goralarri. (V-gip). Ref.: A; Iz ArOñ (okára), UrrAnz. Asco, náusea, ganas de vomitar. Onen ondorean azaltzen dira gora larriak, gorakoak eta gorputz guztiko miñak. “Náuseas” . Aran-Bago ManMed 228. Goralarri eta txistularri aundiak. Ib. 280. Ura goralarri / ta barne dantza! Ldi UO 32.
«Irudimena behar da joskintzan; zer egingo den aurreikusi, eta praktikan jarri» [Txaro Iturralde, 2021-05-02 (Amaia Ramirez de Okariz Kortabarria, berria.eus)]
1 iz. Urteko bosgarren hila. Maiatza, Ama Birjinaren hilabetea. Maiatzeko Pazkoa. Maiatzeko hilaren hamaseigarren egunean. Maiatz hilaren azken egunez. Maiatz hotzak dakartza pozak (esr. zah.). 2 iz. (Data adierazteko, -en atzizkia hartzen duela). Maiatzaren lehena. 1901eko maiatzaren 9an. || (Aposizioan, -k atzizkia hartzen duela eta zenbakia artikulurik eta kasu markarik gabe). Gaur, maiatzak 25, larunbata. Datorren ostegunean, maiatzak 20, izendatuko da epaimahaia.
maiatz lehen iz. Maiatzaren lehen eguna. Maiatz lehenaren bezperan.
Etim. De lat. (acus. pl.) Maias (sc. Kalendas vel sim.).
1. (gral.; Volt 131, Lcc, Mic 7v, SP, Ht VocGr 312, Lar, Aq 247, VocS 137, Mg Nom 68 (V, G), Añ, Lecl, Arch VocGr, VocBN , Gèze, H), maihatz (Urt II 229, Dv, H (L, BN, S)), maietz (V, G [no bet], AN-larr-araq-ulz-olza-gulina, B, Sal), mariatz (V-gip), marietz (V-gip), mairatz (BN-ad), maetz (Sal), maitza (V-ger-ple-arrig), meietz (G-nav), meddetz (AN-araq). Ref.: Bon-Ond 136; VocPir 22 y nota 18ss.; A; EI 312; Ond Bac 403; Lrq; Echaide Nav 59; Iz Ulz, IzG, To y UrrAnz (ilbeltza), Als (eakus, maiyetz), ArOñ (marÃatz); Etxba Eib (maietza); Satr CEEN 1969, 80s; Elexp Berg (maietz); Gte Erd 46 y 86.
Mayo. “Para significar la abundancia de merluza por el mes de Mayo, etorriko da Maiatza, jango <s-> deguna legatza” Aq 247. “Maiatz otz, ez autz ez biotz (R), mayo frÃo, ni paja ni duramen; litm.: ni corazón. Maiatz pardo, ogitan ardo; maiatza otz, ez gari ta ez agotz (Sal), mayo pardo (produce) pan y vino; mayo frÃo, ni trigo ni paja. Maiatza, erdiz otzak illa ta erdiz beroak errea (V-arr-oroz-och-m), mayo, a medias muerto de frÃo y a medias abrasado de calor. Maiatzeko artoaren ardurea ta bost semealaba daukazana eztabil musika-billa (V-ger), la que cuida del maÃz de mayo y de cinco hijos no anda en busca de músicas (para pasar el tiempo). Maiatzeko zazpi egun zazpi ilabeteren lagun, erran nai du, garia, maiatzeko zazpi egunez, obro azkatan dela ezik ez antzineko zazpi ilabetez (R)” A. “Maiatza pardo, ekaina klaro; ordian izain da ogi ta arno. // Maiatz luzia, maiatz gosia, arek il zian nere alaba gaztia. // Txikiya ba nintzan, aundiya ba nintzan, maiatzian zorruan nintzan. // Maiatzaren zazpi egun, zazpi ilabeten lagun. // Maiatza otz, urtea zorrotz. Maiatz eurite, urte ogite. // San Migel Maiatzeko, gure sorua laiatzeko (G-nav)” Satr CEEN 1969, 80s. v. loreil, orril.
(Como primer miembro de comp.). Maiatz-eguzki alaiari ongi-etorrika diardute. Mok 3. Maiatz-axio, geldi ago! ‘Ventolina de mayo’. Laux AB 70. Oraintxe dira maietz-pestak. Ib. 89. Paris-ko ‘Maiatz-Aretoan’. MEIG IX 141 (en colab. con NEtx).
2. (S ap. Alth ). “Maiatza, maiatzeko edo libertateko zuhaitza” Alth in Lander RIEV 1911, 600. LEHEN MAIATZ. Primero de mayo. v. MAIATZ LEHEN. Ofrezitu zinduten ezi len maiatzeko eraguren zinuela [poderea] . “Para el mes de mayo” . MRos 10.1r.
1 iz. Arrotzak eta eskaleak doan hartzen zituen etxea. Elizatxo bat egokitu zuten arroztegi moduan. 2 iz. Ostatua. Salegi jaunaren arroztegian sartu zen afari eta gau ostatu eske. (Hiztegi Batua)
adj. Bi zenbakiaz zatitzean zenbaki osoa ematen duena. Anton. bakoiti. Zenbaki bikoitiak. Laua bikoitia da; bosta, ez. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
Pareja. v. bikote. Ta edotariko bizidun bikoiti bana, arra ta emea, kutxan sartuko dituzu. Ol Gen 6, 19 (Urt sarraraziko dituk pareka, Ur abere mota guztietatik bi, Dv pare bat, Ker bikote bana, Bibl biga).
1 adj. Bi zenbakiaz zatitzean zenbaki osoa ematen ez duena. Anton. bikoiti. Zenbaki bakoitiak. Hirua bakoitia da, bosta bezala. 2 (Adizlagun gisa). Urliak ez dizkio oilalokari ipini nahi arrautzak bakoiti baizik, zeren uste duen txita gutxi jaioko direla pareka ipintzen bazaizkio. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
bakoiti. (AN-5vill, BN, S; Sb-Urq, Lar, Añ, vEys, H, A DBols ; -kh- L, BN, S; H), bakotti (G-to, AN-5vill, L-ain; H), bakoti. Ref.: A (bakoiti, bakotti); Lh. Impar. “Non, nones, bakoitia” Lar. “Pares y nones, batoi, bakoiti […]. Son pares, batoi dira. Son nones, bakoiti dira” Ib. “(Echar algo a pares y) nonez, batoi bakoiti egin” Ib. “Bakhoiti, bakoiti, impair […]. syn. batxi (L), bakolti [sic, sin duda errata por bakotti] (V,G)” H. “Burrutxi ala bakoiti, pair ou impair” Ib. v. BAT GOITI (s.v. goiti), bakotxi. Sail bakoitza bakoitia izan bedi. “De número impar” . EAEg 22-11-1936 364. Beraz, zenbakiok omen dira zer guzien lengai, bakotiek mugatua adierazten baitue, ta bikoitzak mugabagea. Zait Plat 56. Egona ta ibilia, bata ta askotza, bakotia ta bikoa, ezker-eskubia, ar-emea. Ib. 58.
Sinonimoak: izond.
[bakotxia]: bakotxi (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
Reply