Gaurko hitza

Recent Updates Page 2 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 9:39 pm on 2019/04/18 Permalink | Reply
  Tags: M ( 221 )   

  matela 

  iz. Ipar. eta Naf. Masaila. Ik. matrail. Sutan sumatzen ditut ene matelak. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  matela (AN-5vill-ulz-erro-burg, L-sar, B, BN, Ae, Sal, S; SP, Lar, Aq 604 (AN), Izt 22v, H; -th- Ht VocGr 376, Arch VocGr, VocBN, Gèze, Dv, H), matel (AN-ulz-mer, L-ain, B, BN, Ae; -th- Lecl), matail (-all AN-larr-5vill-araq-ulz; Izt 22v (-all)), matala (H (V, G)). Ref.: Bon-Ond 139; VocPir 226; A (matel); Lrq (mathela); Iz Ulz (matéla); Echaide Nav 130; Gte Erd 225.

  Etim. En último término de lat. *maxella. De vasc. maxela, tomado como diminutivo, se habrá llegado, a través de mattela, a un supuesto primitivo mat(h)ela.

  1. Carrillo, mejilla. “Matela ostokiak (BN-lab), carrillos frescos y rollizos” A. “Mathela, augmentatif de maxela” Lrq. En S, Sal y R (sg. A) significa “carrillo grande”, a diferencia de mazela y maxela “carrillo pequeñito”. v. masaila. Tr. Documentado desde Leiçarraga en textos orientales. Hay algún ej. occidental en el s. XX. La forma matail se encuentra en Orixe y T. Agirre (Uzt 157). Baldin norbeitek io baheza eure eskuineko mathelán. Lç Mt 5, 39 (TB, Dv mat(h)ela; He, Ur (V), Ker matraila, HeH mazela, Ur, Or, IBk, IBe masail, Ip, Hual maxela, Echn mazel, Ol matsail). Presuna ianzaharrak, mathela gogortuak edo horzkitua dagoenak. Ax 490 (V 317). Zure matel bietan / ondo ifinirik [jazmiña eta karmiña]. Gamiz 204. Berzéak zafladabát / mateléan ematén. LE Kop 167. Ekhiak bezala brillatzen ahien mathelen kolorik. Etch 524. Mathela lodi eta molde on batetakoak. Elsb Fram 166. Ikusi bazinute hunen min izigarria, nolakoa zen! [...] gorri, beltz, ubel, halako zain batzuek zaukatela matelari. HU Aurp 186. Bi musu eman diozkat bere matela gorriño hetan. Barb Sup 54. Matail bakoitzetan xuloa. Or Mi 7. Matel beroan hotx bat senditu nuen. JEtchep 111. v. tbn. Arch Gram 56. JE Bur 29 (Ber 71 matel). Zub 94. Zerb IxtS 36. Matel: Iratz 118. Osk Kurl 184.

  2. Mandíbula. v. matelezur. Eta aldiz mathelak / ber kolpiaz [otsoari] jauzerazten. Arch Fab 169.

  3. “Joue, partie latérale, ordinairement plate d’un objet qui présente deux faces. Xirrita baten bi matelak, les deux joues d’une poulie” H. Gasnaren bi mathelak hurbiltzen dituzte suiari. GH 1935, 13.

  Sinonimoak: iz. Ipar./Naf.

  [masaila]: baraila, masail, matrail, mazela Ipar./Naf., ahutz zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (GN/Ipar.) carrillo, mejilla, moflete
  fr iz. (GN/Ipar.) joue
  en iz. cheek
  port iz. (GN/Ipar.) bochecha, (gen pl) bochecha

  Sutan sumatzen ditut ene matelak. (Hiztegi Batua)

  

  matela (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   

  Reply Cancel reply

  Required fields are marked *

  Name *

  Email *

  Website

• 

  Maite 11:45 pm on 2019/04/17 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 235 )   

  zarratatu 

  ad. zarratatu, zarrata, zarratatzen. 1 da/du ad. Gip. eta Naf. Urratu. Ik. zarrastatu; tarratatu. Jesus hiltzean, Jerusalemeko tenpluko pareta goitik behera estaltzen zuen oihala zarratatu zen. Jantzirik zarratatu gabe. 2 da/du ad. Irud. Tximista luzeek iluna argitzen dute, haizea zarratatuz. Umezurtz gelditzeak zauritzen zidan arima, zarratatzen bezala bizia. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  zarratatu (G-bet-nav, AN), zarratiatu (G-to). Ref.: Bon-Ond 157; A (zarratatu, zarratiatu).

  Rasgar(se), desgarrar(se). “Rasgar una tela, un papel” A. Jesus iltzean Jerusalemgo Elizako pareta edo orma goittik bera estaltzen zuan oiala zarratatu zan. Inza Azalp 70. Ene, gogoan min ematen dit, illeordedun gizatzar bateri entzuteak bere biotza zarratatzen ari dala. Amez Hamlet 90. Gauaren gogorkeriak bota du barren-soroan azkazal azia [...] eta dena [...] kimatzen eta zarratatzen asi da. LMuj BideG 100. Zalekeriak zakua zarratatu oi duala-ta. Berron Kijote 217. Hitchcock-en lapurrak aingeru gisa badabiltza paretan gora eta behera edo teilatuz-teilatu jantzirik zarratatu gabe. MEIG I 185.

  Hender(se). Tximista luzeek illuna argitzen dute aizea zarratatuz. ‘Fendent’. Or Mi 130. Ta zelaiari berari ere naskaldia eman zion ta goragal pitxatu zan, zarratatu zan. R. Argarate EG 1952 (1-2), 52.

  (Fig.). Nere belarriak zarratatu ditu etxekoekiko gaitzen berriak. Zait Sof 194. Orregatik zarratatzen da oiñaze izugarriz, egiak bat autarazi, ta oiturak bestea ez utzarazi. “Discerpitur”. Or Aitork 204. Poz aundi artaz zurtz gelditzeak zauritzen zidan anima, zarratatzen bezala bizia. “Dilaniabatur”. Ib. 236. Nere bururapenak, nere gogoaren errai miñak, zarratatzen dira milla zalapartetan. Ib. 335s.

  Sinonimoak: ad. G-N

  [urratu]: tarrat egin, urratu, tarratatu Ipar., zarrastatu Ipar./Naf.(UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es du ad. (G/GN) rasgar, desgarrar
  fr déchirer, arracher
  en tear, rip,
  port rasgar, lascar

  Galtza zarratatuak janztea gustuko du.

  

  zarratatu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:22 pm on 2019/04/16 Permalink | Reply
  Tags: P ( 158 )   

  pa eman 

  ad. Haur. Musu eman. Eman amatxori pa. Noiz ikasi behar duzu pa ematen? || (eman ezabaturik). Orain pa aitatxori. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  PA EMAN (L, BN, S; emon V-gip). Ref.: Lh; Etxba Eib; Elexp Berg. Besar. “Ezkutu baten pa emon netsan, eta arrezkero argittan” Etxba Eib. Noiz ikasi bear dezu pa ematen? Ag G 74s. Au kabialdi ederra! gaixoak, pa eman bear dizuet! Or Mi 22. Aitattori bezala eman Ottori pa! Iratz 118. Entzun ezinik mendian / orbel-otsa oiñetan, / neroni pa-emon nairik / udagoien-arratsetan. Ker EG 1954 (11-12), 165.

          (Con el vb. elidido). Pa, aitatxori. Pa, Pedro Antoni. Ag G 75. Muxu txiki bat emango al diot?… Pa, pa… Ayerb EEs 1912, 218. Biyeri nik, zorion! / t’aurtxoari pa… pa… EA Txindor 99. Orain pa / amatxori. Jaukol Biozk 78. Banoa bati hurrupa / Bertzeari pa. Iratz 78.

  Sinonimoak: ad. haur.

      [musu eman]: laztandu, musu eman, musukatu, pot egin , pot eman , musuztatu Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (haur.) besar
  fr donner un baiser, embrasser
  en  kiss
  port ad. to kiss, to give a kiss [on the face]

  Eman amatxori pa. (Elhuyar hiztegia)

  

  pa eman (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 9:45 pm on 2019/04/15 Permalink | Reply
  Tags: K ( 274 )   

  kiskali 

  da/du ad. kiskali, kiskal, kiskaltzen (Hiztegi Batua)

  1 da/du ad. Erabat erre. Sutan kiskali. Erre eta kiskali. Sutean hamalau mila lagun kiskali ziren. Non zara, Sodoma kiskali zenuen Jauna?

  2 da/du ad. Irud. Kiskali naiz eguzkipean. Amodioaren goritasunak kiskaltzen zuen. Hango lurra, eguzkiaz kiskalia, inon den agorrena dela. Nahiz iparrak astintzen duen, nahiz kiskaltzen duen hegoak.

  3 du ad. Kim. Gorputz bat, bere gai lurrunkor guztiak galdu arte berotu.

  4 du ad. Kim. Tenperatura altuen bitartez kaltzio karbonatoa kare bizi bilakatu.

  Sinonimoak: ad.

  [erabat erre]: zizpildu Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) da/du ad. abrasar(se), quemar(se), requemar(se); tostar(se); calcinar(se) (2) da/du ad. (hed.) abrasar(se), achicharrar(se); calentar(se) mucho (3) du ad. (Kim.) calcinar
  fr (1) da/du ad. [erabat erre] (se) brûler, (se) carboniser (2) da/du ad. [izugarri berotu] (se) griller, (se) rôtir, (se) chauffer à l’excès (3) da/du ad. (Kim.) calciner
  en (1) da/du ad. [erabat erre] to burn, to scorch, to scald, to go up in smoke; to be burned, to get scorched (2) da/du ad. [izugarri berotu] to swelter, to fry
  port (1) abrasar-se, queimar-se (2) queimar-se, torrar-se (3) calcinar

  Parisko Notre Dame katedralaren teilatua kiskali du sute batek  [Berria, 2019ko apirilak 15 )

  

  kiskali (Argazkia: eitb.eus)

   
• 

  Maite 10:50 pm on 2019/04/14 Permalink | Reply
  Tags: A ( 448 )   

  ahalguztidun 

  adj. Guztiz ahaltsua dena, zernahi ahal duena. Ik. guztiahaldun. Jainko ahalguztiduna. Globalizazioa ahalguztiduna da. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  ahalguz(t)idun, alguz(t)idun, algustidun, alguziadun.

  Todopoderoso. v. guztiahaldun. Tr. Documentado en textos meridionales desde Arana Goiri. En DFrec hay 18 ejs. de a(h)alguztidun y 2 de alguztidun. Eta Algustidunak Zeu baño irazapen oberik eztaike irazan (1897). AG 1644. Jainkoaren beso alguztidunak eusten gaitualarik. JBDei 1919, 297. Ta Alguztidunaren errukitasuna jetxiko da. Ib. 355. Sinisten dot Jaungoiko Aita alguztiduna, zeru-lurren egillea. KIkV 11. Nik, pekatari onek, autortzen dautset alguztidun Jaungoikoari. Ib. 100. Zergatik deritzaio “alguztiduna” Jaungoikoari? KIkG 11. Alguztidunak daroanak. Pi Imit II 9, 1 (Ol alorodunak). Bakaldun guren algustiduna, / Zeru ta lurren Jaubia. Enb 99. Illen berpiztea Jaungoiko alguziadunaren indarrez, gertatuko da. Inza Azalp 110. Baña gaurgero Gizasemea alguzidun Yainkoaren eskui aldean eseria egongo da. Ir YKBiz 481. Jaungoikoari baiño ez esateko, orregaitik ara ba nik gaur esan Zuri, Jaun Alguztidun orreri. Bilbao IpuiB 126. Alguztidunak sortua dala / ezin ukatu iñola. BEnb NereA 225. Iru persona bata bestea bezin aundiak, alguztidunak, neurrigabeak. EgutAr 25-5-1959 (ap. DRA). Santu, santu, santua Jauna, / Jainko ahalguztiduna. IBk Apoc 4, 8 (IBe ahalguztidun; Ip ahalorotako). Betikoa dan alguztidunak / berekin izan ditzala. AZink 89. Politika ez baita ahalguztiduna. MEIG IX 33.

  v. tbn. Alguzidun: Goen Y 1934, 266. PMuj Noni 56. Alguztidun: ArgiDL 55. NEtx LBB 172.

  Sinonimoak: izond.

      [guztiahalduna]: guztiahaldun, ahalorodun jas., ahalorotako g.e., guztiahaltsu g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es adj. todopoderoso, -a, omnipotente, que tiene plenos poderes; plenipotenciario, -a
  fr adj. tout puissant, -e ; omnipotent, -e
  en adj. almighty, omnipotent
  port adj. adj todo-poderoso, -a, onipotente

  Hizkuntza bat dugu ahalguztiduna. [Maialen Lujanbio, Klika sistema eragilean (Korrika2019, 2019-04-14)]
  

  

  ahalguztidun (Argazkia: AEK)

   
• 

  Maite 11:38 pm on 2019/04/13 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 235 )   

  zokoratu 

  ad. zokoratu, zokora/zokoratu, zokoratzen da/du ad. Zokoan utzi, baztertu; zoko batera eraman. Greziako filosofoek Jainko sinestea zokoratu zuten. Ez zituen horrenbestez ahaztu zokoratuak zeuden liburu zaharrak. Barregarriak ziren Nikanorrek han zokoraturik zeuzkan zertxoak. Denen artean zokoratzen dute Martin. Nahigabeak, nekeak, zokora zaitezte. 2 (Era burutua izenondo gisa). Hitz zahar, zokoratu eta bakanenak. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  zokoratu (Lar, Añ (G), H (+ -kh-)).

  Arrinconar, dejar a un lado. “Arrinconar” Lar y Añ. “Mettre de côté, au rebut, dans un coin, au rancant. Soineko zahar hori behar duzu zokhoratu, vous devez mettre au rebut ce vieux vêtement. Au fig. Zahartuz geroz zokhoratzen zaituzte, on vous néglige, on vous met du côté depuis que vous avez vieilli” H. v. zokondoratu, ZOKORA BOTA.

  Konparatzendú S. Buenabenturak arima epél, nági, floxo, perlesiátua, zokoratuik dágon burriñaréki. LE Urt ms.125r. Zokoraturik dagoan burnia erdoitzen da. JJMg Mayatz (ap. H). Lan au ere egin nuan…; baña ez neukalako zerekin argitara eman, zokoatu zan. Arr CDoc III (ap. DRA). Azkeneko urte oietan, batez ere, ezertarako, zokoratzeko baizik, eztiran zortzikuak asko ta asko egin dira. LzM EEs 1912, 131. Leen-ukaldiz, azeriari maats-aleak eldu-ez bezela, eskura-eziña baderitzaizu onen mamia, ez dezazula arren zokora. Ldi IL 9. Lengo aitona zarrak / zigutena utzi [...] / gauzko gaztiak dute / zokoratzen asi. Yanzi 223. Bere leikidea iltzeko asmoa luzetsi edo erabat zokoratu. Etxde JJ 128. Madril-go politika jarraituki, Euskal-Erria zokoratuta euki izan zuen. EgutAr 16-8-1956 (ap. DRA). Sutegian ezpata zarren bat eta satairen bat edo beste baditugu zokoratuta. NEtx Antz 23. Eta filosofiak ere ezin dezake zokoratu, beste gabe, aztertu ta kontuan artu gabe. Vill Jaink 101. Progresismoa zokoratu baldin badute azkenean, gure xinplekeriari egingo diote farre. MIH 173. Hori dela-ta, gutakoren bat gailendu bada lanbide horretan, ezin zokora dezakegu. Ib. 268. Hitz horietatik asko nahi eta nahiezkoak ditugu eta ezin ditzakegu zokoratu. PMuj in MEIG I 92. Gure euskera nola izan zan / urtetan zokoratua. Ayesta 98. Duela hamabost urteko kezkak eta asmoak ez daude hain zaharkituak non eta besterik gabe zokora daitezkeen. MEIG VI 123. En DFrec hay 31 ejs., todos meridionales. v. tbn. Y 1933, 2. Basarri 16. Erkiag BatB 19.

  (Part. en función de adj.). Hiztegi batetik, Azkuerenetik, esaterako, hitz zahar, zokoratu eta bakanenak bildu eta parrastaka ereitea, gauza atsegina izan daiteke, ez horratik irakurlearentzat. MIH 139.

  Apartarse, irse a un rincón. “Se mettre à l’écart, se ranger de côté, vers le coin. Zokhora zaite, retirez-vous de côté, vers le coin. Au fig. Ez izanik on deusetako, behar dut zokhoratu, n’étant bon à rien, il me faut me rencogner” H. Naigabe, nekeak, / zokora zaitezte. “Retiráos a vuestro escondrijo”. Or Eus 14. Mundu zoroak maite izaten du aberats, eder ta gazte; bañan zarrari, beartsu bada, ken ortik; zokora zaite. Lek EunD 41. Begiak igurtzika zokoratu naiz. NEtx Antz 50.

  Arrinconar (acosando). Denen artean zokoratzen dute Martin. NEtx Antz 29.

  Sinonimoak: ad.

      [baztertu]: baztertu, zokondoratu Bizk. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) da/du ad. arrinconar, retirar a un rincón (2) da/du ad. (hed.) retirar, apartar, arrinconar, relegar
  fr (1) da/du ad. mettre de côté, mettre au rebut, mettre au rancart (2) da/du ad. (hed.) (se) mettre à l’écart, (se) ranger de côté
  en (1) da/du ad. to separate, to put aside, to discard (2) da/du ad. to marginalize, to ostracize, to isolate
  port (1) da/du ad. arrincoar, arrinconar (2) da/du ad. (hed.) retirar, separar, apartar, relegar

  Denen artean zokoratu dute. 

  

  zokoratu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:37 pm on 2019/04/12 Permalink | Reply
  Tags: B ( 361 )   

  barnehuts 

  adj. Hutsa. (Elhuyar Hiztegia)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  BARNE-HUTS. “Barne-huts (adj.) qui est vide à l’interieur, creux” Dv.

  Sinonimoak: iz.
  

  [barnehuts] : huts (Elhuyar Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. hueco, -a, vacío, -a
  fr creux, creuse
  en empty, hollow
  port oco(a), vazio(a)

  Untxia enbor barnehutsean sartu da.

  

  barnehuts (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)