makakorroe (V-gip, G-azp), makaka-orroe (V-gip), makakarrao (V-m), makakorroi (V-gip, G-goi), makakorru. Ref.: A (makakarrao , makaka-orroe); Iz UrrAnz y ArOñ (makakorroe); JMB At y Elexp Berg (makakorroi). Rugido, bramido. “Rugido del buey azorado” A. “Makaka-orroe (V-gip), dando balidos” Ib. (no se trata, obviamente, de una expr. adv., sino de un sust.). “Mugido del ganado vacuno” JMB At. “Bramido de vaca” Iz ArOñ. “Zulora jausi zanian, zuen beixak etaratzen jittuan makakorroiak” Elexp Berg.
*Hizketan ez ezik, soinua jotzen ere ikasi zuen. Are gehiago, marraka, marrua, kurrinka, orroa, makakorroa, irrintzi eta arrantza egiten ere bai. MIH 328.
lok. Horregatik. Hartakotz otoitz egiten diot Maria beti birjina dohatsuari. Alduderi begira lorian nago ni, hartakotz dizkiot egun bertso hauek eskaini. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
hartakotz. (BN, S; VocBN→A, H), hartakoz (AN-larr-erro, S; Gèze, Lecl), kartakoz (Sal, R). Ref.: A (hartakoz, kartakoz); Lrq (hartakoz) . Por aquello; por lo tanto, en consecuencia. “C’est pourquo” Gèze. “Pour cela. Nahi zare osasunean izan? Hartakotz, hartakotzat, ian eta edan ezazu hurriki, voulez-vous être en santé? Pour cela, mangez et buvez sobrement” H. “Por aquello, por dicha razón” A. “À cause de cela, c’est pourquoi” Lrq. v. hartarakotz, hortakotz.
*Ene faltaz, ene faltaz, ene falta handiz hartakoz othoitzen düt. Bp I 68. Zeren beraren grazia gabe, haren boronthate saintia zihaureiek ezin egin baitirozie, ez eta hartakoz beragana hel. FPrS 16. Ezen Jandoni Paulok bere ahal guziak egiñ dituelarik Jainkozko xedez guzien gogarako izatekotz eta hartakotz guzia guzientzat egiñ delarik. Ch III 36, 1. Hartakotz hanitxen hobiago da eztitian osoki tentazionerik gabe izan. Mst I 20, 4 (SP halakotz, Ch hortakoz). Hartakotz manatzen tugu ertor eta Bikari guziak […] katixima haur xoilki, […] erakats eta erakatsaazi dezaten paropietan. CatLan 4. Itxasoala ere gazterik zütian eroaiten herioari akostüma laitian; hartakoz ere ordüz gerletarat. Egiat 256. Hartakotz zure legea / ene arimak maite du. (In Hm 169 ). Hartakotz othoitz egiten diot Maria bethi Birjina dohatsuari. CatLuz 4. Hartakoz, aldian güti egin behar da bethi berri jan ahal dadin. Ip Dial 104 (It hargatik, Ur orregaitik, Dv horren gatik). Hartakotz nahi da behar bezala aphaindu lurra. Dv Lab 77. Hartakotz […] Giristinotasunak eginarazi ditu intzirinak hastapenean, sinhetsia izateko. Hb Egia 144. Hartakotz, [epher aitamak] berak ere, airean ibiltzeko ordean, umeak bezala herrestan zabiltzak. Elzb PAd 17. Ez detzazke jasan holakoak, hartakotz dute bada tzarrek duten bezen higuin. HU Aurp 93. Ageri zen zer egünetara zoan Frantzia eta hartakoz mündü oro erreüs bizi zen. Const 23. Alduderi begira lorian nago ni, / Hartakotz dazkot egun pertsu hauk eskaini. Xa Odol 123. Ba dakik ere nola egonak giren Gasnategin elgarrekin. Hartakotz ez diat nahi hik eni “tu” baizik erraitea. Etchebarne 122. v. tbn. Tt Onsa 55. JE Bur 195. Hartakoz: Tt Arima 119. AstLas 10. Xarlem 56. UskLiB 67. Etch 322. CatS 50. Elsb Fram 155. Mde Pr 50. Casve SGrazi 52.
Sinonimoak: iz.
[hartakotz] : horregatik (Adorez Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
esadb. por eso, a causa de eso, por ese motivo fradb. pour ça, à cause de ça, pour cette raison enadb. for that, because of that, for that reason portadb. por isso
Testuinguruan
Hartakotz dut idatzi lan hori, pastorala zer den esplikatzeko. [Argia, 2010-02-28, 2220. zbk. | «Denbora erdia musika eta ibilka, hori ez duzu pastorala», Miel Anjel Elustondo]
erne1, erne, ernetzen || 1da ad. Haziez mintzatuz, ernamuina hazten hasi; landareez mintzatuz, lurretik ateratzen eta hazten hasi. Ik. hozitu; ernatu 2; ernamuindu. Hazia, erein ondoan, estali behar da erne dadin. Bere soroan erne da erein zuen artoa. Landare erne berria. 2da ad. Irud.Haren hitz santua gure bihotzetan erne dadin. Erneko ahal dira euskaraz irakurgai gozo eta mardulak! Zein burutan erne da izadiaren ideia gidari hori?
erne2 || 1 adb. Iratzarririk, bereziki zentzumenak edo buru gaitasunak. Ik. ernai1. Lo daude, erne behar zuten guztiak. Erne egon! Zaude erne ene hitzak aditzeko. Zintzoen gainean erne dagoen Jainkoa. Kontuz eta erne ibili. Hain erne eleetara, hain logale beila santuetara. Jainkoaren zerbitzuan erne izan zaitez. || Belarriak erne, begiak zabalik. 2 adj. Erne dagoena; gauzak berehala ulertzen dituena. Ik. atzarri2. Oilar erneak hiru aldiz kantatu zuen. Begi-belarri erneak. Mutil ernea. Adimen erneko emakumea.
Ruche jaunarengandik urrats gutxira gelditu, betaurreko pare fina atera, eta erne baino erneago begiratu zion agureak Ruche jaunari. [Loroaren teorema, Denis Guedj / Jon Muñoz (EHU, 2006)]
iz. Med.Organismoaren gaitasun eskasia infekzioei aurre egiteko.Giza Immunoeskasiaren Birusa dutenak ia 40 milioi dira jada munduan.(Hiztegi Batua)
Wikipedian:
Immunoeskasia immunitate-sistemaren ahulezian oinarritutako patologia da. Patologia horretan immunitate-sistemak ez du erantzun egokia ematen mikrobio patogenoen aurrean, eta gaixoek infekzioak harrapatzeko joera handia dute. Era berean, immunoeskasia dutenen artean minbiziaren kasuak ugariagoak dira.
Immunoeskasia bi motakoa izan daiteke:
sortzetikoa: akats genetiko baten ondorioz sortutakoa, bizitzaren lehenengo urteetan agertu ohi da. Hilkorra da kasu gehienetan.
harrapatutakoa: aurrekoa baino ohikoagoa, adin handiago batean agertzen da, hainbat eragileren ondorioz: infekzioak (HIESa, adibidez), minbizia, desnutrizioa, terapia immunosupresorea, etab.
begi ukaldi, begi-ukaldi iz. Begi kolpea. Begi ukaldi batez ikusia dugu dena. Zelai bat gaitza, begi ukaldia hel ahal baino luzeagoa. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
BEGI-KOLPE
a) (B; Lecl, Arch VocGr, Hb). Golpe de vista, vistazo, mirada. ” Begikolpia, coup d’oeil, oeillade” Lecl. ” Begikolpe bat in zuen (B)” Gte Erd 67. v. begikaldi, BEGI-UKALDI, begiraldi. Errex da berzeren senharren edo emazten ondoan ez ibilzea; ordean ez da haiñ errex begikolperik ez arthikitzea, amodiorik ez harzea edo ematea. He Phil 457 (SP 453 begiztatzerik ). Hagitz arinki begikolpe bat aurdiki dut ene bizitzearen gainerat. Brtc 161. Arthikitzen dut begi-kolpe bat nere egiteko molde guziaren gainerat, ikhusteko ea zertan huts egiten dudan. Dh 109. Gure arranoak goietik / bertzerik gogoan zarabilkalarik, / begi-kolpe batez ditu ustekabean / ikhusten zori-gaitzean / […] mustro ttiki batzu hagitz itsusiak. Gy 224. Azkenean deliberatu nian […] guanen nintzela aran famatu heieri begi-kolpebaten ematera. Elzb PAd 37s. Lehen begi-kolpean ohartu ninduan. Ib. 39. Begikolpe batez ikusi nuen ateka hitsean nindagoela sarturik. StPierre 12. Bainan ezbáitut sonuari begigolpe bát bera emaiten ahal zu ekhusi gabe dantzan “trebes”, plazán! Lrq Larraja, RIEV 1931, 237 (puesto en boca del párroco de la localidad, quien, como se ve, no habla en suletino). Harat heltzean, eginatzik konplimenduak, eta gero, han hemenka ematzik zonbeit begikolpe. Barb Leg 146. Ezin igarri azkenên ua / datorren, ez, legorrera; / itsasotarrak igar lezaio / lênengo begi-kolpera. “A primera vista” . Or Eus 386. Mahain baten inguruan jarri ziren, elgarri begikolpe eman eta ixtan bat ixilik egon. JEtchep 85. –Ohartu zirea? […] –Ez jauna. –Oi, zu Eskualduna! Etzirea pilotan artzen? –Ba, zonbait aldiz. –Holako begikolpea duzuela pilotaren airetik biltzeko. Ib. 95. Ez zuten ez trefla berogitik jana [ardiek], erran izan duten bezala… Haren begikolpe gaxtoa zuten ukhana. Larz Senper 28 (Vill begi-golpe ). Jakinen du laster Frantsesek […] ez dela Xinatik heldu gizon hori, lehen begikolpean uste zuen bezala. “Au premier coup d’oeil” . Ardoy SFran 200.
b) Abrir y cerrar de ojos. Instant batez, begikolpe batez, azkeneko klaroina soinuan […] hillak biztuko dire. He 1 Cor 15, 52 (Lç, TB begi kheinu batez, Dv begi itzuli batean, Ol begikliskan, Ker begi kiñu bataz, IBe begi itxi-ireki batean, IBk begien itxi-ireki batean ).
Reply