Gaurko hitza

Tagged: I Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 11:38 pm on 2020/07/09 Permalink | Reply
  Tags: I   

  iluntasun 

  1 iz. Argirik edo argitasunik eza; iluna den edo dagoenaren egoera. Ik. ilunpe. Ez da Jaunarentzat gaurik, ez da iluntasunik, ez da zokorik. Ez zen erraza iluntasun hartan tiroa asmatzen. Ehun eta hogei urteko adinean, begietan iluntasunik ezagutu gabe hil zen. Heriotzako iluntasunaren lo pisuan eror ez nadin. Liburu iluntasunez beteak. 2 iz. Alaitasunik eza, tristura, goibeltasuna. Iluntasunez bete zitzaion bihotza. Gogo iluntasuna. 3 iz. Iluna denaren nolakotasuna. Gauaren alderik beldurgarriena iluntasuna da. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [iluna]: goibeldura, ilun, ilunpe, lainope, ilundura Ipar., goibel jas., goibeltasun g.e., ilundegi g.e., ilundi g.e., ilungo g.e., aizaro Naf. g.e. pl.    

  [tristura]: goibeldura, histasun, itun, melankolia, tristetasun, tristezia, tristura, histura Ipar., ilundura Ipar., itzaltasun Bizk., goibeltasun jas., ituntasun jas., malenkonia jas., damorri g.e.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. oscuridad (2) iz. tristeza, aflicción
  fr (1) iz. obscurité (2) iz. tristesse, affliction
  en (1) iz. darkness, dark (2) iz. [tristezia] sadness; sorrow, grief
  port (1) iz. escuridão (2) iz. tristeza, melancolia, infelicidade, aflição

  Testuinguruan

  Eskaileretara jo zuen, iluntasun trinko baten erdian, arretatsu. [Mirarien kalezuloa, Nagib Mahfuz / Patxi Zubizarreta (Alberdania-Elkar, 2006)]

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 11:27 pm on 2020/07/06 Permalink | Reply
  Tags: I   

  itsasargi 

  iz. Itsasaldean, nabigatzaileen lagungarri eta gidari, eraikitzen den dorre argiduna. Getariako eta Zumaiako itsasargiak ageri ziren urrutira. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  itsasargi. (L ap. Lh ; Bera), itxasargi, itxastargi. Faro. Getariako ta Zumaiako itxas-argiak agiri ziran lurrean. Ag Kr 90. Miarrizko itsas-argiak bidatzen zituela. Barb Piar I 16. Itxasargira dijoan bidea. EAEg 1-3-1937, 1181 (unas líneas más abajo itxastargi). v. tbn. Etxde Itxas 4 (itxasargi).

  Sinonimoak:

  iz. [faroa]: faro (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz.  iz. faro, fanal
  fr iz. phare
  en iz. iz. lighthouse
  port iz. farol

  Testuinguruan

  Itsasargi baten gisa egiten zuen, pizturik, gero itzalirik, ostera pizturik eta tanpez izar handi baten dirdira jaurtiz. [Idi orgaren karranka, Victor Hugo / Koldo Izagirre (Elkar, 2002)]

  

   
• 

  Maite 10:47 pm on 2020/07/05 Permalink | Reply
  Tags: I   

  induskatu 

  ad. induskatu, induska/induskatu, induskatzen 1 du ad. Animalia batek, batez ere txerriak edo basurdeak, muturrarekin lurra altxatu edo harrotu. 2 du ad. Lurrean, haitzetan edo kidekoetan zulo edo barrunbe bat egin. Espainiarrek meategiak zulatu, mendiak induskatu, eta ura ateratzeko, mea hausteko eta bereizteko makinak asmatu zituzten. 3 du ad. Arkeol. Arkeologiako metodoak erabiliz, antzinako hondakinak edo tresnak lurpetik atera, desagerturiko zibilizazioen berri jakiteko. Urtero, japoniar arkeologoek 10.000 aztarnategi induskatzen dituzte. || induskatzeko makina Hondeamakina. Ez dut uste induskatzeko makinak bidali eta dena behera botatzea irtenbidea denik.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  induskatu. (Lar→H), induzkatu (A). “Hozar” Lar. “Fouir, fouiller” H. v. industu, intxusatu. || industu. (V, G ap. A ), induztu (V, G ap. A, s.v. induzkatu ), iñustu (V-m ap. A ).” Inustu, hozar“ Mg PAbVoc. ” Industu (msOch), hozar, mover y levantar la tiera con el hocico (se dice de cerdos y jabalíes)“ A. v. induskatu.

  Sinonimoak: ad. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [muturkatu]: aztarrikatu, haztakatu, muturkatu, uxartu, musurikatu Ipar., kafatu g.e., aztertu Bizk. g.e. [hondeatu]: hondeatu

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) du ad. hozar, hocicar; escarbar (2) du ad. excavar
  fr (1) du ad. fouiller ; gratter (2) du ad. creuser
  en du ad. to dig; to excavate
  port (1) du ad. fuçar, cavar (2) du ad. escavar, cavoucar

  Testuinguruan

  Arkeologoek oso eremu txikia induskatu dute. #gaurkohitza

  

   
• 

  Maite 8:35 pm on 2020/07/02 Permalink | Reply
  Tags: I   

  ilupa 

  iz. Batez ere Naf. Ganoragabea.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  kaier. (Chaho, T-L).

  1. (L-côte, B; VocB ; ill- AN-gip-5vill), ilufa (L-côte). Ref.: A (ilufa, ilupa).
  “Filucha” VocB . “Tamo, pelusa de telar” A.

  2. (B; VocB ), ilupe (B). Ref.: A; Inza EsZarr 176; Izeta BHizt (ilupe). “Persona de poco fundamento” VocB . “Persona pusilánime” A. ” Hau yende ilupe! ” Izeta BHizt. . ” Mugi zaite, zein ilupe zaren! ” Ib. Illupa ori! Ezta urtien urtez ere, etzaik senik erne. Zait Sof 128.

  3. “(L-ain), ajado (traje). Soiñeko hori ilupa duzu (L-ain), ese traje de V. está ajado” A.

  4. “(B), huero” A Apend.

  Sinonimoak: izond.

  Naf. [ganoragabea]: arin, babalore, babo, bulunba, buruarin, eltze, ergel, ero, eroxka, inozo, kaiku, kaskarin, kirten, lelantoni, lerdo, memo, tonto, tontolapiko, tutulu, txatxu, txoriburu, zoro, zoroxka, zozo, zozoilo, ments Ipar., pello Ipar., xanfarin Ipar., zuntzun Ipar., tontolo Heg., txoropito Heg., atunburu Bizk., gangar Bizk., ganorabako Bizk., ganoragabe Bizk., ganoragabeko Bizk., kokolo Bizk., lapiko Bizk., lelo Bizk., mozolo Bizk., papao Bizk., pepelerdo Bizk., taket Bizk., tankalo Bizk., tentel Bizk., txotxolo Bizk., tetele Ipar./Naf., pettux Lap., pergut Zub., astapito beh., ganbelu beh., alotza g.e., haizebelats g.e., inputika g.e., narra g.e., txolin g.e., zoroko g.e., memelo Bizk. beh., koko Bizk. g.e., txotxin Bizk. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Google translate):

  es (1)  iz. tamo, pelusa [telar] (2) iz. (Bot.) tomento (3) izond. (batez ere GN) insustancial, negligente, sin fundamento
  fr (3) izond. (batez ere GN) insignifiant, négligent, sans fondement
  en (3) izond. (batez ere GN) insubstantial, negligent, unsubstantiated
  port (3) izond. (batez ere GN) insubstancial, negligente, sem fundamento

  Testuinguruan

  Ilupa xoranda, xoxo alaena! [Rock’n’roll, Aingeru Epaltza (Elkar, 2000)]

  https://twitter.com/txargain/status/1278282692258344962

  

   
• 

  Maite 11:22 pm on 2020/06/18 Permalink | Reply
  Tags: I   

  itsutasun 

  1 iz. Ikusmen gabezia, itsu denaren egoera. Ik. itsumen. Eskolarik eza itsutasuna bezala da. 2 iz. Zentzuari edo adimenari jarraitzen ez dionaren nolakotasuna edo egoera. Oi, gizonen itsutasun eroa! Adimenaren itsutasuna. Bihotzeko itsutasuna. Zeruaz kontu gutxi egitea itsutasun handia da. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  itsutasun. 1. (V, G, AN, L ap. A; SP, Urt IV 5, Ht VocGr 330 <itx->, Lar, Añ, Lecl, Dv, H, VocB ), itsutarzun (BN ap. A ; VocBN , H (BN)), itxutasun (V-gip ap. Etxba Eib ; vEys, H (V, G)), utsutarzun (Gèze, H (S)).
  Ceguera; ofuscación, obcecación. “Aveuglement” SP, Gèze y Dv. “Allucinatio” Urt I 530. “Ceguedad” Lar, Añ y A. “Cécité” VocBN y H. “Ceguera material” A Morf 68. Lecluse da la forma itsuntasun, copiando la casi segura errata de Harriet. v. itsumen, itsumendu, itsukeria.
  Gure artian haur dakusat itsutarzun handia / nola dugun zerbitzatzen hanbat gure etsaia. E 25y53. Iuduen itsutasuna. Lç Rom 11, tít. Hain da itsustasun eta itsutasun handia. Ax 136 (V 89; tbn. itxutasun eta itxustasun en Lar SAgust 7). Arren, argitzatzu / gure itsutasunak. Gç 144. Arimaren ütsütarzüniala. CatOlo 102. (ap. DRA) Ezin sendatuzko itsutasun batetarat [erori] . Ch III 6, 5 (SP itsutasun; Mst ütsümentü). Gure bihotzeko ütsütarzüna. Mst II 5, 1 (Ip ütsütarzün). Ah zer itsutasuna, Jauna, zu ez amatzea! Cb Eg II 136. Haren loria eta botherea seinalaraztekotzat zela itsutasun hura. Lg II 177. Zer egin dot neure itsutasun gogorrian! Mg CO 54 (CC 243 itxutasun). O itxutasuna! O erakeria! Añ EL1 34 (LoraS 14 itsutasun). O entendamentuarén itsutasúna! LE Ong 49v. Jentileen itsutasuneetati ta pekatubeetati Jesukristok librau zitubalako. fB Olg 143. Itsutasun onek jende zorigaiztoko argan badirau. Lard 431. Oi itsutasun harrigarria! Dv LEd 49. Kenduten deutsaz biotzari ta adimenari itsutasunak. Ag AL 121. Euskaldunen itsutasun da ergelkeria. Lh EEs 1915, 233. Berak semearentzat zeukan itxutasunarekin. JAIraz Bizia 118. Alako itsutasunez amiltzen nintzan. Or Aitork 42. Itxutasunez jausi giñean / zoragarrizko neurrire. Ayesta 137.
  v. tbn. Mat 247. ES 389. Mb JBDev 100. Brtc 107. Ub 38. CatBus 49. Txill Let 127. Zait Plat 149. Itxutasun: FLV 1989, 105 (Munarriz, s. XVIII; 119 <isutason>). CrIc 142. JJMg BasEsc 232. Ur MarIl 71. Itsutarzun: Tt Onsa 106. Utsutarzun: StJul 140 (ap. DRA). UskLiB 93. 2. Punto oscuro, confuso, dudoso.
  Eskritura Sainduan edo tradizionean zenbait itsutasun edo ilhuntasun kausitzen denean, nork du haren esplikatzeko eta juiatzeko indarra eta zuzena? CatLav 161. (V 84)

  Sinonimoak:

  iz. [ikusmen-gabezia]: itsudura, itsumen, itsumendu Ipar., itsumendi Bizk. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. ceguera (2)  iz. (hed.) ceguera, obcecación, ofuscación
  fr (1)  iz. [gabezia] cécité, aveuglement (2)  iz. (hed.) aveuglement
  en iz. blindness
  port (1) iz. cegueira (2)  iz. (hed.) cegueira, obcecação, ofuscação, ofuscamento

  Testuinguruan

  Gure barruan bada izenik ez duen zerbait, eta hori da benetan garena. [Itsutasunari buruzko entsegua, José Saramago]

  

   
• 

  Maite 10:53 pm on 2020/06/17 Permalink | Reply
  Tags: I   

  iratxo 

  1 iz. Gizakiei laguntzen edo, bereziki, kalte egiten omen dien izaki alegiazkoa. Ik. inguma. Badirudi, gainera, iratxo madarikaturen batek okertzen zituela gure pausoak, hitz jatorren ordezko bila genbiltzanean. Halabeharra deritzan iratxo beltz hori. 2 iz. Mamua. Gogo bat, itzal arin bat, iratxo bat igaro zen etxe ondotik. Iratxo edo arima herratuen baitako sinestea ere galduz doa. Hil berri baten iratxoa. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  iratxo. (V-ger-ple-m, G; Lar Sup, msOch 318, Izt, H), iditxo (V-ger), ieltxu (V-ger), ireltso (V-arr), ireltsu (V-ger-m), iretxo (V-ple; msOch 318, Añ (V), Izt), ireltxo, ireltxu, iritxo (V-ger), iratxe (Hb). Ref.: A (ieltxu , iratxo, iretxo), EY I 361; JMB Mund IV 124.

  Duende, fantasma, espíritu. “En V-ger-arr-m creen que los duendes son aves y tienen luz en el paladar” A (s.v. ieltxu). ” Ireltsuak asto modukoak eidira (V-ger). Txarri antxekoak eidira ireltsuak (V-m)” A EY I 361. ” Iditxuek edo iritxuek. Txarrikume antzekuek ixeten ei die (V-ger)” JMB Mund IV 124. Cf. LexBi: “Irachus, brujitos; seres fantásticos, […] algo así como los gnomos”. v. irelu.

  Tr. Documentado en textos meridionales, sobre todo del s. XX. En DFrec hay 4 ejs.

  *Gaxoto irabazia iratxoen da irazia. “Lo mal ganado es de la fantasma exprimido” . RS 301. Sarreran izutu ziran, iratxo edo duenderen bat zalakoan. Lard 400. Iratxoen garaipena da au! […] kazkabar-erauntsia bezala doa iratxo-taldea. ‘Follets’ . Or Mi 73. Hil berri baten iratxo edo arima. Mde Pr 371 (HaurB 94 iretxo). Iratxoeri iñolako otoitzik egiten etzitzaielako. “Ad aliquem spiritum” . Or Aitork 78. Alabearra deritzan iratxo beltz ori. Vill Jaink 178. Robinson Crussoeren iratxoakin nabilela berriro. Lasa Poem 117. Scrooge agure zekena Gabon-iratxoek piztutzen duten bezala. MEIG I 80. v. tbn. Azc PB 77. Mok 17. Zait Sof 24. Etxde JJ 195. Ibiñ Virgil 79. NEtx LBB 232. Ireltxo: Ir YKBiz 213. Ireltxu: Atutxa Mugarra (ap. DRA).

  IRATXODUN (Lo) que contiene un espíritu, encantado. Agerketak ikusi dituzte iratxodun tokietan. Mde Pr 339. Etxe iratxodunak edo “pamerialak”. Ib. 337.

  Sinonimoak (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  iratxo iz. [inguma]: inguma    

  iratxo iz. [mamua]: mamu, fantasma Ipar., munstro Ipar., bidutzi g.e., aujame Zub. g.e.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. duende (2) iz. fantasma; espíritu
  fr  iz. lutin, fantôme, esprit
  en iz. goblin, elf
  port (1) iz. duende (2) iz. fantasma; espírito

  Testuinguruan

  Sentimendu minenak ere iratxo bihurri bat gordetzen du bere baitan. [Ihes betea, Anjel Lertxundi (Alberdania, 2006)]

  

   
• 

  Maite 11:56 pm on 2020/05/26 Permalink | Reply
  Tags: I   

  ipitz 

  iz. Ardiak lepoan daraman zintzarria.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 ipitz. (V-m, G-azp ap. A ), ipitx (V-m ap. A ), ipintx (G-azp ap. Iz ArOñ ).
  Estropajo o escobón para limpiar el horno. v. ipizki.

  2 ipitz. v. ipitx.

  Sinonimoak: iz.

  [ipitz] : ipizki (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es  iz. estropajo, fregajo
  fr iz. éponge, éponge à récurer
  en iz. scourer
  port iz. bucha

  Testuinguruan

  Ipitzarekin garbitu beharko dizut aurpegia (Elhuyar hiztegia)