Gaurko hitza

Recent Updates Page 2 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 10:22 pm on 2018/10/14 Permalink | Reply
  Tags: E ( 292 )   

  ezantza 

  iz. Ipar. Gasolina. Ezantza xorta bat baizik ez zait gelditzen beribilean. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  ezantza. Gasolina. Bortz pinta ezantza baizik etzaizkit gelditzen [berebilean] [...]. Hau orai ixtorioa [...] Loiolarat ez baginite hel-ahal ezantza eskasez! JE Ber 51. Ezantza-xorta bat. Ib. 51 (v. tbn. 73). Langilia untsatto erre da herritar baten motoaren plomützen ari zelarik. Ezin erran zer ünphiltüz, motoko ezanza sütan jarri eta arphatü zaio. Herr 13-6-1963, 3. Ez dakit [...] nehork ordaindu diozkan [...] [otoarekin] erre ezantzak. Xa Odol 49. Xahaku hortan atxikitzen da / bertsularien ezantza. Mattin in Xa EzinB 86. Ezantza edo beste erregailu faltan. Larre ArtzainE 136.

  Sinonimoak: iz. Ipar.

      [gasolina]: gasolina Heg. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Ipar.) gasolina
  fr iz. (Ipar.) essence
  en iz. (Ipar.) petrol (Br); gasoline, gas (Am)
  port iz. (Ipar.) gasolina

  Deitura berriak jarri dizkiote ezantzari.  (Berria.eus, 2018-10-13)]
  

  

  ezantza (Argazkia: Ekhi Erremundegi)

   

  Reply Cancel reply

  Required fields are marked *

  Name *

  Email *

  Website

• 

  Maite 8:25 pm on 2018/10/13 Permalink | Reply
  Tags: U ( 89 )   

  unada 

  iz. Bizk. Denboraldia, bolada. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  unada (V), unara (V-gip).

  1. Momento. “Unada, trecho, temporada, época (V)” A Apend. “Unara baten, de una…” Iz ArOñ. Nork gogaitu unada luze-samar batez, nork asper-usaiñik zati baten izan. Erkiag Arran 10. Goiz erdian nai goiz beranduan, etxeko sukaldera eltzen zan, amaren alde-unadak zelatean zainduaz. Erkiag BatB 25. Au eztizko unada! / Bakartade / zoragarrian nago. Egieder UrreB 159.

  2. (A DBols), uneda. Tramo, espacio; paraje. “Espacio vacío” A DBols. Bultzadaka eroan dau mutilla serbitzuko ateraiño, eta an egotzi dau malladiko unadan, eta atea arrapaladan itxi. Erkiag BatB 157. Ubideti Ipiñeburu bitartean, orraitio, bidarlo luze bildurgarrie eukien [...] lapurrentzako leku berebizikoa. Unada bildurgarri ori atzean itxite [...]. Akes Ipiñ 11. Baserri oneen mendi-unedatan troka edo kabiak zabaltzen dira. Eta uneda onetan, zugazti asko. EgutAr 13-5-1962 (ap. DRA).

  Pasaje (de un libro). Irakurrita arrast egindako idaztitxu orren uneda guztiak gomuteratu biar baneukez. EEs 1923, 162.

  3. unara (V-gip), unaa (V-gip). “Unáatxo bat, unária, unáa bat [...] un trozo o porción” Iz ArOñ.

  Sinonimoak: iz. Bizk.

      [denboraldia]: aldikada, bolada, denboraldi, unekada Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (B) espacio de tiempo; temporada
  fr iz. saison, période
  en iz. season; period
  port iz. temporada

  Amurrioko baso publikoen Antolamendu Planean proposatutako bioaniztasunaren hedapenerako jarraibideak kontuan izanda, hiru unadetan banatutako 4,95 hektareatan landatuko den espeziea tulipa arbola (Liriodendron tulipifera) izango da, ekoizpen eta babes funtzio mistoa duen espeziea. [Amurrioko Udalak 10,24 baso hektarea birlandatuko ditu, Aiaraldea.eus (2018-10-13)]

  

  unada (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:00 pm on 2018/10/12 Permalink | Reply
  Tags: P ( 142 )   

  palaxu 

  iz. Landarez eginiko itxitura. Ik. hesi. Bi mutiko txiki eguzki berotan zebiltzan jolasean palaxuaren inguruan. (Hiztegi Batua)

  palaxu (BN ap. A; Dv (BN);  ph- VocBN, H (BN)), plaxu (Dv (BN)).

  1. ”Haie vive” VocBN. “Palizada, seto vivo” A.  (Dv, H (BN)). “Plaxu, haie morte, d’après Darthayet” Dv ( A).

  2. ”Plaxu (BN-lab), poda o corte de seto. Plaxu egiten ari da hesi horren ttipitzeko, está. podando para acortar ese seto” A. (Orotariko Euskal Hiztegia)

  Sinonimoak: iz.

  [nahigabea]: landare-itxitura, landare-hesi (Adorez)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. seto vivo
  fr iz. haie
  en iz. hedgerow
  port iz. sebe, cerca viva

  

  palaxu (Gaurko Hitza, FlickrCC)

   
• 

  Maite 10:20 pm on 2018/10/11 Permalink | Reply
  Tags: E ( 292 )   

  elaire 

  iz. Ipar. Lagunarteko ezaguna. Elaire naiz harekin. Elaire dut hura. Elaire gara biak. Guti edo aski elaire ginen, bidean solas eginak behin edo beste. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 elaire (L, BN, S ap. A; -lh- Dv, Lh), elaide (-lh- S ap. Lh <- Foix), ulaide (V-m, arc ap. A).

  Con relación a una persona, el que tiene algún trato con ella que no llega a amistad; ‘tratarse, tener una cierta relación, hablarse’ se expresa en unos casos mediante -kin elaire izan, en otros con elaire izan (es decir, elaire gara, zarete, dira) y aun con elaire dut. “On applique ce qualificatif à soi-même ou à autrui: Elhaire naiz harekin, elhaire dut” Dv. “Elhaire gütüzü (Sc), elhaire gira (L, BN), somos algo amigos, tenemos cierto trato” A. “Koñatak dira, baiña eztira ulaide, son cuñadas, pero no se tratan” Ib. “Ezaguna baino geiago ta adiskidea baño gitxiago” A LEItz 130.

  Tr. Comienza a aparecer en textos septentrionales a fines del s. XIX; en el s. XX se encuentra tbn. al Sur, en Olabide y Zaitegi. La forma más empleada al Norte es elaire; elaide se encuentra en Inchauspe, en un texto baztanés recogido por Azkue, Olabide, en el primer Zaitegi (luego elaire) y en Mirande.

  Ministro protestantekin berekin elhaire gira. Prop 1880a, 379. Jinkoareki berareki eta haren aingürieki elhaide izatia desira ezazü. Ip Imit I 8, 1 (SP familier, Mst nabasi, Leon adiskide). Asko jaun aphez eta gizon jainkotiar, zoinekin elhaireago baikinen bertze batzuekin baino. Ducq 397. Guti edo aski elaire ginen. HU Zez 183. Elhaire dutenek diotenez. Eskual 11-4-1902 (ap. A). Aizkide ta elaideengandik ez entzindu. Ol Imit I 23, 5. Erri artan, txerria iltzerakoan, adiskide ta elaideai puskak bidaltzeko oitura zen (B). “Contertulios”. A EY II 344. Koblaria xori-hegaztinekin hain elhaire izaitea ez da batere harrigarri. Lf ELit 193. Zer entzungarri litzakit elaide-nabasiarengandik atsegiñez, adiskideok? Zait Sof 95. Zahartu zuhurren egoitzak / bele iragarleen elhaide. Mde Po 88. Lehen, biziki elhaireago ziren, lagun xahar okituak, eta kasik kidekoak. Herr 24-1-1959, 1. Noizean-beinka, adiskide ta elaire aberats okituek esku-erakutsiz laguntzen zuten. Zait Plat 21.

  2 elaire (Sal, R, -lh- L-ain, S ap. A; Bera).

  Tono, modo de hablar, manera de modular la voz. “Lenguaje, modo de hablar” A. Aren olerkien berarizko barne-igimena kantetarako, irakurpenaren betibateko elaire berdiñik gabe. Gazt MusIx 168.

  Sinonimoak: iz. Ipar.

      [azaleko adiskidea]: ezagun (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Ipar.) conocido, -a
  fr iz. (Ipar.) connaissance
  en iz. acquaintance
  port iz. (Ipar.) conhecido m, -a

  Buruaz ezagutzazko keinu adiskidetsu bat egin zion, aspaldiko elaire bati egin ohi zaion bezala [Benito Cereno / Billy Budd, marinela, Herman Melville / Jose Ramon Vazquez (Alberdania-Erein-Igela, 2012)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  elaire (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:08 pm on 2018/10/10 Permalink | Reply
  Tags: G ( 184 )   

  gurbil 

  iz. gurbil1 iz. Hamasei bat litroko edukiera duen pegarra. Hiru gurbil dituen zahagia. || gurbil2 1 adj. Jas. Zuhurra, prestua. 2 adj. Jas. Txukuna. Neskato gazte gurbil, eder, matela-gorriño bat. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 gurbil (G-nav, AN ap. A; -illa (det.) Lar, Añ, Aq 1083 (AN), Izt VocC, H).

  “Cántara” Lar, Añ. “Cántaro” Izt VocC. “Mesure de liquides, d’environ 16 litres” H. “1.º barrilito como de media cántara. 2.º cántaro de ocho azumbres” A. Ala nola iturri batetik zenbatenas gurbille edo ferrata andiego eramotzen duen batek, ekarritzen duen ur iago (Ororbia, 1758). ETZ 102. Sull edo gurbil bat urratu ta banatzen ta galtzen ura bezala. Mb OtGai II 272. Irureun eta irurogei gurbil, bakotxa bostna pitxarrakoak. Izt C 102. Eun gurbil olio. Ir YKBiz 305. Iru gurbil ditun zagiak / egiñen mokoz-ipurdi. Or Eus 158. Mutillak ekar ditu ardoz amar gurbil. Ib. 145. Bidoi eta gurbillak bezela 18 kiloko arr-olio ontziak atzerrira bidaltzea galeraziaz. “Barriles”. EAEg 27-1-1937, 911.

  2 gurbil (BNc ap. A; SP (sin trad.), Dv).

  1. Diligente, cuidadoso, prudente. “Prudent, réservé” Dv. Iaunagatik ziaraunstek dorretarik ezkillek, / nola muga iakinetan oren mihi gurbillek. EZ Man II 17. Harriaren gainean bere etxea jarri duen gizon gurbilaren khide eginen dute. “Viro sapienti” Dv Mt 7, 24 (He zuhur). Izpiritua gurbil da, bainan haragia erorkor. Dv Mc 14, 38. Emaitzaz apalago zaite, ta eginbide oroetarako gurbillago ta beldurtiago. Ol Imit II 9, 4. Neskaso gurbil (zuur, prestu) orde, ergel aunitz / ez bait-nituke nai andre. Or Eus 253. Aolku gurbil batzu esan nai dizkitzut. Zait Sof 118. Siñetsi, ausnartu ta zaite gurbil, errege, otoi! Ib. 74. Au Sergi Paul, kontsulorde, gixon gurbillarekin leguan. Arriand Act 13, 7. Itxura dezake ezin hobeki maite boz ezti, jite gurbil, bihotz beratza, maitalearen saretarat bil dadin ala ez. Lf ELit 76.

  2. (BNc ap. A; VocBN, H (L, BN)). “Soigneux, propre” VocBN. “Berregina, gurbila, xuguna” HeH Voc. v. txukun. Gizagaizo itzain higatu hura xutago bailitake naski eta gurbilago, norapeit ikasiago. HU Aurp 200. Eskuak hain eder eta gurbil zauzkan [...]. JE Bur 157. Neskato gazte gurbil, eder, mathela gorriño bat. JE Ber 35. Gurbila eta gizalandua zirudien… Mde HaurB 70. Neskatxa gurbil orbanbakoak eta ikutu-bageak. Erkiag BatB 136. Baserritarren solaseri iarraikirik, eskuara garbi, trebe eta gurbil ikasi nahi duenak. Zub 94.

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  gurbil iz.

  [pitxerra]: antoxin, pitxer, txarro Gip.

  gurbil izond.

  [txukuna]: Ipar.apain, dotore, elegante, txukun, anddere Ipar., piment Ipar., kriket

  [zuhurra]: jas.diskretu, zuhur, zogi g.e.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. barril pequeño, barrica pequeña [de media cántara]; cántaro de diez azumbres (2) izond. (Ipar.) decoroso, -a, recatado, -a (3) izond. (Ipar.) cuerdo, -a, juicioso, -a, prudente
  fr (1) (2)
  en (1) (2)
  port (1) (2)

  Inguruaren xahutasun apurra zor zitzaien jendeei, pentsamendua lokaztua zeukatelako hainbeste eskandalu, gezur, mutukeria behartu, manipulazio eta samin irensten zutelarik pantaila bakunetik isuri ele-jauzi beilegien bitartez. Lanaren zein harremanen alorrak zikintzen zitzaizkien arraiki. Zikintzen eta merkatalizatzen. Denak zuen prezio bat. Prezioaren arabera epaitzen zen burkidea. Bazterren garbitasunak, adiskidantzak, amodioak edo gurbil jarduteko tentazioek preziorik ez zeukaten.  [Boga boga, Itxaro Borda (Susa, 2012) Orr.: 47] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  gurbil (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 10:51 pm on 2018/10/09 Permalink | Reply
  Tags: L ( 179 )   

  lazka 

  iz. Bizk. Egoera nahasia; gatazka, borroka. Langile arteko haserre, gorroto, lazka eta borrokak. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 lazka (V-oroz-m ap. A).

  1. Enredo, turbulencia, conflicto. Tr. Documentado en textos occidentales desde finales del s. XIX. Euki gura dabenak / surrakaz bakea / inoz bere eztau bear / astindu lazkea. Azc PB 135s (in Ur PoBasc 189 ez dau biar astindu / iñoz gauza loirik). Zer zan ango lazka ta matasea! Ag AL 27 (v. infra LAZKA-MATAZA). Rusiak eztau nai, gaur-egunean beintzat, iñogaz lazkarik edo nasterik. A Ezale 1899, 16a. Nik eztakit zenbat tresna, ele, gizadi ta lazka ikusi nituan enparantzarako bidean. Ag G 83. Antxen izaten da lazka ta iskisalda! JKort EuskOl 1931, 36. Langille arteko asarre, gorroto, lazka ta burruka oneik. Eguzk GizAuz 154. Alkar ezin aituta, eztabaida ta lazkea sortu ziran batzar aretan. Ib. 69. Yainkoren batek-edo, lauso gaizto batek yota, lazka bigurria sortu dute len ere errukarri ziranok. ‘Funesta rivalidad’. Zait Sof 116. Lazka ontan nasturik nora yoko dut itz billa? Ib. 42. Jarri ete dot nik neure burua lazka onetan? Erkiag BatB 191.

  2. Susto. “Demonio Itsusia! Ura lazka eman zidan (AN-5vill)” Gte Erd 278.

  2 lazka.

  “Gasto, dispendio” BeraLzM. Cf. 3 lazkatu (2). Lazkak edo eralgiak berriz (gastuak) izugarriak izan bear dira, ain toki urrutietatik orrenbeste lagun narratzen. Ayerb EEs 1915, 157. Iyeki bakoitzaren saneurriyak 1,50 laurlekotik 2,50-ra bitarteko gora-bera izango du, argitalgundiaren lazka zenbatekua dan alaxe. EEs 1916, 233.

  3 lazka. v. 3 lazkatu.

  Sinonimoak: iz. Bizk.

  [istilua]: ahakar, anabasa, birrinbili-barranbala, demanda, errieta, errietaldi, etiketa g.e. , gorabehera, iskanbila, istilu, kimera, lipizta, liskar, liskarraldi, mokoka, mokokaldi, tirabira, tirabirako, zalaparta, zaparrasta, aharra Ipar., eskatima Ipar., karmañola Ipar., kasaila Ipar., tarrapata Ipar., xaribari Ipar., astrapala Bizk., baraila Bizk., droga Bizk., ardaila Gip., matxetin Gip., sesio G-N, kalapita Ipar./Naf., bilaxka Zub., armonia beh., desditxa beh., matrikula beh., atarrapuzka g.e., ausiabartza g.e., liskarreria g.e., zirriparra g.e., ahaka zah., ateleka zah., matraka Bizk. beh., okasio Gip. beh., haparka Ipar. g.e., despita Gip. g.e., biahore Ipar. zah., debadio Ipar. zah., disputa Ipar. zah., atralaka Bizk. zah., bilaka Zub. zah., arroitu Naf. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (batez ere B) enredo, embrollo (2) iz. (batez ere B) conflicto
  fr (1) imbroglio (2) conflit
  en (1) (countable) mess, muddle, snarl;  (uncountable) trouble (2) conflict
  port (1) enrascada,  embrulhada, embrulho (2) conflito

  Langile arteko haserre, gorroto, lazka eta borrokak. (Hiztegi Batua)

  

  lazka (Argazkia: pxhere.com, CC0 Public Domain)

   
• 

  Maite 10:48 pm on 2018/10/08 Permalink | Reply
  Tags: A ( 424 )   

  ahaidetasun 

  iz. Ahaideen arteko lotura. Odol ahaidetasuna. Ezkon ahaidetasuna. Laugarren mailako ahaidetasuna. (Hiztegi Batua)

  ahaidetasun (SP, Urt I 400, Ht VocGr 396, Dv, H, A), aidetasun (V, G, AN-larr-erro ap. A; Mic 8v, Lar, Aq 1133 (AN), Añ), aitasun (Lcc).

  1. Parentesco. ”Parentesco” Lcc, Lar y Añ. “Afinidad”, “cognación” Lar y Añ. ”Parenté” H. v. ahaidego.  Donzellea, zegati zaoz / enegaz enojadurik, / zurekin ene aitasuna / horrela anzi jakinik?Lazarraga 1142v (tal vez signifique ‘relación’ o similar). Halako suertez lotuko da, non ezpaitu behatuko ez ahaidetasunera, ez adiskidetasunera. SP Gudu 89. Esan degun belaun edo gradu aen bietatik batean aidetasuna debanarekin. OA 79. Fundatuak zeren diren arrazoiñ ederren gaiñean; hala nola ahaidetasunaren, [...] gaiñean. He Gudu 110. O amorezko aidetasun, ta adiskidetasun paregabe laztanena! Cb Eg III 381. Ez aidetasun, ez adiskidetasun. Mg CO 88. Aidetasun au da odoletik datorrena. Bada gañera beste aidetasun bat ezkonzatik jaiotzen dana. AA I 560. Dala aidetasunez, dala bere ontasunagatik. Lard 374. Baldin gozatu nahi baduzu ahaidetasuneko zuzenez, eros zazu eta goza. Dv Ruth 4, 4 (Echn aidetasun). Aidetasun andia / daukagu lurrean, / andiagoa baina / Iaunaren aurrean. Azc PB 99. Jesu-Kristoren anaiak garenaz geroz [...] errespeta dezagun ahaidetasun saindu hori. Lap 185 (V 82). Bertzei eder bazitzaioten harekilako ahaidetasuna. HU Aurp 100. Ahaidetasunezko atxikimenduak. Ib. 173. Ezkontza orrek sortu oi dituan aidetasun-lokarriak urrutiraiño zabaltzen dira. Vill Jaink161. Bereiziki aipatzen du mandazaia, oso ezaguna omen zuan-ta, eta onekin aidetasunen bat ote zuan ere badiote. Berron Kijote 176. En DFrec hay 5 ejs. de ahaidetasun. (Orotariko Euskal Hiztegia)

  Sinonimoak: iz. 

  [ahaideria]: g.e.ahaidego, ahaideria, askazigo, senitarte Bizk., ahaiko g.e.

      [ahaideen arteko lotura]: ahaidego, askazigo, haurridego, senidetza, haurridetasun Ipar., senidetasunBizk., senikera Bizk., ahaiko g.e., bernaje g.e., hurkotasun g.e., egokitasun Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (hed.) parentesco, relación, afinidad
  fr iz. (hed.) affinité, alliance
  en iz. relationship, kinship
  port parentesco, afinidade

  

  ahaidetasun (Gaurko Hitza, FlickrCC)