Gaurko hitza

Updates from Inaki Agirre Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Inaki Agirre 10:33 pm on 2017/06/25 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  bihotzondoko 

  iz.  1 iz. Nahigabea. 2 iz. Bihotz zirrara. Zauriak eta heriotza aipatu arren, ez digu halako bihotzondokorik ematen. Lan honek bihotzondoko zoragarriagoa ematen du, gizaldi hartako olerkari bikainenak baino. Bihotzondokoa hartu. Erdaraz esan ez diren gogoeta eta bihotzondokoak. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  bihotzondoko (G-azp-goi). Ref.: Gte Erd 229, 278.

  Disgusto. “Nik Juan Migeli eman dioan biotz-ondokoa!, ¡mira que es grande la aflicción que he causado a Juan Miguel!” Ayerb EEs 1915, 231. “Naigabe aundia eman zida (AN-5vill), ark eman zidan biotzondokoa (G-azp)” Gte Erd 229. En AxN se explica biotz ukhaldirik (64) por biotzondokorik, bihotz ukhaldi (579) por biotz-tondoko [sic]. Otz dagola ikusita ere, alperrik; ez nai, ta ezin siñetsi olako biotzondoko gogorra. ‘Au coup inconsolable’. Or Mi 149.

  (AN-larr). Impresión, sensación anímica. “Impresión (AN-larr)” A Apend y A EY III 303. Zergatik ote-ta lan onek zaustada edo biotzondoko zoragarrigoa ematen dun gizaldi artako olerkaririk bikaiñenak baiño. Or Mi III. Beste antze guziak aldakaitz irauten ikusteak biotzondoko aundia egin zion. Zait Plat 13. Baina negarrak, zinkuriak, zauriak eta heriotza aipatu arren, ez digu halako bihotz ondokorik ematen. MIH 248. Ez zait berehalakoan ahaztuko oraindik orain, […] hartu nuen bihotzondokoa Haritschelharrek gure bertsolariaren bizitza eta heriotze tristeaz […] argitasun berriak ematen zizkigularik. MEIG III 83.

  Sentimiento. Txikitandik ezagutzen zaitut eta zure biotzondokoak ondo dakizkidan arren, zere agotik entzun nai ditut oraingoan. TAg Uzt 299. Beti biotzondokoak estalzen eta ezkutatzen ibilli bearra. Ib. 306. Zure zori-txarrak biotz-ondoko ederra eragiten didate, agure! Zait Sof 127. Euskarak erdaraz esan ez diren, edo hain ongi adierazi diren, gogoeta eta bihotzondokoei bide emanaz bakarrik jaso dezake burua. MEIG II 58.

  Sinonimoak: iz.

      [nahigabea]: atsekabe, damutasun, dolu, dolumin, kino, lorraldi, nahigabe, pena, samin, samintasun, sentikizun, bihozmin Ipar., kirastasun Ipar., kirats Ipar., xangrin Ipar., tamal Bizk., axanpa Gip., atsekaitz g.e., desplazer g.e., dolore g.e., nahigabetasun g.e., samindura g.e., hiramendu zah., disgustu Heg. beh., lastima Heg. beh. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. disgusto; impresión, emoción, sentimiento
  fr (1) peine, souffrance (2) impression (3) sentiment, émotion
  en (1) suffering, sorrow; displeasure, annoyance (2) impression, feeling, sensation (3) feeling, emotion, sentiment, sense
  port (1) sofrimento, desgosto (2) impressão (3) sentimento

  Lan honek bihotzondoko zoragarriagoa ematen du, gizaldi hartako olerkari bikainenak baino. (Hiztegi Batua)

  

  bihotzondoko (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Inaki Agirre 11:39 pm on 2017/04/14 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  garranga 

  iz. 1 iz. Amua; amuaren zati zapala. 2 iz. Izotz kandela. 3 iz. Txakurren lepokoa. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 garranga (V-och-gip, G-goi-nav), karranga (V-gip-al), karranka (Lcc). Ref.: A (garranga, karranga); EAEL 225; Iz Als (izotzá), ArOñ.

  “Carámbano”, “heladao hielo” Lcc. “Canelón, carámbano de hielo” A. “Costra de hielo” Ib. Cf. VocNav: “Garrangla: carámbano de hielo que cuelga de un tejado (Améscoa)”. En Laminoria (Alava) hay carranca ‘hielo de los charcos’. Biotzean labe goria ta buruan izoztea ta garranga dutenak. Zait Plat 83.

  2 garranga (SP, H, A), karranka, garanga (V-gip ap. Iz ArOñ).

  “Le chant de la poule. Oilloa garrangaz dago” SP A. “Garangaia, garangaak: ruido, v.gr. de las gallinas” Iz ArOñ. Cf. 1 karranka. Harturik […] bi oilo eder batere karrankarik eginarazi gabe. Prop 1892, 281. [Oiloek] karranka zerbeit egin bailezakete. Ib. 281.

  3 garranga (V-gip, G-goi, BN-baig, Sal ap. A; Aq 1091 (AN)), garrangla (B, Sal ap. A), karrankla (AN, Sal, R ap. A), garanga (AN ap. A).

  1. “Burdiña-garranga (Sal), carlanga, collar con unas puntas de hierro de los perros” A. “Garanga, carlanca, collar de perro contra lobo” Ib. Cf. VocNav: “Garranga, carlanca o collar de púas de hierro que se les pone a los perros de ganado (Aoíz). En Roncal carrancla”. Garranga pare bat berriak. HerVal 142.

  “Garranga (BN-ciz), collar en general” A. [Txakur] guziek ermaten zien lepoan xoraldi bat itze anitzekin ta puntak kanpoko aldeala ta diaitzen zren karranklak. ZMoso 35.

  2. (Aq 1306 (AN)), garanga (AN ap. A), garangla (T-L ap. DRA). “Horca de perros” Aq. “Horca de animales” A.

  3. “Púas de hierro de la carda” A.

  4. “Dentadura o filo dentado de la hoz (G-goi)” JMB At.

  4 garranga (V, G, AN-gip; H). Ref.: A; VocZeg 285; Iz To; Gte Erd 14.

  1. Anzuelo. “Galla, pala del anzuelo” A. “Amorria garrangari itsatsi zio (AN-gip), […] Juanitori garrangan amorraia itsatsi zio (AN-gip)” Gte Erd 14. Garranga (amua) beera, arraina gora. A Ardi 3.

  Bekatu ura dala zauri bat beñere ongi sendatuko ez dana eta garranga bat betiko eriotzaren puzoia berekin duana; eta garranga au irinsi duana […]. AA III 128.

  2. “(G-azp), instrumento a modo de tenedor para coger peces en aguas de poca profundidad” A.

  5 garranga (V-m-gip ap. A).

  “8.º tuerca, extremidad de hierro en espiral del huso. […] 12.º tornillo (Mg PAb)” A. [Neure alaba eunliak] esan daizuzan euren izenak. […]. Au, garrangia. Oneek, izunzak. Bestiok […]. Mg PAb 140. Tapotziriantzekoak (sacacorcho) garrangaren (tornillo) erara antxika uretan. Bähr EEs 1922, 110.

  6 garranga (G-goi ap. A), garranda (V-ger ap. A Apend).

  “Mella en medio de la oreja; es el más largo de los estigmas que hacen los pastores en la oreja de las ovejas” A. “Cierto estigma del ganado lanar en la oreja. Se le hace por debajo” A Apend.

  7 garranga (V-m ap. A).

  “Papada, dobladillo de carne bajo la barbadilla” A. Cf. H: “Garranga, gorge”, que cita a Lar, pero no se encuentra. v. 2 garrangila.

  Sinonimoak: iz. Ipar.

      [oiloaren oihua]: alara, kakara, kakaraza, karaka, kokoratz Ipar., kada Heg. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (Ipar.) cacareo (2) 1 iz. (Itsas.) anzuelo; pala del anzuelo 2 iz. [txakurraren lepokoa] collar 3 iz. mella, marca que se les hace a las ovejas en la oreja 4 iz. [izotz-kandela] carámbano, canelón
  fr (1) gloussement (2) 1 iz. (Itsas.) hameçon 2 iz. [izotz-kandela] glaçon
  en (1) clucking (2) 1 iz. (Itsas.) hook, fish hook 2 iz. [izotz-kandela] icicle
  port (1) cacarejo (2) 1 iz. (Itsas.) anzol 2 iz. [izotz-kandela] sincelo

  Biotzean labe goria ta buruan izoztea ta garranga dutenak. Zait Plat 83.  (Orotariko Euskal Hiztegia)

  

  garranga (Gaurko Hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Inaki Agirre 11:28 pm on 2017/03/21 Permalink | Reply
  Tags: U ( 112 )   

  uhandre 

  iz. Euproctus, Triturus eta Amphiuma espezieetako urlehortar batzuen izena. (Hiztegi Batua)

  Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa:
  

  iz. 1. ZOOL. Kaudatuen ordenako eta Euproctus, Triturus eta Amphiuma generoetako anfibioen izen arrunta. Urari oso lotuta bizi dira, dimorfismo sexuala dute araldian eta animalia txikiz elikatzen dira. 2. MIT. Gerritik gora emakumezkoa eta gerritik behera arraina den itsasoko ninfa. • gailurretako uhandre. T. alpestris. || uhandre marmolaire. T. marmoratus. || uhandre palmatu. T. helveticus. || uhandre piriniar. E. asper.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (Zool.) tritón (2) iz. (Mit.) sirena
  fr (1) iz. (Zool.) triton (2) iz. (Mit.) sirène
  en mermaid
  port (1) iz. (Zool.) tritão (2) iz. (Mit.) sereia

  Salmahaiaren atzeko sorgina azti bati aholkuak ematen ari zitzaion bi isatseko uhandreak zaintzeko; beraz Harryk, Ronek eta Hermionek itxaron egin behar izan zuten. [Harry Potter eta sorgin harria, J.K. Rowling / Iñaki Mendiguren (Elkar, 2000), Orr.: 52 ] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  uhandre (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Inaki Agirre 9:52 am on 2017/01/15 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  aihen 

  1 iz. Mahatsondoa. Aihena landatzeko bere mahastian. 2 iz. Mahatsondoaren adarra. Ni mahatsondoa naiz, zuek aihenak. Mahatsondoari aihen zaharrak inausi behar zaizkio. 3 iz. Beste landare batean edo zernahi gauzatan kiribildurik hazten den landare kimua. Aihen batez esteka ezazue. Baba aihenak. aihen belar, aihen-belar Hazten den tokian aurkitzen dituen gauzetan kiribiltzen den zernahi landare. Horma bateko aihen-belarren artean. Aihen-belar zaharrek zintzilikariz gerrikatzen zituzten lizar eta lertxunak. aihen ezker Ezker-aihena. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: iz. (UZEI sinonimoen hiztegia)
  

      [mahatsondoa]: mahats, mahatsondo, aihenondo Ipar. g.e.

      [mahatsondoaren abarra]: laira Ipar.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. [mahatsondoak, bestelako landare batzuek] sarmiento; pámpano, tallo trepador (2) iz. vid ➥ mahatsondo
  fr iz. sarment
  en (1) iz. (vine) shoot (2) iz. vine ➥ mahatsondo
  port sarmento

  Ni naiz aihena, zuek xirmenduak. (Elhuyar Hiztegia)

  

  aihen (FlickrCC, Daniel Horacio Agostini)

   
• 

  Inaki Agirre 10:58 pm on 2016/12/01 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  apailatu 

  du ad. (Ipar.) Prestatu, antolatu (gaur egun, sukaldaritzan oso erabilia). (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  apailatu (T-L).

  Preparar. “Préparer, […] aphailatu” T-L. v. aparejatu, apaindu, adelatu, prestatu. Tr. Documentado en autores septentrionales del siglo XX y en S. Altube e Ibiñagabeitia. En DFrec hay 18 ejs., de ellos 8 meridionales. Egurrak lagun beza / gelaria berdin, / Saltsak apaila ditzan / gatz’ta biperrekin! Etcham 156. Hemen berean nintzen, oilaskoak lumatu eta husturik: apailatu nahi nituen. Lf Murtuts 52. Ligik karroa jalgi zuen, mandoa apailatu eta abiatu ziren. Belegarralde Ez… odoleraino 4 (ap. DRA). Ni mahainean jartzen naizelarik bazkari egiteko, ez dut bururik berotzen jakiteko nola sukaldean etxekandereak aphailatu duen ekhartzen daukun saltsa. Lf Herr 16-2-1956 (ap. DRA). Sukaldean bixkotxa gaien aphailatzen ari zen. JEtchep 21. Gaitzeko errespeturekin, bere mahain, kadera, pipatzeko, aphailatzen dazko. Larz Iru 62. Testili, mirabe bat zenun, itailarientzat jakia apailatu ta ontzen zuna. Ibiñ Virgil 36. Eldu den Bazkotan, Azkaindarrekin emaiteko dugu Orreaga pastorala aundi bat. Laster lotuko gira apailatzen. Larz in Alzola Atalak 118. Aditzale eta ikusleak ere arduratuak ziren, apailatzen ari zen jai handiaz. Lf in Casve SGrazi 15.

  Disponer, organizar, ordenar. v. antolatu. Jainkoak mundua gizonarentzat egina du eta gizonari emana dio; haatik ez dio bururaturik eman; utzi dio haren aphailatzeko ahala edo kargua. Lf Herr 18-8-1955 (ap. DRA, s.v. ahal). Ementxe uzten baitut ainbeste neke eta lorrez apailatu nuan kabia. Alt LB 93. Liburu bat bezala mintzo zen, hitzak behar ziren tokian ezarriz […] haren solasak buruan aphailatuak ageri zuten. JEtchep 87. Ilhabete hau osorik pagatua izanen zauk!… Gero, hire bizia aphailatuko duk ahal dukan bezala. Larz Iru 92. Alaba hor diat […] Nahi baduk harekin aphailatu hire bizia, nere ontasunak eta kanperogoa hiretzat dituk. Ib. 102.

  (Aux. intrans.) Prepararse, disponerse. Bera aphailatzen da bulegoan, alegia paperetan galdua. Larz Senper 62.

  (Con dat.). Prepararse (a), prestarse (a). Berritz ere bizar egiteari aphailatzen da… athea jotzen dute. Larz Senper 34. Ama Handiari ekartzen zioten kar samur sakon bat: pentsu zuten zeremonien medioz jainkostatzen zirela eta betiko bizi dohatsu bati [sic] apailatzen. Lf CEEN 1973, 129.

  Bizkitartean ezta egunetik biharrera aphailatu Michel Garikoitz lan handi horri buruz. Etcheb MGaric 34.

  Sinonimoak: ad. Ipar.

      [organizatu]: antolatu, eratu, muntatu, organizatu, zuzendu, adelatu Zub. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es du ad. preparar, disponer
  fr du ad. préparer, accommoder, disposer
  en du ad. to prepare
  port du ad. preparar, dispor

  Usoak lumatu, hustu eta apailatu ditugu. [Trapuan pupua, Patziku Perurena (Erein, 2001)] (Orotariko Euskal Hiztegia)

  Antzezlariak apailatzen ari dira igandeko emanaldirako. (Orotariko Euskal Hiztegia)

  

  apailatu (Argazkia: guilherme nunes da silva. Flickr)

   

   

   
• 

  Inaki Agirre 11:19 pm on 2016/10/04 Permalink | Reply
  Tags: X ( 52 )   

  xextra 

  iz. ‘eztabaida, kalapita’ (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  xextra, sestra. Disputa. “Sesioa (G-azp)” NEtx (comunicación personal). Xextrarik geienak diruak eragiten dituala-ta, ez ba egi makala. Agur 23-6-1973 (ap. DRA). Gure artean hainbeste xextra eta eztabaida izan ez bagenitu. PMuj in MEIG I 96. Horrelako xextrak beti izan dira gure artean. Id. ib. 96. Nire zinegotzitzako sestra, buruauste ta garaipen pozaren ondoren. Gerrika 265.

  Sinonimoak: iz.

      [eztabaida]: debate, ezbai, eztabaida, hizka-mizka Ipar., argudio g.e., baiez g.e., elea g.e., eztabai g.e., eleka Ipar. g.e., iharduki Ipar. g.e., ihardukitza Ipar. g.e., ihardukimendu Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es disputa, riña
  fr dispute, argument
  en dispute, querelle
  port disputa, rixa, contenda, enfrentament

  Inpunitatearen aldarean, lasai jarraitzen du Gonzalezek xextra politikoaren erdian.  [«Egindakoak egin arren», Iñaki Petxarroman (Berria.eus, 2016-09-29)]

  Egia da, bertsogintzaren oinarri-oinarrian dagoela elkarren arteko borroka dialektikoa, baina gaur egun ez du sasoi batean zuen gordintasunik xextra horrek. [Hogeita bina, Andoni Egaña (Hariadna, 2004), Orr.: 75 (EPG)]

  

  xextra (FlickrCC, Ayana T. Miller)

   
• 

  Inaki Agirre 9:14 pm on 2016/08/07 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 315 )   

  zazpiki 

  1. iz. eta izond. Emakumea ernaldu eta handik zazpi hilabetera jaiotzen den haurra. 2. izond. Egonarri gutxikoa; edozergatik urduri edo egonezinik jartzen dena. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa) 

  Orotariko Euskal Hiztegian

  zazpiki (V, L-côte, S; Lar, Zam Voc), saspiki (V-gip). Ref.: A; Iz ArOñ (saspíki); Etxba Eib; Elexp Berg.

  1. Sietemesino. Cf. Ag G 30: “Zazpikiñeko mutillak”. Hordua baño len jaioa ta zazpikia zen Luci beraren erriko aur bat. Mb IArg II 310. Bai, nere aitak dionez, Kresala ta ni almen gabeko gizonaren egintzak gera, zazpikiak, eta gure aitak ondo ezagutzen gaitu. Ag G I. Gogoazko arazoetan emagin omen zan, egiaz erdi-egiten lagun egiten baitzion entzuleari […]. Entzuleak aurgaizto, edo, zazpikiren bat sortu bazuen, bazterrera iaurtiten omen zuen. Zait Plat 91. Sorkeria etzuan izan ain mardula. Aur zazpikiaren antzekoa. Agur 23-6-1973 (ap. DRA).

  2. (V, G-azp, L-côte, S). Ref.: A; Etxba Eib; Zubk Ond. Impaciente. “Iñun geldirik egon ezindako ume zazpikixa urten desta” Etxba Eib. “Dícese de las personas cascarrabias y de poco asiento. Ez jarritta, ez zutik, ez kalian, ez tabernan, ezin leike patxaraz ibilli zazpiki orrekin” Elexp Berg. Geldi, Koldo zazpiki, geldi! Orren azkar egosten al da ba lapikoa? NEtx Nola 29. –Aitak bialdu nau deirik ba ete dagon jakiten. –Ondo zazpikia da bera. Zubk Egan 1960 (3-6), 265.

  3. (Lar, Hb ap. Lh, H). “Pléyades, siete cabrillas, izardi zazpikia” Lar. “Cabrillas las siete, zeruko zazpikiak” Ib.

  Ikus xaxpiki

  XAXPIKI. (Forma con palat.). Inquieto, impaciente. Jesus! I aiz ume xaxpikia! Norako presa dun? Etxde JJ 203. Gure bertsolari xaxpikiak [Iparragirrek], iñun egoneziñak, alegia, berriz ere Frantzira jo zun. Etxde 16 seme 77. Agirre xaxpikiak asalda-erazi zun espediziñoko gudari taldea. Etxde Itxas 31. Ia ba, aguria emen dabil xaxpiki antzera-ta. Zubk Egan 1960 (3-6), 270. Ai, xaxpiki, xaxpiki! Zendoia 145.

  Sinonimoak (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [zazpiko] : zazpiko
  [kakalarri] : kakalarri, prakerre, ipurterre, pairugabe, erretxina, egonezin, kakapirri

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz./izond. sietemesino, -a (2) iz./izond. impaciente, cascarrabias
  fr (1) iz./izond. prématuré de sept mois (2) iz./izond. impatient, -e ; grincheux, -euse
  en (1) iz. (formal) baby born two months prematurely; izond. premature (2) anxious, nervous
  port (1) adj & m, Æ’ setemesinho(a) (2) impaciente

  – Ez zen erraza zu nola tratatu asmatzea, zazpikia esku artean baino mendreago. [Olatu bat kuartelen gainetik, Xabier Amuriza (Lanku, 2009)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  Ametsen begiak ikusi nituen adi-adi niri begira, zazpiki, zerbaiten esperoan. [Damutzen ez direnak, Itxaso Araque (Elkar, 2012)] (Ereduzko Prosa Dinamikoa)

  Zeruko zazpikiak ikusteko aukera izan genuen!

  

  zazpiki (FlickrCC, José Miguel)