iz. 1 iz. Arbuiatzea; horren ondorioa. Arbuioa dagokit niri; zuri, laudorioa. Hitzok literatura hizkuntzan izan duten harrera edo arbuioa. Arbuioak jasan. Arbuioz begiratu. 2 iz. Hondakina, arbuiatzen den gauza. Gainak eta bikainak besterentzat, arbuioak eta hondarrak Jainkoarentzat. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
1. (L, BN, S ap. Diccionario Vasco-Español-Francés hiztegiari (1905-1906) dagokio.” style=”box-sizing: border-box; color: rgb(85, 85, 85); cursor: help;”>A ; SP (+ -ua), Ht VocGr 385, Dv, H).
Desprecio, menosprecio; ofensa; rechazo. ”Mépris, rebut, refus” SP. ”Mépris” Ht VocGr 385. ”Mépris outrageant” Dv. ”Rejet, rebut, mépris” H. ”Desprecio, ultraje” Diccionario Vasco-Español-Francés hiztegiari (1905-1906) dagokio.” style=”box-sizing: border-box; color: rgb(85, 85, 85); cursor: help;”>A.
Tr. Documentado en autores labortanos y bajo-navarros hasta finales del s. XIX (v. tbn. infra arbuiozko en Mirande). Al Sur lo emplean Beovide y Aresti.
Behaturik zeure sehi maiteen othoitzera, / arbuioz . <arbicioz> itzuli gabe burua berze aldera (Ps 101). EZ Eliç 336. Eskualdun eskuararen jakiteko obligazinoa dutenen enorantzia eta arbuioa baitira hobenduriagoak, zeren hurkoetarik heldu den arbuioa eta bidegabea sentikorrago eta ukhigarriago baitira. ES 164. Hala desohorea eta arbuioa haiñ iustuki daozkit niri, nola zuri laudorioa, ohorea eta loria. Jesu-Christoren Imitacionea (1720). ” style=”box-sizing: border-box; color: rgb(85, 85, 85); cursor: help;”>Ch III 41, 2 (SP mesprezioa, Leon erdeinuak). Erran zion arbuiorik handienarekin etsai gaixtoari: urrun hadi, Satan, ene begietarik. Testament çaharreco eta berrico historioa ([I] 1775, [II] 1777). ” style=”box-sizing: border-box; color: rgb(85, 85, 85); cursor: help;”>Lg II 131. Arbuiotzat hartu zuen hek ez agertzea etxerakoan, haren begietara. Ib. 120. Magdalenak bereganatu zuen munduaren arbuioa eta eskandalisatzen zuen bere libertinkeriez Galilea guzia. Ib. 155. Yasan dituen arbuio eta laido lastimagarriek [...]. Ib. 283. Huts ariñez egiten den arbuioak baratxe baratxe erorko handienetarat darama. Andredena Mariaren Imitacionea Jesus-Christoren Imitacionearen gañean moldatua (1778). ” style=”box-sizing: border-box; color: rgb(85, 85, 85); cursor: help;”>Mih 121. Haren munduazko arbuioa, haren Jainkoaren alderako kharra. Meditacioneac gei premiatsuenen gainean (1809). ” style=”box-sizing: border-box; color: rgb(85, 85, 85); cursor: help;”>Dh 231. Arbuio guziarekin behatzen deraie. Ib. 270. Eztugula beraz merezi, arbuiorik ta mespreziorik baizen. Ib. 67. Arbuiatzen zaituztenen arbuioak erori dire ene gainerat. TB Rom 15, 3 (Lç iniuriák, He iroiak, Dv, IBk irainak, Ol biraoak). Ai zenbat kontseilu on eta etsenplu hobe [...], eta nik guziez arbuio! Dv Liburu ederra aita Cardaveraz Jesuistak egina, Lapurdico escarara itzulia (1856). Cb Eg II-ren itzulpena.” style=”box-sizing: border-box; font-style: italic; cursor: help;”>LEd 229. Eta mila aldiz damu zuri egin arbuioaz. Ib. 106. Baña munduari arpegi alaiegia jartzen zion; ez bere Aitak bezela arbuioz. Bv Asis-co Loria (1885). ” style=”box-sizing: border-box; font-style: italic; cursor: help;”>AsL 199. Gizonen arbuioek aserik Jainkoa, / Bere azotearen higitzera doha. Zby RIEV 1908, 289. Hau da nire harma / poteretsuena: / Saihets-artean dudan arbuio sakona. Arti Maldan behera (1960). ” style=”box-sizing: border-box; font-style: italic; cursor: help;”>MaldanB 219. Neurtuak ere arbuia daitezke, baina, arbuioak pisurik izango badu, neurketa berriak eta hobeak beharko dira egin. Euskal idazlan guztiak (1988). ” style=”box-sizing: border-box; cursor: help;”>MEIG VII 162. Maila kontua, literatur hizkeran izan duten harrera edo arbuioa, aski argi gelditzen da. Ib. 81.
2. (Lar Sup).
Sobra(s), desecho(s). ”Deshecho, sobras” Lar Sup ( Ax).
Gaiñak, pikaiñak eta hautuak bertzeren, hondarrak eta arbuioak Iainkoaren. Gero (1643, [2] d.g., [3] 1864). Ematen den itzulpena L. Villasanterena da. ” style=”box-sizing: border-box; color: rgb(85, 85, 85); cursor: help;”>Ax 181 (V 123). Berek uste zuten ezdeusak eta munduko arbuiua zirela, bainan Iainkoaren begietan prezatzekoak ziren eta onetsiak. SP Iesusen Imitacionea (~1660). ” style=”box-sizing: border-box; font-style: italic; cursor: help;”>Imit I 18, 4.
Sinonimoak iz. Ipar. jas.
[arbuiatzea]: ezespen, ezeste (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz.1 iz. [arbuiatzea] desprecio, rechazo; menosprecio, desdén [arbuioz begiratu: mirar con desprecio] 2 iz. [hondakina] residuo, desperdicio, resto, desecho
en iz.
port iz.
Aurpegian bertan ere arbuio muzin bat agertu bide zait. [Labartzari agur, TXILLARDEGI (Elkar, 2005)] (Ereduzko Prosa Gaur)
arbuio
