Gaurko hitza

Updates from Maite Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 11:47 pm on 2019/03/20 Permalink | Reply
  Tags: T ( 353 )   

  txorimalo 

  iz. Hazia ereindako soro edo alorretatik txoriak uxatzeko ezartzen den giza irudia, arropa zaharrez jantzia. Ik. txori-izugarri; arranpalo; marika; txori-jagole. Deabruaren piztiak ez dira izutzen txorimaloa jarriagatik. || Herri guztietan da inuzenteren bat, denen txorimaloa izateko. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  txorimalo (V-ger-arr-och-m-gip-al, G-azp; Lar, Añ (G)). Ref.: A; Iz LinOñ 175, ArOñ; Etxba Eib; Elexp Berg.

  1. “Espantajo de huertas, sembrados” Lar y Añ. “Espantajo, figura grotesca que se pone en los campos para ahuyentar los pájaros” A. “Txori-maluak ipinten ziran liño-saillian, txoriak atera etzezaten” Iz LinOñ 175. “San Bartolome egunian, txorimaluak jartzen genduzan Txirixo-kalian” Etxba Eib. “Txorimaluan sorbaldan apixia ein ddabe txorixak” Elexp Berg. Cf. Baraib RIEV 1907, 361: “Chorimalo, en Alava ‘espantapájaros'”. Deabruan piztiyak; ez dira izutzen txorimalua jarriagatikan. Apaol 28. Txori malue! Txorik izutzeko zomorroe diruik. Alz Bern 72. Leaburuko barrutian alkateak (eskuan zigorra daramanean), apaizak eta txorimaloak izan ezik, beste inortxok eztu kapelarik bear. A Ardi 60. Bestelako txori-malua etzara zeu solo erdijan imintteko. Otx 76. Txori-malotzat jazten dirade / oñetaraño buruti. And Egun 60. Ni behintzat Valle Inclán-en txorimalo farre-ikaragarri horien ahotik isurtzen den jarioak ez nau berehalakoan asetzen. MIH 362. Txori-malo bat izaki film honetan giza-neurrikoa, eta haren azken gaiztoa ikusi behar. MEIG I 142.

  2. (V-gip). Ref.: A; Iz ArOñ. “Máscara, disfrazado” A. “Máscara de carnaval” Iz ArOñ.

  3. “Bobo. Abogaua izan arren txorimalua galanta” Elexp Berg. “Ixilik egon ari txorimaluoi alakuoi” Ib. Txomiñ Agirrek utzi / zizkigun zuloak / bete ustean dabiltz. / Ai, txorimaloak! / Etzeuzkak maixu txarrak / gure populoak. Olea 260. Madarikatu eta / au txorimalua! […] / Amaitzen dozunean / daukazun dirua, / eskean zoiaz artuz / zaku ta palua. Ayesta 50.

  Sinonimoak: iz.

      [txori-izugarria]: izugarri, kuso, txori-izugarri, kuka Ipar., mamu Ipar., marika Ipar., arranpalo Bizk., malo Bizk., txori-jagole Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. espantapájaros, espantajo (2) iz. [pertsonei buruz] (hed.) títere, monigote
  fr (1) iz. épouvantail à oiseaux (2) iz. [pertsonei buruz] (hed.) pantin, polichinelle
  en (1) iz. scarecrow (2) iz. [pertsonei buruz] wimp, puppet
  port (1) (2)

  Deabruaren piztiak ez dira izutzen txorimaloa jarriagatik.  (Hiztegi Batua)

  

  txorimalo (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 11:33 pm on 2019/03/19 Permalink | Reply
  Tags: P ( 210 )   

  peril 

  iz. Zah. Arriskua. Peril handian bizi zarela. Peril handiko egitekoa. Perilean aurkitu, jarri. Ez du hiltzeko perilik. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  peril (L, BN, S ap. Lh; Volt 70, SP, Ht VocGr 345, Lar, Añ, VocBN, Gèze, Dv, H (L, BN, S)), peil, perille.

  1. (Sust.). Peligro. “Perilla, péril, danger. Heriotzeko peril ageria, péril évident de mort” SP. “(En medio de muchos) peligros, perill askoren artean” Lar. v. arrisku, peligro. Tr. Bien documentado al Norte ya desde Dechepare. Al Sur, donde su uso es menos frecuente, se encuentra en un texto alto-navarro de mediados del s. XVI y en autores no vizcaínos desde mediados del s. XVIII. Tanto al Norte como al Sur su empleo decae notablemente desde finales del s. XIX y apenas se documenta en el s. XX. En CatLuz (16) se encuentra la forma peil; hay pellik (eztú pellik) en Lizarraga de Elcano y perille en Kortazar (Serm 406). En DFrec hay 5 ejs. de peril, de Villasante.

  Othoi [Ieinkoari] begir’ezan peril guzietarik. E 15. Perileki baiezila ezin noake hargana. Ib. 134. Salba bano damnatzeko perileko punduian [gaude]. Ib. 37 (cf. infra PERILEAN). Lagungabe bide luzean peril asko pasaturik (AN, 1564). TAV 3.1.18. Gure bizien ere peril eta kalte handirekin izanen dela. Lç Act 27, 10 (He perill handitako). Gu orai gabilza perilez inguraturik. Mat 300 (v. tbn. 85). Oren oro arras dugu erortzeko perilla. EZ Man I 61. Ezen zuk guardatu nauzu asko perilletarik. EZ Man II 34. Zer bide izanen da, peril handi hartarik eskapatzeko? Ax 371 (V 244). Eztiteke konpartimendurik jende bizios […] hekin artean perillekin baizen. SP Phil 326 (He 328 hagitz da perilsu). Perill orietatik ateratzeko. Lar SAgust 16. Munduko perill, arazo ta egiteko guzien artean ongiena bizitzeko. Mb IArg I 326. Eta arriz arri ta perillez perill <perellez perell> nere animaren ontzi erdi-urratu hau eraman oi zuten bagak. Mb OtGai I 33. Gure perill eta premia guztietan guri laguntzeko prest. AA III 299. Ostatura joatea dala orditzeko bide ta perill urkoa. Ib. 485. Andiak dira, ta asko, inguratzen gaituen bekaturako perillak. Perillak aurtasunean, perillak gaztetasunean, perillak zartzean. Perillak barrendik, perillak kanpotik. Ib. 329. Eriotzeko orduan / aditzen badizut, / egia diozula / sinistuko dizut; / orduan, nere perill, / ao orretatik, / Jainkoaren izena / adituko det nik. (Interpr?). It Fab 159 (v. tbn. 247). Perill txipienian / dizie bihotza galduren. Arch Fab 139. Lanbide au perill andikoa zan. Lard 164. Perill andiko gauza. Arr GB 119 (v. tbn. May 202). Txakurrak eurak, zerbaiten perill gaiztoa sosmau balebe legez. Ag AL 27.

  v. tbn. Harb 390. Hm 194. Arg DevB 222. Tt Arima 8. INav 3. Gç 203. ES 111. CatBurg 24. Mst III 59, 4. AR 43. Ub 182. Gco II 16. Añ MisE 98. Añ CatAN 81. Jaur 410. ETZ 240 (Irún, 1854). Aran SIgn15.

  (Como primer miembro de comp.). Zaunkaz oi da zakurdia, / perill-ordu estuetan / erestun koblakaria. Ag AL 32. Peril-seiñaleari begiratu. Mde Pr 85.

  2. (Adj.). Peligroso. Segidan dire Ternuako arrutak […] eta portuen ezagutzak […] eta pillotuek iakin behar baitute leku perilletarik goardatzeagatik. INav 105.

  Sinonimoak: iz. zah.

  [arriskua]: arrisku, galzori, kaltebide, perilostasun, peligro Heg., gaitzurre zah., lanjer Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (zah.) (batez ere Ipar.) peligro, riesgo
  fr iz. péril, risque
  en iz. peril, danger
  port iz. perigo, risco

  Peril handietan sartzekotan nintzen seinalea zela begitandu zitzaidan. [Kilkerren hotsak, Edorta Jimenez (Susa, 2003)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  peril (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:10 pm on 2019/03/18 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  anizkoitz 

  iz. 1 iz. Mat. Zenbaki oso batentzat, zenbaki hori beste zenbaki oso batekin biderkatuz lortzen den zenbakia. Ik. multiplo. 7ren anizkoitza da 21. 5en anizkoitzak. Biren anizkoitz guztiak bikoitiak dira. Zenbaki baten anizkoitzak eta zatitzaileak. 2 adj. Anizkuna. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  iz./izond. [multiploa]: multiplo

  izond. [anizkuna]: anizkun

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) izond. múltiple (2) iz./izond. (Mat.) múltiplo, -a
  fr (1) izond. multiple, divers (2) iz./izond. (Mat.) multiple
  en (1) izond. multiple (2) iz./izond. (Mat.) multiple

  7ren anizkoitza da 21. (Hiztegi Batua)

  

  anizkoitz (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 9:16 pm on 2019/03/17 Permalink | Reply
  Tags: M ( 290 )   

  mazela 

  iz. 1 iz. Ipar. eta Naf. Masaila. Norbaitek eskuineko mazelan jotzen bazaitu, para iezaiozu bestea ere. 2 iz. Ipar. eta Naf. Mendiez mintzatuz, alboa, aldatsa. Ik. hegal 8. Azkenean aurkitu zuen, mendi mazela batean, harkaitz bizian egindako zulo bat. Mazelaz mazela nire ardiak eramaten nituela. Mazelan goiti. 3 iz. Ipar. eta Naf. Alorrez eta ibaiez mintzatuz, bazterra. Larre mazela. Errekako mazeletarik batean. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

      [masaila]: Ipar./Naf.baraila, masail, matrail, matela Ipar./Naf., ahutz zah.

      [mendiez mintzatuz, aldatsa]: Ipar.hegal, hegi

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (GN/Ipar.) carrillo, mejilla, moflete (2) iz. [mendiarena] (GN/Ipar.) vertiente, ladera (3) iz. (GN/Ipar.) borde, canto, orilla, esquina, reborde
  fr (1) iz. (GN/Ipar.) joue (2) flanc, versant
  en (1) cheek; chubby cheeks, fat cheeks (2) hillside, mountainside
  port (1) bochecha (2) Æ’ ladeira, encosta

  Bizpahiru argazki abiatu aitzin lehenik erakustoki bilakatua den palloza murru soliduen gainean, lasto bonet bat, haize azkarrenari desafioz bezala gostuan jarria gero so egon naiz argazkitu dudan ikusgarriari herriaren heinean dagoen eta mendiaren mazela ferekatzen ari den hodei xuri zabalari. [Santiago oinez, Piarres Aintziart (Elkar, 2000)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  mazela (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

  

  mazela (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:34 pm on 2019/03/15 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  kaikukeria 

  iz. Kaikuari dagokion egite edo esan gaitzesgarria. Ik. ergelkeria. Kaikukeriak esan, aditu, egin. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  kaikukeria (V-gip ap. Iz ArOñ).

  Burrada, majadería. “Kaikúkeixaak eiñ, hacer tonterías” Iz ArOñ. Zeruko sendakiña etortzeko bildur izatea baiño kaikukeri aundiyagorik izan al diteke ba? Elizondo KristPE 330. Berbetan diñardutso ta lotan ei dago! Kaikukeri andijagorik entzungo dogu oraindik! Otx 164. Oraindik ere kaikukeri pranko esateko gaude euskeraren lepotik. Or, carta a Lizardi 14-1-1929 (ap. DRA). Betiko kaikukeriak esaten ari izango bagina naiago lukete askok eta askok. Zait Plat 1. Kaikukeriak aditzeko ez gaude. NEtx LBB 146. Ez jakiñian zer pentsau, bildurra ala kaikukerixia ete zan Zaldunan jaramonik eza. Etxba Ibilt 476. Ikusiko duzute zuen kaikukeri eroaren ordaña nola jasoko duzuten. Berron Kijote 55.

  Sinonimoak: iz.

  [ergelkeria]: ergelkeria, inozokeria, kirtenkeria, lelotasun, sanokeria, tontakeria, tontotasun, tutulukeria, txatxukeria, txotxolotasun, zozokeria, zozotasun, menskeria Ipar., pellokeria Ipar., pernandokeria Ipar., lerdokeria Heg., gangarkeria Bizk., kokolokeria Bizk., lelokeria Bizk., tentelkeria Bizk., txotxolokeria Bizk., tetelekeria Ipar./Naf., alukeria beh., inuzentekeria beh., memelokeria beh., ergeltasun g.e., mozolokeria Bizk. g.e., txotxakeria Bizk. g.e.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. [landarearena] yema, brote (2) iz. [begikoa] (Ipar.) pupila del ojo; niña (del ojo)
  fr (1) cime, sommet (2) terrasse
  en (1) summit, peak (2) flat roof; balcony
  port (1) cume, cume (2) terraço

  Hainbat adituren iritzian, hori orain egitea kaikukeria izango litzateke.  [Jakin aldizkaria, 180 zbk., , 2010 – iraila-urria] (Egungo Testuen Corpusa)

  

  kaikukeria (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:13 pm on 2019/03/14 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  aintzatespen 

  adj. Aintzaz betea. Ik. loriatsu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  Sinonimoak: iz.
  

  [aintzatespen] : onarpen, aintzatespen, aitorpen (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. reconocimiento
  fr iz. reconnaissance
  en iz. acknowledgement
  port iz. reconhecimento

  Aintzatespena lortu du kritikaren nahiz publikoaren aldetik. #gaurkohitza

  

  aintzatespen (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:41 pm on 2019/03/13 Permalink | Reply
  Tags: N ( 60 )   

  nabar 

  iz. nabar 1 adj. Kolore argi eta ilunen nahasteaz osatua, kolore askotakoa; orban ilunak edo arreak dituena. Ik. ñabar; pintarratu; pikart; pinto. Behi nabarrak. Oilo nabarra eta oilanda zuria. Lehenago utziko du katamotzak bere azal nabarra. Alkandora nabarra. 2 adj. Izaera edo alde asko dituena. Olabideren hizkera, hain nabarra izanik azalez, gipuzkera soila da, mamiraino joz gero. Euskal idazleen familia mehar baina nabarrean. Lanbide nabar samarrak izan ditut, bulego lanak gehienik eta maizenik. || nabar 2. iz. Goldearen hortza, lurra ebakitzen edo iraultzen duena. Ik. golde nabar. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
  

  nabar iz.
  

  [lurra lantzeko lanabes horzduna]: pikoi Ipar.

  nabar izond.
  

  [kolore askotakoa]: ñabar adkor.
  [arrea]: g.e. arre, arrexka, pintarratu, pikart Ipar., uher Ipar.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) izond. [kolore askotakoa] abigarrado, -a; multicolor; salpicado de varios colores (2) izond. [zalantzagarria] (hed.) ambiguo, -a; equívoco, -a; de más de un sentido (3) iz./izond. [arrea] pardo, -a
  fr (1) izond. [kolore askotakoa] bigarré, -ée ; multicolores (2) iz./izond. [arrea] brun, -e
  en (1) izond. [kolore askotakoa] multicoloured; motley (2) iz./izond. [arrea] brown, greyish-brown
  port (1) izond. [kolore askotakoa] colorido(a), com cores berrantes, apapagaiado(a) (2) izond. [zalantzagarria] (hed.) ambiguo, -a (3) iz./izond. [arrea] pardo, -a

  Jimmy Aliceren begi nabar zabal-zabalei so geratu zen. [Manhattan Transfer, John Dos Passos / Lopez de Arana (Ibaizabal, 1999)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  nabar