ad. gaitzetsi, gaitzets, gaitzesten || 1du ad. Txartzat edo zigorgarritzat hartu; arbuiatu, gutxietsi; gorrotatu. Jakob onetsi dut eta Esau gaitzetsi. Jainkoa maitatuz eta geure burua gaitzetsiz. Bekatua gaitzetsi. Nehor ez ezak hil, ez bihotzez gaitzets. Solon handiak guztiz gaitzesten zuen alferkeria. Gure Orixek, berez zorrotz xamarra izanik, ez ditu Oihenarten neurtitzak zeharo gaitzesten. Zinemak, hain beheratua eta gaitzetsia izan den mintzabide horrek. Bat ez natorkien arren, ez ditut nik besterik gabe gaitzetsiko. Hiru sailetan salatu eta gaitzetsi zuten Sokrates. 2 (Partizipio burutua izenondo gisa). Arrotz gaitzetsia. Lerro hauek guztien, hilen eta bizien, goretsien eta gaitzetsien, oroitzapenetan doaz argitara. (Hiztegi Batua)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) du ad. desaprobar, reprobar, desestimar, rechazar (2) du ad. condenar; aborrecer, odiar (3) du ad. (Zuz.) [errekurtsoa] desestimar fr (1) du ad. désapprouver, repousser, rejeter (2) du ad. condamner, détester, haïr en (1) du ad. [arbuiatu] to condemn; to disapprove; to reject (2) du ad. [gorrotatu] to hate
Testuinguruan
Eraso homofoboak gaitzetsi dituzte gaur elkarretaratze ezberdinetan.
iz. Herr.Merezimendua. Idazle izateko dohainak eta hizketarako talentua, beste meriturik ez zuen. Zazpi ume hazi baditu, ez dauka meritu makala! Beste mundurako merituak irabazten.(Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
meritu. (V-gip ap. Elexp Berg ; SP), merito . Mérito. “Zazpi ume azi baittu, eztauka merittu makala” Elexp Berg. v. merezimendu. Tr. Documentado al Norte en Leiçarraga, en autores del s. XVII y en AstLas, Goyhetche y Zalduby. Al Sur se encuentra en Cardaberaz, en un texto baztanés del s. XVIII (BOEans 821), en Añibarro (EL1 65), Guerrico y autores desde la segunda mitad del s. XIX, principalmente bersolaris y textos populares. Meritu es la forma más usual. Hay merito en Cardaberaz (junto a meritu), Guerrico y JanEd (I 23). En DFrec hay 23 ejs. de meritu y 1 de merito, todos ellos meridionales.
Gure merituz ezin goga dezakegula Iainkoa guri ungi egitera. Lç Ins D 1r. Anhitz obra on egiten dute eta bai meritu ere erdiesten. Ax 153 (V 101). Jesukristoren pasioneko meritua eta balioa. Ib. 527 (V 339). [Sainduak] eztira loriatzen bere merituez. SP Imit III 58, 8 (Ch merezimendu). Ona testamentu balioso ta merito andiko bat. Cb Eg III 223. Neke guziak pazienzia ta meritoaz eramateko. Ib. 368 (Just 138 meritu). Emaztiari burian/ adarren egitia dela/ meritu handi bat lurrian. AstLas 22. Mesederik batere eskatzeko, meritorik batere ez degunak. Gco I 407. Bethi atsegin bat da erakurtzen dena aise konprenitzea. Hauk ere badukete bere meritua. Gy XII. Beste mundurako merituak irabazi. Bv AsL 133. Frantzian […] plekariak sahetseko paretarik gabe artzen dire Espainian baino meritu gehixagorekin. Zby RIEV 1908, 85. Bada merito anditzat zeukaten gazte aien garbitasuna. Ag Serm 255. Meritu aundiyak daduzka oraiñ / eskolan erakustiak. EusJok 26 (v. tbn. II 84 y 51). Ez ei eukan meritu makala […] aiñ ederto eitiak. SM Zirik 103. Egillearen erruak edo merituak eskatzen duen aiñaan. Vill Jaink 104. Otoitzaldian egiñ oriek oro “bestek eragiñak” balira […] ez leuke batere meriturik. Or in Gazt MusIx 46. Gudan irabazitako merituak bear zizkin. Ataño TxanKan 250. Naikoa egin zutela, naiko merituak bazituztela uste det. BAyerbe 153. Pazientziaz eroateak / badau naikoa meritu. FEtxeb 48. v. tbn. Harb 453. Hm 111. Tt Arima 40. CartAnd 375. AB AmaE 399. Sor Bar 38. Arrantz 36. Enb 80. Tx B 124. Bilbao IpuiB 228. Basarri 60. Osk Kurl 168. Uzt LEG I 339.
(Con suf. de comparación). Aldez gehiago da eta merituago, probeari […] emaitea. Ax 228 (V 151; v. tbn. 240 (V 161)).
1 iz. Gau hegazti harraparia, hontzaren familiakoa, hura baino txikiagoa (Athene noctua). Mozoloaren oihua. Txoriek mozoloa erabili ohi duten legez, irri eta barre zerabilten gizajoa. 2 adj. Ergela, tentela; zakarra. Tira, mutil, ez hadi izan mozoloa!(Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
mozolo 1
1 mozolo. (V; Zam Voc), mozolu, mozoilo (Hb, Dv; -ollo Lar, Añ, Arzdi Aves 161), mosolo (V-gip), moxolo, motzollo. Ref.: A; Altuna Euzk 1931, 649; Etxba Eib (mozolua, gaberdiko mosolua); SM EiPáj ; Elexp Berg. Mochuelo. “Buho”, “mochuelo […]. Viene de motz olloa” Lar (v. la misma explicación etimológica en Mg PAb 177 y VMg XIV). “Mozollo, buho chico” MItziar Txoriak 68. Kerexeta distingue mozoillo y mozolo en una misma frase. Onzak, mosolloak eta beste gau-txoriak. Lar SAgust 11. Mozolua baño nun dago egazti edertuago janzirik? Mg PAb 45. Mozolloa eta itsas belea. Ur Lev 11, 17 (Ker mozoillo, Ol motzolloa; Dv huntz oihularia, Bibl huntza, BiblE hontza). Jaiotzaz badakizu, dirudit mosolo, / gabez errondari naiz, egunez oi det lo. AB AmaE 411. Mosolloaren oiua. Ag G 3. Txorijak mozollua erabilli oi daben lez, irri ta barre erabillen gixajua. Kk Ab I 25. Mozolua, gautxorija ta ontza-antzekua da. Altuna Euzk 1930, 502. Mozolo besten lumaz jantzijak. Enb 143. Lumabako mozolo epel orrek. Otx 38. Mozoloak oiuka dabilzanean. (V-arr). A EY IV 204. Arresiko zuloetan ontzak eta moxoloak beren kabia egiten zuten. NEtx EG 1957 (7-8), 59. Mozoloen bat egunez agertuten danean. Bilbao IpuiB 39. Mozolu gaxuak. Ib. 42. Mozoloak lez gau baltzerako / bear eban jaio. Gand Elorri 162. Mozolo ta gabontz itxusiak. Erkiag BatB 38. Mozolu zaratea entzun eben. Alzola Atalak 38. Mozoilloa, mozoloa, belatxinga. “Herodium ac cygnum, et ibin” . Ker Deut 14, 16 (Ol mozollo). Txorien arteko mozolotzat artu ete naben pentsetan ipiñi ninduen. Gerrika 211. v. tbn. Mozollo: Izt C 199. Mosollo: Larrak EG 1959, 235.
2. (V ap. A ), mosolo (V-ger ap. Ort Voc ). “Huraño, arisco” A. “Morrudo” Ort Voc 141. “A este deposante pareció que […] estaba enojado, le dixo […] Joan de Larraya, vais moçolo” (Unciti, 1537). LexHNav I 114. “Mosolo, se dice de la persona que pudiendo y debiendo hablar, no habla” Iz ArOñ.
3. (V-gip), mosollo (V-arr). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 287. “Adormilado, soñoliento, tardo, tonto. Ezin naiz konturatu, nundik zan aiñ mozolua” Etxba Eib. “Atolondrado, lelo” Elexp Berg. “Alosoko mosolloak! (V-arr)” Gte Erd 287 (junto a ergel, txoro, zozo, etc., de otras zonas). Cf. Moxolo, apodo en Ag G 262, etc., y SM Zirik 309. Ez deuskuk, Prim, sartuko / guri larakua, / emonaz erregetzat / eure mozolua. KarlBB 288. Ozinbelzko mozoloren batek. Ag AL 82. Somolo, lomoso, mosolo… Berau da au mosolorik asko, ta ez txikija be, gero! Otx 170. Au da mozoluaren andija! Ib. 113. mozola. (Con marca de género). “Bueno, neska, ez ari izen mozolia” Elexp Berg.
mozolo 2
1. moxolo (AN-araq ap. A ). “Espantajo, disfraz” A. v. mozorro.
2. “Enmascarado” A. Illunaldiz, mozolo, / zurubi gordeaz uste onean. “Disfrazada” . Gazt MusIx 173 (Or ib. 177 mozorro-iantzian).
3. Fantasma. Ixara bat eskatu […] mozolo-argidun antzera jantzita itxaroteko. Alzola Atalak 58. A mozolo zuria ikusi, eta […] ariñeketeari emon eutsan gixajoak. Ib. 59.
mozolo 3
“(G-to), manzana de hermosa apariencia y de punta roja, se amarillea, pero siempre es amarga” A.
Sinonimoak(UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
iz. Bizk. [hontzaren familiako gau-hegazti harraparia]: kahaka Ipar.
iz. Eriak zaintzea bizibide duen pertsona. Bera sendagile, bera erizain. Bilbon erizain egona. Moja erizaina.(Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
erizain. (-zañ S ap. Lrq ; SP, Lar, H, Dv), erizai (Lar, H). Enfermero. “Garde-malade, infirmier” H. Izanen zela serora erizai ditezken hobenetarik bat. Birjin 352. Anparatukozaitu bere Ama Santisimak, herizái edérra baita. LE Ong 59v. Doña Maria Oriolakoa eta Doña Simona Alzagakoa, erizain dituen gau batez. Laph 157. Eriak zituen oroz gainetik maite; eriekin zuen lakhet; bera mediku, bera erizain, bera aphez. Ib. 199. Eta mutilla bertan erizai utzirik […]. Arzac EE 1884a, 159. Etzelakoz han ez erizaiñik, ez igailerik üskara zakienik. Lh EEs 1914, 243. Medikuek eta eraizainek. Etcheb MGaric 76. Gure apez eta erizain suharra. Ardoy SFran 157. Galdatu dautak nahi nuenetz hemengo eritegiko erizain ikasi eta bilakatu. Larre ArtzainE 161.
iz. Bi beso eta bizkar luzea dituen jarleku kulunkaria, zurezko bi arku ahurren gainean finkatua dena.Supazter txokoan dago, bera bezain zaharra den zurezko kulunkaulki batean eserita.(Hiztegi Batua)
a) “Persona que sólo sabe comer lo mejor” A. Usoak […] moko-xuriendako. Barb Piar I 127. (Fig.). Refinado, de gusto exquisito. Ez duzu moko-zuri [Rabelais]. Zait EG 1954, 93.
b) De pico blanco. Oillo lepa gorriarena, azeri maltzur eta oillar moko txuriarena [ipuia]. NEtx LBB 92.
Reply