtsean ez garela deus ere. Bi itzulpenak funtsean berdinak dira.

    funtsera eta Ipar. Azken batean, azken finean. Baina zer gara gu, funtsera eta?

    funtsez adb. Behar den bezala. Lana zintzo egin du eta funtsez. Zerbait funtsez egin behar dela ez holakorik gehiago gertatzeko. Funtsez eta zentzuz mintzatzen zaigu Truebaren idazlanez.

    funtsezko adj. Oinarrizkoa; funtsa duena. Funtsezko gauza utzi, hutsalari lotzeko. Duda funtsezkoak. Funtsezko batasunak ez ditu axaleko ñabardurak eragozten. Ez genuen zimentarririk aski, erabateko erabaki funtsezkorik hartzeko.

    Sinonimoak: iz.

    [muina]: arima, asentu, fundamentu, gune, hatsapen, muin, oinarri, printzipio, harroin Ipar., gun Gip.    [pertsonen ganora]: burubide, itxura, kanore Ipar., fundamentu Heg., ganora Bizk., gano Zub., formalidade Heg. beh., pulamentu Gip. beh.    [dirua]: fondo (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. [oinarria] fundamento, principio, base, cimiento (2) iz. [pertsonei dagokiela, ganora] fundamento, sensatez, seriedad, formalidad (3) iz. (Ekon.) fondo, capital, dinero; principal de un préstamo (4) iz. (batez ere Z) terreno, finca, parcela propia (5) iz. [liburutegi, etab.etan] fondo (6) iz. (Zuz.) [lur-ondasuna] fundo
    fr (1) iz. [oinarria] fondement, fond, base, principe ; raison, motif (2) iz. [ganora] fondement, bon sens, sérieux (3) iz. (Ekon.) fonds, valeur principale d’un emprunt
    en (1) iz. [oinarria] ground, reason, cause; basis (2)  iz. [ganora] reliability; responsibility (3)  iz. (Ekon.) fund; principal (amount)

    Testuinguruan

    Bruselak 750.000 milioi euroko funtsa proposatu du. [Iker Aranburu, berria.eus (2020-05-28)]

     
  • Maite 11:31 pm on 2020/03/29 Permalink | Reply
    Tags: F   

    funtsezko 

    iz. Berrogei eguneko bitartea; bereziki, eritasun kutsakorren bat bide duten pertsonei ezartzen zaien bakarraldia, lehen berrogeiren bat egunekoa zena. Laborategia apirilean itxi zuten, eta bertako laurehun langile berrogeialdian jarri zituzten. (Hiztegi batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    berrogaialdi. Cuarentena, período de cuarenta días. v. berrogeizaro. Berrogei-aldi onen ondoren deabrua alderatu eta tentatzen asi zitzaion. Lard 372. Ta andikan berrogei egunera, berrogei-aldia bete zitzaion. Jesus! Ura edaten asi ta an zakurra ikusten zuala. PEBiz 42. Naiz berrogai-aldi ezoak naiz legorikaragarriak edo izotzaldiak edo uzta ugariak zekazten. Or Mi 90. Garizumako edo berrogeialdiko barua, Jesukristo gure Jaunaren baruaren oroipenean egin oi dugu. Or MB 156.

    Sinonimoak

    iz. [berrogei eguneko bitartea]: koarentena, berrogeizaro g.e.

    Beste hizkuntza batzuetan

    • es (1) iz. [isolatze-denbora] cuarentena (2) iz. (Erl.) cuaresma, cuarentena
    • en iz. quarantine
    • fr iz. quarantaine
    • port iz. quarentena

    Testuinguruan

    Zeintzuk dira funtsezko jarduerak?

     
  • Maite 10:28 pm on 2019/06/16 Permalink | Reply
    Tags: F   

    frikunkeria 

    iz. Ipar. Barrabaskeria. Duda-mudan daude, ea frikunkerian behar duten bizi ala lanerako bidea hartu. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    frikunkeria (Hb ap. Lh, H (s.v. fripuneria)), fikunkeria, frikukeria (Chaho, Hb ap. Lh), frikuneria (Hb ap. Lh), fripunkeria (H), fripukeria (Chaho), fripuneria (S ap. Lrq; Chaho, H). “Friponnerie, méchanceté, fourberie” H. Dudan-mudan daude, ea fikunkerian behar duten bizi ala lanerako bidea hartu. Herr 18-9-1958, 4.

    Sinonimoak: iz. Ipar.

        [barrabaskeria]: barrabaskeria, kokinkeria Ipar./Naf. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. barrabasada, travesura
    fr iz. acte de sauvagerie, monstruosité
    en iz. prank
    port iz. malvadeza, maldade, travessura

    -Popocatepel Mexikoko sumendi baten izena da, eta nire haur denboran sumendi bat bezain sutsua nintzelako eta frikunkeria asko egiten nuelako, gure ama zenak Popo deitzen zidan. [Jeans-ak hozkailuan, Patxi Zubizarreta (Alberdania, 2000)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    frikunkeria (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     
  • Maite 11:04 pm on 2019/02/06 Permalink | Reply
    Tags: F   

    fidagaiztu 

    iz. da/du ad. Fidagaitz bihurtu. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: ad. g.e.

        [mesfidatu]: mesfidatu Ipar., itzalgaiztu g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) du ad. desconfiar, no confiar; sospechar, recelar (2) da ad. volverse desconfiado/suspicaz
    fr (1) du ad. se méfier, soupçonner, se défier (2) da ad. devenir méfiant, -e ; devenir soupçonneux, -euse
    en (1) da ad./ du ad. to distrust, to mistrust; to have no confidence in (2) da ad. to become distrustful; to become suspiciou
    port (1) desconfiar, suspeitar; suspeitar, recear, suspeitar (2) da ad. tornar-se desconfiado

    Gezurtiaren damuan fidagaizten dut. (Elhuyar hiztegia, mold.)

    fidagaiztu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     
c
Compose new post
j
Next post/Next comment
k
Previous post/Previous comment
r
Reply
e
Edit
o
Show/Hide comments
t
Go to top
l
Go to login
h
Show/Hide help
shift + esc
Cancel