Gaurko hitza

Recent Updates Page 193 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 7:52 pm on 2018/07/13 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  kaldar 

  adj. g.er. Doilorra. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  kaldar (V-gip ap. A), kalddar (G-to-bet-nav, AN-gip ap. A), kalder (G-goi-azp ap. A), kaldor (V-gip ap. Iz ArOñ).

  “Persona ruín, innoble” A. “Kaldar, arrazoia emoten eztakiena, egia ikusi ta ala ere ukatu egiten dabena, ori da kaldarra” And Egun 85 nota. “Kaldor, kaldórra, es una palabra insultante. Que hace acciones malas” Iz ArOñ. Gatzik gabeko amaika kaldar / bazegok lurren gañian. And Egun 82. Petral, ergel, zikin, txaplata, kaxkar, kalder, zorritsu orrek. Urruz Auspoa 47, 76. Denporatxua zeroian aurrera ta etxeko-andriak, ain kalderra (ruín, egoista) ez izanarren, […] leun-leun luzetu zetsan […]. SM Zirik 142. “Kaldar, pequeño, defectuoso” Asp Gehi. Mala (suerte). Zuaitz bakarra ta alaba bakarra, / izan oi dute adur kaldarra. Ayerb EEs 1916, 145.

  Sinonimoak: izond. g.e.

      [doilorra]: bilau, doilor, gizatxar, gizatzar, zital, kiskil Ipar., mandil Ipar., andur g.e., bekaizti Ipar. g.e., brigant Ipar. g.e., miserable Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. ruin, innoble
  fr vil, misérable
  en contemptible, despicable, mean
  port ruim, desleal

  Kaldar horrek ihes egin du.
  

  

  kaldar (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 11:20 pm on 2018/07/12 Permalink | Reply
  Tags: O ( 147 )   

  orein 

  iz. Ugaztun hausnarkari handia eta liraina, hanka-luzea eta isats-laburra, oihanean taldeetan bizi dena (Cervus elaphus). Ik. basahuntz 2. Oreinaren arrak urtero handituz doazen adarrak izaten ditu. Orein emea. Orein taldeak. Oreinak bezala jauzi eginez. Orkatz izutiak eta orein lasterrak. Oreina larrean, pertza laratzean(esr. zah.). orein-mihi Garoaren familiako landarea, mihi itxurako hosto luze estuak dituena (Asplenium scolopendrium). (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: iz.
  [etxearen gainaldea] : terraza (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Zool.) ciervo; reno
  fr iz. cerf
  en iz. deer; reindeer
  port iz. cervo, -a; rena

  Koldo Almandozen ‘Oreina‘, Zuzendari Berriak sailean (Berria.eus, 2018-07-12)

  

  orein (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 8:59 pm on 2018/07/11 Permalink | Reply
  Tags: U ( 112 )   

  urpekari 

  iz.  Ur azpian, kirolari gisa edo lanbidez, aritzen den murgilaria. Ik. itsaspekari. Gaur egun, urpekari gehienek helio-oxigeno nahastea erabiltzen dute nitrogeno-oxigeno nahastearen ordez. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  urpekari (Dv). Buceador. “Plongeur” Dv. Urpekari edo buzoa igota. Anab Poli 18.

  Sinonimoak: iz.

      [murgilaria]: eskafandrari, murgilari, buzo g.e.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. submarinista; buzo
  fr iz. plongeur, -euse ; scaphandrier
  en iz. scuba-diver
  port iz. escafandrista

  Urpekari batek marrazo bat filmatu zuen itsasoaren erdian. (Elhuyar Hiztegia)

  

  urpekari (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 9:38 pm on 2018/07/10 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  baietsi 

  ad. baietsi, baiets, baiesten 1 du ad. Baiezkoa eman, onartu. 2 du ad. Berretsi, baieztatu. Ez zuen baietsi, ezta gezurtatu ere, joan den astelehenean zabaldu zen informazioa. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  baietsi, baitetsi.

  1. Aprobar, aceptar. Son formas de participio inferidas errónamente por Inchauspe y Azkue, a partir sin duda (aunque el primero no cita fuente) de baitetsa de Oienhart : “On dit onetsi ou onhetsi (hon-etsi), pour rendre agréer, trouver bon; baitetsi (bai-etsi), signifie approuver” Ip Verbe 443. “Baitetsi […]. Aprobar […]. Lo conjuga Oihenart en el Proverbio 390. Otsoak zer baitetsa, otsemak donhetsa, lo que el lobo aprueba, la loba lo sanciona” A. En realidad, se trata de una forma conjugada del verbo etsi, como el mismo Azkue señaló en Morf 738: “Yo, pecador, introduje en el Diccionario baitetsi ‘aprobar’ y donetsi ‘sancionar’, tomados de un proverbio mal entendido de Oihenart, num. 390 […]. La flexión verbal se compone del modal bait y el verbo etsi. Baitetsa es bait + detsa, como baitire es bait + dire, baikara es bait + gara”. Lhande trae baietsi, baihetsi (que da como suletina) y baitetsi (L, BN, S), además de baiezi (?), que toma de Hiribarren.

  Bekhatu izaitekotz arrazoiñak behar du lekhu eta parte, borondateak behar du deliberatu eta baitetsi. Ax (ed. 1864), 100 (modificado por el ed. Inchauspe; en el orig. 274 (V 183) konsentitu). Aingürü bat jin zeion erraitera ükhenen ziala galthatzen zian grazia; bena Maria Ikhusiren zien begiek ez ziela haboro lürreko gaizarik ikhusiko. Baitetsi zian Mariaren zerbützariak. Ip Hil 60. Txinditza-Batzordiaren urrengo atzalgixuna edo informia baitetsi eban. “Aprobó”. ForuAB 109. Oroagindua baietsi zuan Euzko-Jaurlaritzak. “Aprobó”. EAEg 2-6-1937, 1745. –I ezkondu bearraz nere emazteari mintzatu nintzaionan… –Eta baietsi al-du berak? Etxde AlosT 36. Erretoreari itz egin zioten beren asmoaz eta onek poz-pozik baietsi zun gurasoen naia. Etxde JJ 17. Au entzun bezin laister jendeak txaloka baietsi zun juezaren erabakia. Ib. 177. Axola aundi zitzaidan eni, ark ene jardunen eta ikas-lanen berri ukaitea. Ark baietsi ezkero, beroago maita nezaken. Or Aitork 94. Arako zokoan au agintzen edo baiesten da, eta onako zokoan bidez debekatzen eta zigorkatzen. Ib. 65. Eta baiestenago dut Elizan kantatzeko oitura. Ib. 285. Nork bere burua baiesten du egia duelakoan. Txill Let 125. Onek ez beste baiesten dik ezkontzaren ezin urratzea. Ib. 83. En DFrec hay 2 ejs. de baietsi.

  2. Dar por cierto; afirmar. Osoro baietsirik dasazute “bai, egia da, zuzen dago”. “Decís con entero asentimiento”. Zink Crit 3. Beldur-izpirik ez nik, euskoak eusko iraungo duaneño, ez-aztukorra ditekela baiestean. Markiegi in Ldi IL 8. Ezin baietsi, ukabiderik, ordea, ez dazagut. Zait Sof 70. “Medea egan” kantatu arren, ez nizun baiesten. Or Aitork 62. Aldia mukuluen zirkiña dala baiesteko agintzen al didazu? Ib. 328. Ikusteke sinistu, aitortu, baietsi, zin-egin eta eutsi. “Afirmar”. Berron Kijote 63. Onela bada, eziñ baietsi nuan, ain kemengarrizko istoria besamotz elbar geldituko zanik. “No podía inclinarme a creer”. Ib. 107.

  3. Confirmar, ratificar. Azkarate Gomez’dar Gumersinda, Euzkadiko Gudarozte Ikuslaritzan baietsiaz. “Ratificando”. EAEg 8-2-1937, 1011.

  v. baieztu. Geroztiko gertaerak ez dute egin aren [Santo Tomasen] esanak ta beste Elizanaren esanak sendotu ta baietsi besterik. Lab EEguna 93. Eta itsuka ibilli bear da, artutako bidea “a posteriori” baietsi ditekelako konsolabide bakarrean. Txill Let 127.

  4. Acreditar. Zein izkuntza dakizkiten baietsi bearko dute. “Acreditarán”. EAEg 22-11-1936, 363 (ib. 11-12-1936, 514 baietzi). Gaxo dagola egoki baietsi gabe lanera gabe geldituko danari. “Debidamente justificada”. Ib. 29-4-1937, 1585.

  5. Dar fe, certificar. Idazkia noizkoa dan, zein Ziñaldarik baietsi zuan. “Notario autorizante”. EAEg 8-11-1936, 247.

  6. (Sust.). Itxas Agintaritzak emango luken baietsia. “Certificado“. EAEg 10-11-1936, 261.

  Sinonimoak: ad.

      [baiezkoa eman]: aitor eman, aitortu, baiezkoa eman, ezagutu, onartu, onetsi, ontzat eman, ontzat hartu, zuzenetsi, ederretsi Ipar., ametitu beh., abonatu Bizk. g.e., aprobatu Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) du ad. aceptar, aprobar (2) du ad. confirmar, dar por cierto; afirmar
  fr (1) du ad. approuver, accepter, admettre (2) du ad. confirmer
  en (1) du ad. [onartu] to approve, to accept (2) du ad. to confirm
  port (1) du ad. aceitar, aprovar (2) du ad. confirmar; afirmar

  Baietsi idatzi bidez, mesedez, eskaintza hau hartu izana. (Elhuyar hiztegia)

  

  baietsi (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:12 pm on 2018/07/09 Permalink | Reply
  Tags: M ( 290 )   

  miztura 

  iz.  Intsektuen eztena.
  

  Orotariko Euskal Hiztegian

  miztura. v. 1 miztor. 

  1 miztor (G-azp; -st- Lar, H (G)), mixtor (AN-ilzarb), miztura (G-to). Ref.: Bon-Ond 141; A (miztor). Aguijón. “Lengüeta de víbora” Lar. Butrongo sugeak emen utzi bear izan zituan bere pozoi ta miztorra. NEtx Antz 14. Koko Miko, Koko Miko, / sugea etorriko. / Miztor zorrotzak txistu, / zu nundik irentsiko. NEtx LBB 317. Alper zorri oiek lana auzoan eta miztorra aoan izango zuten. Ib. 177. “Mingain luzea da hori […]. Orrek dantzatzen du miztorra (G-azp)” Gte Erd 291.

  Sinonimoak: iz.
  [miztura] : mizto 

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es aguijón
  fr aiguillon
  en sting
  port aguilhão

  Alper zorri horiek lana auzoan eta miztura ahoan izango zuten. (Ib. 177. [mold.], OEH)
  

  

  miztura (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:18 pm on 2018/07/08 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  azalberritu 

  ad. Azala berritu.

  Beste hizkuntza batzuetan (5000 Adorez, Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es da ad. renovarse la piel, hacerse nueva piel ||  du ad. mudar [la piel]
  fr muer
  en shed the skin, (skin) slough off vtr + prep
  

  Aldarte berri bat. Eta azalberritze bat. Taldea utzi, eta bakarkakoari ekiteko bulkada. Izen berri bat, eta izan zaharberritu bat. Hitz zein doinu zirikatzaileagoak, jolastiagoak. Eta beti… pop kantuak. [«Nik tira egin nahi dut; ez dut geldirik egon nahi», Gorka Erostarbe Leundak Imanol Ubedari egindako elkarrizketa (Berria, 2018-07-08)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  azalberritu (Argazkia: Jon Urbe)

   
• 

  Maite 9:06 pm on 2018/07/07 Permalink | Reply
  Tags: F ( 50 )   

  fite 

  adb. Ipar. eta Naf. Berehala, laster. Egingo duzun ongia eta ontasuna dagizula fite, luzamenduetan ibili gabe. Artzainak, zatozte fite, zatozte heia honetara. Adimenera heltzen den bezain fite. Zeren atsegina iragan den bezain fite, han da berehala damua. Ohera joan, eta fite. Eta gero, handik fite. Laster eta fite ezagutu zuten egia zela. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  fite (AN, B, L, BN, Sal, S, R; Volt 3, SP, Urt I 116, Ht VocGr 437, Lar, Aq 523, Añ, VocBN, Lecl, Gèze, H), fit. Ref.: A; Lrq; EI 76; Iz R 314; Izeta BHizt; Gte Erd 2.

  Rápidamente; pronto. “(A) paso largo” Lar. “Presto” Añ. “Vite, avec célérité, promptement” H. “Zer fíte xin da Pedro!” Iz R 314. “Fini deila lan kori fíte, que se termine pronto ese trabajo” Ib. 296. “Biziki fite joan da, ahal bezein fite (BN-arb)” Gte Erd 2. “Zuk nik baño fitio jaten duzu (B, BN-arb)” Ib. 211. v. fitetz, laster.

  Tr. Documentado desde principios del s. XVII en textos septentrionales y navarros (incluido Mendiburu), tbn. lo hallamos en Gamiz, Iztueta (C 2), J. Azpiroz y en una fábula labortana de Iturriaga. Hay fit en Mendiburu (alternando con fite, más frecuente) y en unos versos que recoge S. Mitxelena (Aranz 49 nota). En DFrec hay 13 ejs. (8 meridonales) de fite.

  Ogia eta ardoa andik fite itzul drazon obeturik. Ber Trat 58r. Eginen duzun ongia eta ontasuna dagizula fite, geroko benturan utzi gabe. Ax 77 (V 51). Elhur-hormok fite ditu / Uharretan bihurzen. Hm 158. Baina hitzak fite iragaiten eta ahantzten dira. ES 151. Emengo gusto guztiak / fite akabatzen dira. Gamiz 206. Bada zenbait ilzen dira jaio ta fite. Mb IArg I 285 (97 fite-laster; 65 fit). Zergatik baizekin fite ero laster atra bear zuela batallako kanpora (Erro, s. XIX). ETZ 264. Fite prest nündükezü etxerat ützültzeko. Etch 516. Ezarrazu grilaren gainean eta itzul aski fite, hirur minutaz erriak baitire. ECocin 6. Egun, burdinazko bideri esker, aise eta fite laiteke bide horren kurritzea. Elsb Fram 90 (119 fiteago). Eta galdatu bezen fite ardietsi du. HU Zez 162. Orai gaude eltzuka, tenprak laguntan badaikugu, fite akabaten digu. Mdg 142. Jaun erretora, fite, fite! dena jaten ari dautzu Murtutsek! Lf Murtuts 10. Holako berriak hedatzen dira neskato gazteen artean elizako zeinuez barreituak bailire baino fiteago. Larz Iru 20. Gure artian ongi zinena / apartatu zira fite, / ez adiorik, lagun maitea, / ta beraz ikusi arte! Mattin 102. Fite erre ‘ituzu bordak! ‘Agudo aspertu zera lan edo lagun edo etxe ortaz’ (AN-erro). Inza NaEsZarr 2300 (v. tbn. 2439 (BN-baig) el mismo refrán con paperak por bordak). Handik goiti urteak fiteago pasatu zauzkit. Etchebarne 74. Fite etorri nintzan etxera. JAzpiroz 139.

  v. tbn. Volt 199. EZ Man I 104. Arg DevB 144. Tt Onsa 26. Gç 30. SermAN 5r. El 85. He Gudu 120. Lg II 269. AR 30. Iraultza 73. Monho 28. LE Doc 221. It Fab 258. Gy 174. Bordel 144. ChantP 172. Balad 248. Barb Sup 55. Zub 49. ZMoso 43. Etcham 140. Iratz 186. JEtchep 78. LuzKant 125. Larre ArtzainE 112

  Sinonimoak: adond. Ipar./Naf.

  [bizkor]: agudo, aitaren batean, arin, arin-arinka, arinka, arinki, azkar, bizkor, bizkorki, bizkorrik, laster, lehiatsuki, lehiaz, presaka, aire berean Ipar., frixtan Ipar., haia-haia Ipar., lehiaka Ipar., airean beh., lasterki g.e., iraduz Heg. beh., lehiatuki Ipar. jas., erresaka Ipar. g.e., erresakan Ipar. g.e., iradu Heg. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es adb. (GN/Ipar.) pronto, rápido, presto, enseguida
  fr adb. (Ipar.) vite, rapidement
  en adb. soon, quickly
  port adb. (GN/Ipar.) já, imediatamente;

  Urteak fite pasatzen dira…

  

  fite (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)