Gaurko hitza

Recent Updates Page 2 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 9:55 pm on 2022/08/30 Permalink | Reply  

  okerrune 

  1 iz. Bihurgunea. 2 iz. Zerbait okertzen den gunea. Hementxe du okerrunea kanoi honek. (Hiztegi batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  okerrune.
  (V, G-azp; Zam Voc), okerune (V-gip), okergune, okergun. Ref.: A; Etxba Eib (okerunia); Gketx Loiola (ur-kako); Elexp Berg. Curva; (fig.) desviación. “Tortuosidad” A. “Torcedura. Amentxe dauka okerunia kañoi onek” Etxba Eib. “Ur-kako esaten diote Errezil-errekaren oker-uneari” Gketx Loiola. Emetik […] lupatzak, andik bijotz gogorren aldatzak, eta beste pekatuben okerrune ilunak euken itxuturik bide au. Astar I app. V. Ezi egizuz euren [umien] okerrune gustijak. Astar II 92 (comparándolo con un árbol). Jaungoikoak arteza egin eban gizona, baña gizona bera da okerrunetan sarzen dana. Ib. 105. Euren [dama galanten] gorputzak lerroa legez / oker-unerik bakoak. Azc PB 151. Erreka garbiaren okerruneak. ADonostia Itzald II 11. Kasko-ezurrak bizkar-ezurrakin egiten duen okerguna (ángulo), bilduago dugula besteek baño. FIr EEs 1930, 2. Bidearen oker-une bat gainditu zuen garaian. TAg Uzt 152. Oker-gunetik zuzentzen ere / bide obera pausoak. SMitx Aranz 94. Gizon iakitunok agerbide biurrriaren magalei ta okerruneei amorra kentzen zazpi aleginak egin dituzte. Zait Plat 40. Beste Moral oiek, beren itzul-inguru, meargune ta okerrune guztiekin. Vill Jaink 95. Bideko okerrune batetik. Erkiag BatB 106. Kubia (oker-uneetan lan egiteko). Garm EskL I 122.

  Sinonimoak: iz.

  [okerrune]: bihurgune (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. curva, revuelta
  fr iz. virage, tournant
  en iz. curve, bend, turn, twist
  port iz. curva

  Testuinguruan

  Hortik aurrera, ibaiak okerrune asko ditu, meandro ahokatuak eta gutxienez terraza-maila ibai-glaziar bat. [Futaleufú ibaia, Wikipedia]

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 9:27 pm on 2022/08/29 Permalink | Reply
  Tags: F ( 50 )   

  frijigailu 

  iz. Janariak frijitzeko erabiltzen den tresna edo aparatua. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. freidora [utensilio]
  fr iz. freidora [utensilio]
  en iz. deep-fat fryer, deep fryer, fryer
  port iz. (eletrodoméstico) fritadeira

  Testuinguruan

  Erregailu, frijigailu, hozkailu, garbigailu herdoilezin itzelak nagusi; ez jan onik, ez giro goxorik: bakardadea eta burrunba. [Baietz okerreko bidea aukeratu! , Edorta Agirre (Alberdania, 2006)]

  

   
• 

  Maite 9:57 pm on 2022/08/28 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  birrinbi-barranba 

  onomat. Zarata handiaren onomatopeia. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  birrinbi-barranba.

  1. (H), berinba-barranba. (Onomat. que expresa ruido, estrépito). “Avec grand fracas” H s.v. barranba. Otsaila, firili-faraila; Martxoa, birrinbi-barranba. (Sal). A Norf 598 (tbn. en EY III 161). Aisa bizi zela erran delako arotza… (ari zen) berinba-barranba dote bibil baten athetzen bere Xaxurendako. GAlm 1937, 55. (ap. DRA)

  2. (Sust.). “Birrinbi-barranba, estropicio (Lacombe Voc)” DRA .

  3. (Adj.) .birrinba-barranba.”(Sal, R), torpe, sin habilidad” A.

  Sinonimoak: iz.

  [birrinbi-barranba] : matraka, iskanbila, zarraparra (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es onom. onomatopeya del ruido, estrépito
  fr onomatopée du bruit, avec grand fracas
  en noise onomatopoeia
  port onomatopeia do ruído, estrépito

  Testuinguruan

  Birrinbi-barranba egin du trumoiak.

  

   
• 

  Maite 8:02 pm on 2022/08/26 Permalink | Reply  

  peko 

  iz. Ipar. Azpikoa, mendekoa. Oro dira haren peko, hura ororen gehien. Elgebarne buru, besteak haren peko. Erregea eta pekoak. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  PEKO. v. BEHEKO.

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [mendekoa]: Ipar. azpiko, esaneko, eskuko, eskupeko, etxeko, etxetiar, hankapeko, mendeko, mirabe, zerbitzari, manuko Ipar., manupeko Ipar., petzero Ipar., sehi Ipar., agindupeko Bizk., ogipeko Bizk., nerabe Naf., mainata Zub., mixkandi Zub., ogituko Bizk. g.e., sujet Ipar. zah.

  [susmoa]: Bizk.errezelo, irudipen, iruditu, susmo, goganbehar jas., usmo g.e.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (Ipar.) subordinado, -a; inferior; súbdito, -a; sirviente; esclavo, -a (2) iz. (B) recelo, sospecha, desconfianza
  fr (1) iz. sujet, subordonné, -e ; inférieur, -ère (2) suspicion, soupçon, pressentiment
  en (1) iz. subject, subordinate, dependent; slave; servant (2) iz. suspicion; premonition
  port (1) iz. subordinado, -a (2) iz. receio, apreensão, suspeita

  Testuinguruan

  Oro dira haren peko, hura ororen gehien. (Hiztegi Batua)

  

   
• 

  Maite 10:00 pm on 2022/08/25 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 315 )   

  ziliportatu 

  ad. ziliportatu, ziliporta/ziliportatu, ziliportatzen || du ad. Ipar. Zipriztindu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  ziliportatu. (BN-baig ap. Satr VocP ). Salpicar. Errebolber ukaldi batez hil zuen bere burua, Geneveko plaza bethean, haren odolak ziliportatzen zuela J.J. Rousseau, liburu hura egina zuenaren itxura. Etcheb MGaric 183.

  Sinonimoak: ad. Ipar.

  [zipriztindu]: zipriztindu, zirtatu (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. du ad. salpicar
  fr iz. du ad. éclabousser
  en iz. du ad. splash
  port iz. du ad. salpicar, borrifar, espirrar

  Testuinguruan

  Bizikletak arbolapean utzirik eta arropak kenduz, urera sartu ginen eta haurrak bezala jostatu, elkar ziliportatuz. [Biribilgune, Katixa Dolhare-Zaldunbide, Elkar, 2014]

  

   
• 

  Maite 9:35 pm on 2022/08/22 Permalink | Reply
  Tags: I ( 288 )   

  itxulastu 

  itxulastu, itxulas, itxulasten || du ad. Nahasi, azpikoz goratu. Ik. irauli 1. Intxaur oskol batzuk bezain erraz itxulastu zituen arrain potinak. Gizarte auzia erabat aldatu eta itxulastu nahiko luketen berrizaleak.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  itxulastu.

  1. itzulastu (V ap. A ), itzulaztu (Mg PAbVoc). Revolver, trastornar (sentidos prop. y fig.); volcar. “Itzulaztu, atziaz aurrera gauzia imini, trastornar” Mg PAbVoc. “Poner al revés” A. v. iruleztatu. Tr. Empleado por autores meridionales cultos del s. XX. La forma más empleada es itxulastu; hay itzulastu en D. Agirre e itzulaztu en Ibiñagabeitia. Intxaur oskol uts batzuk baizen errez, [itxaskiak] itzulastu zituan laster […] arrañ-potiñak. Ag Kr 197. Egun bi onetan orrenbesteragino itzulaztu ete ddakuz geure zerok? A Latsibi 109. Bazkintza au alegiñetan dabil, aldi itxulaztu onek laketuten daun bestian, obekuntza au jaristeko. ForuAB 107. Abesti askoren zatijak edo dira, mutikuak erabilli ta erabilli, alkarregaz nastu ta itxulastu dabezanak. Kk Ab I 61. Gaur egunian […] dana dago itxulastuta. Ai lenaoko denporak! Ib. 91. v. tbn. Or LEItz 52, Ol Imit III 45, 3 y A.S. RIEV 1928, 654. Itxulastuta egozan gauzak ondo ta zuzen ipinten. Altuna 79. Satorren antzera solo ta bazter itxulastu ta azpikoz-ganera imintten dozubelako. Otx 27. Erriak itxulastu eta etxeak ipurditik atera ta buruz-bera yartzen. Zait Sof 180. Oba izango dot, ausaz, legorrean tirabira egin, lur gogorrean itxulaztu, eta ez an, itsas frankuan, aztarrenik be, utzi barik, bear bada… (Interpr?). Erkiag Arran 126s. Izartxo, aren itxurak erabat itxulusturik [sic, por itxulas-] bait zeukan, zirikatzen asten zitzaion [Erkori]. Eston Iz 21. Gizarte-auzia goitik-beraino erabat aldatu ta itxulastu nai izango luketen gizon irten eta berrizalerik gorrienek. Zait Plat 6. Etsiturik, goibel, zoriak oro itzulazten baitu. “Uersat”. Ibiñ Virgil 59.

  2. (PMuj). Engañar(se), seducir, embaucar. Uxatu dun ire nardaz Urri, oinbeste zekorren yabea, ta atzenik olako biurrik itxulastu au. “Te séduire”. Or Mi 92s. Axal-apaiñez itxulasten diranak [animak], alegizko ta itzalezko ongira-naiez atzi oi zituten. “Decipi”. Or Aitork 138. Onela ari nintzan ene adiskideekin, neronekin batean aiek ere itxulasturik. “Per me ac mecum deceptis”. Ib. 75 (v. tbn. 79).

  Sinonimoak: ad.

  [azpikoz goratu]: gainazpikatu, hankaz gora jarri, hankaz goratu, irauli, itzuli, itzulipurdikatu, uzkaili, zilipurdikatu, ipurdikatu Ipar., itzulikatu Ipar., azpikoz goratu g.e., gorabeheratu g.e., bueltatu Heg. beh. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es du ad. revolver, enredar, embrollar
  fr
  en
  port

  Testuinguruan

  Gizarte auzia erabat aldatu eta itxulastu nahiko luketen berrizaleak.  (Hiztegi Batua)

  

   
• 

  Maite 11:47 pm on 2022/08/21 Permalink | Reply
  Tags: I ( 288 )   

  inar 

  iz. Ipar. Txinparta, pindarra. Inar batetik su handia jalgi daiteke. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 inar.

  1. ( iñ- AN-erro, inh- L; -nh- SP, Ht VocGr 355, Lar (+ inar), Lecl, Dv, H (L, BN, iñar V, G)), ihar (SP, Lar, H, A). Ref.: Bon; A. Chispa, centella. v. inkar, pindar, txingar. Tr. Documentado en textos septentrionales no suletinos desde Etcheberri de Ziburu; apenas se encuentran ejs. desde mediados del s. XIX. La forma inhar es de uso general; Axular, que tbn. la emplea, tiene 2 ejs. de ihar , de donde ha pasado comúnmente a los lexicógrafos posteriores, y tbn. su ihar (v. infra SU-INAR); no debería descartarse la posibilidad de sendas erratas por inhar. El otro ej. que aduce Villasante en AxH: Batzuei den okhasinorik ttipienean, sua lotzen zaie: zeren sukhoi baitira, ihar baitira (Ax 286 (V 191)), traducido ‘son pura chispa’, parece más bien un ej. de ihar ‘seco’ (q.v.). Beharrietarik ditu arthikitzen inharrak. EZ Man I 102. Iaunak ordenatu du bere zuhurtziaz / laguna gabe han pena dadin iñhar biziaz. Ib. 117. [Egur] iharrari eta arroari, inhar batek ere iratxekitzen dio. Ax 286 (V 191; v. tbn. 280 (V 187) ihar). Suko inharra, suko xinda, bera ere bere buruz fite iraungitzen da. Ib. 367 (V 242; cf. infra SU-INAR). Beha iazozu haserretua dabillan bati, nola mintzo den, nola ahotik habuiña darion, begietarik iharrak iauzten zaitzan. Ib. 280 (V 187; ed. 1864, 106: iharrak). Edo iai-eta, berhala, / hil ailiz, inhar bezala. O Po 19. Inhar batetarik su handi ialgi daite. O Pr 633. Iainkozko su handi hartarik inhar bat ezpere bil dezadan gatik. SP Imit IV 4, 4 (Ch iñhar; Mst, Ip gar txipi, Ol gartxo, Leon pindarño). Ene esteustasunaren tulunbioak iraungituko ditu bethikotz ene amudio eta estimu propioaren iñhar guziak. Ch III 8, 1. Uste duzu ez duzula hartuko doidoiko inhar bat baizik, eta ungi […] miretsia geldituko bide zare ikusteaz betbetan zure bihotza sutan. He Phil 291 (SP 290 inhar bat). Zure bihotzean pixten zituen lehen inharrak. Mih 121. Arrapoa ezpaiñetarik, / inharrak begietarik / phernesian darizkola. Gy 300. Argi guziez ezin gorago ziren argia, zure inhar bat, ximixtaren garra bezala, jauts dadila niganat. Leon Imit III 34, 3.

  2. (AN, R ap. A ; Lar, Dv (inh-)). Gota. “Gota, de agua, vino, &c., iñarra” Lar. Beraren aurréan / ón dena bildurík / guzía batéan, / iñarrbát dá itsás anditik. LE Kop 114 (el ed. traduce “un poco, una pizca”). Iñar mingotzak. EA OlBe 85. Auek gotiñar antzera zaizkit, / susnoz iñar kidekoak, / mara-mara gaur nere barrendik / ixuritako tantoak. (Interpr?). Ib. 7. Harek goititzen ditu ur-inharrak, eta hibaiak iduri, ixurtzen ditu uriak.Dv Iob 36, 27 (Ur, Ol tantoak, Ker ur-tantak).

  3. (BN-ciz, S; iñh- Gèze, Dv (S); H (inh-, iñ-)). Ref.: A (iñhar); Lrq (inhar); Gte Erd 258. (Empleado en la expr. inar bat ‘un poco’). “Ur iñhar bat, ur xorta bat, un poco de agua” A. “Iñhar bat, un peu. (S, p[eu] u[sité] en SNO)” Lrq. “Ur iñhar bat (S)” Gte Erd 258. O nihork balu egiazko karitatearen inhar bat! SP Imit I 15, 3 (Ch den gutiena, Mst, Ip txinka, Echve 45 txingar, Ol txinpart, Leon pindarño). Irin iñhar bat urrian nahasirik. Arch Gram 122. Nitriari ezarten zaio sofre iñhar bat. Ip Dial 117 (It, Ur piska, Dv liphar). Gatz iñhar bat. Ib. 69 (It, Dv pixka). Hanitx hun egiten deio iñhar batek. Ib. 57 (It pixkatxo, Ur piskatxu, Dv guti;
  v. tbn. 69 y 99). “Atomi animare non possunt, iñharrek eziñ eman dezakete bizia” Urt II 107.

  4. “(V, AN), rayo de sol” A. v. inorra. Iguzkiaren azken inharrek urre dirdira bat emaiten zakotelarik bazterrari. JE Bur 137 (en nota: “rayon; rayo de luz”). Iguzkiaren iñarrek kizkietako urrea eta mendietako legar zuria argitzen dituzte. JE Ber 18. Itsas-aldetik zeruari gora iguzkiak botatzen dituen urrezko iñar ahuldu goxoek. Ib. 74. Badoazi hegaldatuz iguzkira, / haren inarreri hurbildanik agur baten erraitera. Barb ( in Onaind MEOE 1105). Horra non agertzen diren iguzkiaren lehenbiziko inharrak. Barb Leg 25. Bainan huna inhar bat dudala ikusten / adargune batetik xuxen iragaiten. Lf ( in Onaind MEOE 1132).

  5. “(B), meñique (dedo)” A.

  6. “Inhar, éclair” Lh. “Iñar (AN-erro), inhar (L), relámpago” JMB MitV 435. v. inhazi.

  2 inar.
  Onom.: Uillam de Inharraça. (1177) Arzam 280. (AN-gip), inarra (V-arr-oroz, G; -ea (det.) Mic 6v, Aq 137 (G), Añ (V)), inerra (V-arr-oroz). Ref.: A (iñarra, iñerra); Garbiz Lezo 47. Brezo; escoba de brezo. “Escoba para barrer” Mic. “Cabezuela de que se hacen las escobas” Aq 137. “Escoba” Añ. “Barrer, (V) iñarreaz garbitu” Ib. “Brezo, y, por extensión, toda escoba. Iñarrea, el brezo, la escoba” A. “Iñarra, el brezo (V-gip)” EAlde 1927 (15), 8. v. ainar, ainizkar, 1 aino, 2 ilar, ginarra, 1 txilar. Ekarzu kaldera bete ur ta iñarra bat. Mic 14v. Inarra sortea / ez dala ain eder zein da luma berdea. AB AmaE 260. Erratz edo itxuski edo inarreaz sastarrak sokondora legez, erdalkeriak Erdalerrira botako direana. Ezale 1897, 38b. Murubetako iñarra. Altuna 34. Isuribiko estalia, abez, zotalez eta garoz edo iñarrez jantzia. JMB ELG 69. Iñar apalak. Ibiñ Virgil 91.
  INAR-ISATS. “Iñarisatsa, escobón de brezo” Asp Leiz.
  INAR-LORE. “Iñarlora, erica, brez (V)” Arzdi Plant1 276.

  3 inar.
  3 inar. “Iñhar (S-saug), gercé” Lh. Cf. 2 inartu.

  Sinonimoak: iz.

  [txinparta]: Ipar.txinparta, pindar Ipar., zirta Ipar./Naf. g.e.
  [argi-izpia]: Ipar.errainu, izpi, arraio Ipar., zirrinta Ipar., leinuru Zub.
  [erratza]: Bizk.erratz, isats, erkatz Ipar., jats Ipar., eskoba Heg., isuski Bizk.

  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (Ipar.) rayo de luz, rayo de sol (2) iz. (Ipar.) chispa
  fr (1) iz. (Ipar.) rayon de soleil (2) iz. (Ipar.) étincelle
  en iz. spark
  port (1) iz. (Ipar.) raio luminoso (2) iz. (Ipar.) faísca, fagulha, centelha

  Testuinguruan

  Inar batetik su handia jalgi daiteke.  (Hiztegi batua)