iz. Gairen bati buruzko argibideak ematen dituen liburua. Literaturaren historiako gidaliburuak. (Hiztegi Batua)
Sinonimoak: iz.
[gidaliburu] : eskuliburu
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. libro orientativo, libro guía, libro indicador; tratado
fr iz. guide, lexique indicateur
en iz. handbook, manual
port iz. manual de instruções; tratado
Testuinguruan
Jardunbide egokien gidaliburua kaleratu dute. #gaurkohitza
iz./adj. (1) iz. Lardaskatzea. Nahaste eta lardaskak. (2) adj. Lardaskatua, nahasia. Dakiten euskara lardaska nahikoa dutelakoan. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
lardaska.
I. (Sust.).
1. (G ap. A ). Revoltijo; confusión, embrollo. “Revoltijo” A.
Lardaska txarrak ondorenian / neka-biriak baditu. PE 56. Joan San Martinek atera ditu nahaste eta lardaskaren agergarriak. Egan-en azken zenbakian. MEIG VI 171. Relato embrollado. Orra oroitzen naizen nere bizitzako gora-beraren batzuen lardaska. Muturrik billatzen badiok, ik jakingo dek nondik asi ta bukatu. Ataño TxanKan 268.
2. Jerigonza, chapurreo. Euskera ongi ikasteko zalla, ta dakiten lardaska naikoa dala dasaten euskaldun zabar-nagiyai. EEs 1913, 259.
3. “(G-bet), chapuza, trabajo mal hecho” Zt (comunicación personal). Artoak ega-lodisko lardaska ditute. “Algunas mazorcas tienen las alas demasiado gruesas por trabajo imperfecto” . Or Eus 59. Nere eskuan dabillen lumak / egin du zenbat lardaska. MMant 109.
4. Cosa inapropiada. Lardaskaren bat egin ote nuan errezeloa badaukat. JAzpiroz 195. 5. (G-azp), lardaxka. Llovizna. ” Euri lardatsa egin du (G-azp) […] lardaska pixkat (G-azp)” Gte Erd 111. Urte ontan beti euria edo lardaxka bazan. Insausti 90.
I I (Adj.).
1. Chapucero. ” Maratza len esan dogu zer dan: narrasa ta lardaskea eztanari esaten iako” A Ezale 1897, 142a.
2. lardazka. Imperfecto. Jaso zuen begiak gauza guztien Egille onagan, lurreko gauza lardazketan lizuntzen beti euki gabe. Munita 101. HAUTSI-LARDASKA. Estropicio. Burni bidean autsi-lardaska bat egin, 101garren trena geldierazi. Or SCruz 52. LARDASKA EGIN ( (V-gip)). “Lardaskia iñ […] hacer mal, embrollar (una cosa)” Iz UrrAnz. LARDASKAN. a) “Lardaskan gauzak egin (G-to), hacer las cosas a la buena de Dios” A.
Zenbat jenderekin kutsutu eta lardaskan ibili naizen jarri nai det bistan. Albeniz 230. Ni bertsotan edo lardaskan ari nintzan. Insausti 331. Ofiziokoek [sic] aserra zitezkeelakoan lardaskan hasten banintzen ez zegokidan landan. MEIG V 91. b) Picando (comida), comiendo un poco de todo. Lardaxkan bare adar-aundiyak / jaten marrubi goxuak. MendaroTx 102. Danean lardaskan ibilli, bai, bañan gutxi jan du. Lek EunD 30.
Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
[anabasa]: anabasa, nahaste-borraste, nahaspila, nahastura, morokil, kaka-nahaste, pataska, saski-nahaski, saltsa-maltsa, sasi-nahaste. Ant. ordena.
[lardaskatu]: lardaskatu, nahasi
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) iz. revoltijo, embrollo, confusión, desorden (2) izond. revuelto, -a; confuso, -a; embrollado, -a; desordenado, -a
fr (1) iz. fouillis, confusion (2) izond. embrouillé, -ée ; confus, -e
en iz. muddle; mess; confusion
port (1) iz. confusão (2) izond. revolto(a), confuso(a)
Testuinguruan
-Ez naiz ona, baina beti izan dut gogoko musika, eta oso ondo pasatzen dut lardaskan. [Sei istorio, W. Somerset Maugham (Xabier Olarra), Igela, 2008]
baso 1. iz. Batez ere zuhaitzez betetako lurraldea; gizakiak lantzen ez duen eremua. Baztango basoetan. Arrainak urean, abereak basoan. Ikatza egiteko basoa. Baso sarria, zarratua. Baso inausia, soildua. Pago baso itzaltsua. Basoko abereak, hegaztiak. Munikolako baserriak baso sail handiak zituen. Herri basoa. Baso jabeak diruzale dira; larrutu dituzte mendi eta basoak. || Esr. zah.: Etxera orduan basora. Basoa eta ibaia auzo, hau ez duen etxea gaizo. baso soiltze, baso-soiltze Lurralde edo lursail bateko landareak galdu edo kendu. Argentinako baso-soiltzea eten nahi du Greenpeacek. Baso-soiltzeak eragin nabarmena du klima aldaketan. Animalia ugari arriskuan daude baso-soiltzearen eraginez.
baso 2. iz. Edalontzia; ontzi horren edukia. Basoa puskatu zuen. Basoak bete. Baso bat ur hotz. Baso bana sagardo eman zien. Edan dezagun beste baso bana. Baso bete ardo. Hamar baso hartuta hamar baso hustu. Zenbait baso ardo. Baso ardoa goratu eta irri egin zuen. baso erdi, baso-erdi Ik. basoerdi; baxoerdi. Baso erdi patxaran.
baso 3. pred. Ipar. Zah. Gai, gauza. Zuk egin nazazu baso, Lorian parte izateko. baso izan da ad. Ipar. Zah. Gai izan, duin izan. Ez dira baso eta ez aski holakorik egiteko. Erran daitekeen baino gutiago edireten da ofizio hartarako gai eta baso denik.
(Hiztegi Batua)
Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
[oihana]: oihan, saroi g.e.
[edontzia]: edalontzi, edontzi, godalet Ipar., gandola g.e., beira Ipar. zah.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) iz. bosque; selva (2) iz. [edatekoa] vaso; iz. (Biol.) Ik. hodi (3) adb. (Ipar.) suficiente; capaz
fr (1) iz. bois, forêt (2) iz. verre
en (1) iz. forest; woods; jungle (2) iz. glass; cup
port (1) iz. bosque; selva (2) copo
Testuinguruan
Une horretan, ingurura begiratu, eta baso eder bat zeharkatzen ari zirela ohartu zen; urki lirainak zituzten ezker-eskuin, ilara banatan. [Arima hilak, Nikolai Gogol / Jose Morales (Ibaizabal, 1998)]
1 adj. Etorkiz bikaina dena, aitoren semeen edo alaben nolakotasunak dituena. Ik. noble. Arnaldo zaldun leinargia. Gipuzkoako probintzia txit leinargia. Etxe leinargi eta aberats batean sortua. 2 iz. Leinargitasuna. Euskaldunen leinargia. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
leinargi. 1. (-eñ- Lar→Chaho), leinuargi (Lar). (Sust).Nobleza, hidalguía; estamento nobiliario. “Nobleza” Lar. “Calidad, lustre, nobleza, leñuargia ” Ib. Etzen hiriko lehen leñargitik, bainan aberatsa zen. Birjin 377. Eleizgizonak, serorak, donedea, Gipuzkoako leñargia, leñargi akiatua eta Aide nagusiak. Ag Lar 554. Ezagutzen dezute zuen animaren leñargia edo nobleza. Kortazar Serm 32. Pobre-aitzakiz ez euskaldunoi / leñargia uka, ordea! SMitx Aranz 77. [Arimak] azturik zeukan goi-leñargira. Gazt MusIx 83.
2. + leinargin. (Adj.). Noble. Dakidalakoz dierri leiñarginagorik mündian eztela eziez enia. Egiat 37. Nasterik gabeko [españar] garbienak, piñenak, leialenak eta leñargi edo nobleenak. Izt D I. Bizkaitar liñargi eta prestuben leijaltade agirijak. (1846). BBatzarN. 163. Señorijo edo lur linargi onen mirariz […] beteko sentimendubak. (1866). Ib. 231. Gipuzkoako probinzi txit leñargian . (noble). Ag Lar 546. Deba leñargiko seme argidotarrak arduratsuak ziran. Ag EE 1895b, 169. Euskal-erria oso leñargiaren menaudia. Ag Ioan 109 (cf. ib. 158 beñargia, sin duda errata por le-). Gazte leiñargiak Hausburgtarren ikurrinpean aintzarako biltzen diralarik. Goen Y 1934, 184. Etxe leñargi ta aberats batean. Etxde JJ 17. Noble (de espíritu).
Arnoldo zarraren biotz leiñargiak. Ag AL 16. Ezin ukatu diteke Iparragirre leñargia izan zala bere arlotekerian. Lab Y 1933, 193.
LEINARGIZKO. Noble, franco. Begi andi leiñargizkoak. Ag AL 11.
LEINARGIZKO ESKUTITZ. Carta de hidalguía. Erosirik leñargizko eskutitz bat. Iza EE 1881a, 126.
Sinonimoak: iz. neol. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
[leinargitasuna]: noblezia, leinargitasun g.e.
[noblea]: aristokrata, leinargiti neol., leinargitsu neol., handizuren g.e., noble g.e.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) izond. noble (2) iz. nobleza
fr (1) izond. noble (2) iz. noblesse, aristocratie
en (1) izond. noble (2) iz. nobility, aristocracy
port (1) izond. (masc) nobre (fem) fidalga, aristocrata (2) iz. nobreza
Testuinguruan
Haiek ez ziren ergelak, noski. Bat: Biblia zen orduan historiaurrea azaltzeko paradigma: etorki bat ematen zion euskarari, eta kronologia bat. Bi: Orduan (eta luzaro) etimologia horrela egiten zen, alegia, edo paronimia edo hotsen antzekotasunagatik (Aralar & Ararat, Gorbeia & Gordeia), edo zati ulergarrietan zatituz (Anda-luzia). Hiru: euskararen antzinatasuna eta leinargitasuna defendatuz euskaldunen pribilegioak babestu nahiz ari ziren (eta badirudi lortu ere lortu zutela). Euskara, Jainkoak sortutako hizkuntzetako bat. Euskaldunak, Penintsulako lehen biztanleak. Lehen espainolak. Espainolenak. (Nola aldatu diren kontuak). [Munduari biraka, Blanca Urgell (Berria.eus, 2020-10-14)]
iz. g.er. Betikotasuna. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
betiera. (A). Eternidad. “(G?), eternidad” A. Onetsia ere Zure izenaren omena, santu baita. Aipagarri ta ospagarri betieran. (Dan 3, 52). Or MB 58 (Ol menderen-mendeetan). Azkenik âztu zait / aldien aldia, / eta betierak / nauka idukia. “Me tiene preso la eternidad” . Or Poem 518. Zeru-lurrak baiño len aldirik ez zan; zergatik galdegin, orduan zer ari zan? Iainkoaren noizkoa betiera da. Or Aitork 316. Betierako ixil-aldiaren sabore humila astiro jasta. Lasa Poem 109. En DFrec hay un ej. más.
Sinonimoak: iz. g.e.
[betikotasuna]: betikotasun, betiraun, betitasun, sekulakotasun, betiraute g.e., betierekotasun zah., betiraunde zah., eternitate zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. eternidad
fr iz. éternité
en iz. eternity
port iz. eternidade
Testuinguruan
Berari eman bekio ohore eta aintza guztia betieran. [Asisko Frantzisko, Asisko Klara (askoren artean) , Euskal Testuen Corpusa]
iz. Ahultasuna. Azkar ezazu, Jauna, gure flakezia. Ezagutzen baituzu gizonen flakezia. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
flakezia. (S ap. Lrq ; Gèze, H), flakeza (Lcc, SP (sin trad.), Urt I 305, Arch VocGr , VocBN ), flakazia, flakaza (Dv), flakozia. Flaqueza, debilidad (física o moral). “Faiblesse, défaut de force, défaillance, au physique et au moral” H. v. ahuleria, flakia, flakotasun. Iainkoaren flakezá gizonak baino borthitzago da. Lç 1 Cor 1, 25. Flakezeonen bildur nax, baia / oi ta gura dot azartu. Lazarraga 1169r. Ene aldeko lagunoni / elzaen zako flakezia. Ib. (B)1204r. Seigarrena sufrietea pazienziagaz geure proximoen gatxak eta flakezak. Bet 14 (v. tbn. flakezak en el mismo contexto en CatUlz 35, CatB 52, CatLuz 20, CatAe 48, CatSal 49, CatR 49; OA 100 flakeza). Hunen gaiñean hurbilltzen dire gero flakezak, / eta ungi hilltzera du exhortatzen aphezak. EZ Man I 57. Flakaziaren erdian. Tt Arima 39 (50 flakozia). Neureganat uzten nauzunean ez naiz flakeziarik baizen. Ch III 8, 1. Ikusirik zeure Seme laztanen flakezea. Urqz 55. O, Jinko Jauna, […] gizonen flakezia eta gaixtotarzüna ezagützen dütüzüna. Mst III 46, 5 (Ch, Ip flakezia; SP erorkortasuna, Leon ahulezia). ‘Indazu hirur sosena, flakezan naiz’ diote, / platorik freskoena lagun galdetzen dute. (1780). BertsZB 121. Haragiaren flakezaz. Brtc 263. Ezkare ala bainan gure baitharik flakeza hutsa baizen. Dh 219. Medikuek diotenez flakezia hori garrhaituko duzu oraino. Laph 249. Indar handiak atzeman ditu / zutan gure flakeziak. Xa EzinB 43.
v. tbn. Bp I 140. CatLav 364 (V 176). Lg I 306. CatLan 4. AR 218. Egiat 190. Monho 82. JesBih 454. UskLiB 12. MarIl 104. Jaur 207. CatS 119. Prop 1876-77, 33 y 54. Ip Hil 149. Arb Igand 177. Etcham 230. Flakeza: Harb 209. Cap (ed. 1893), 14. SP Phil 430. OA 100s. Iraz 34. He Gudu 112. Hb Esk 106. Lap 14 (V 9). Udazken amaierako eguntto bat zen, flakeziaz betea, xirimiriz hordi-hordi eginikako egun tentel horietakoa… Lasa Poem 117. FLAKEZIAZKO. De flaqueza. Ustegabeko edo flakeziazko falta xumerik gabe. Brtc 237. Orhit zite Jesüs-Kristek so batez, Jundane Phetiriri bere flakeziazko bekhatiaz nigar eragin zereiola. UskLiB 55.
Sinonimoak: iz. Ipar. g.e.
[ahultasuna]: ahuleria, ahultasun, argaltasun, indargabetasun, makaltasun, ahuldura Ipar., ahulezia, herbaldura Ipar., herbaltasun Ipar., histura Ipar., mendretasun Ipar., erkintasun Bizk., kadentasun Bizk., makaleria Bizk., ahuldade Gip., kaden jas., flakia Gip. beh., erpiltasun Ipar. g.e., flakotasun Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. (batez ere Ipar.) debilidad, flaqueza
fr iz. faiblesse
en iz. weakness; feebleness; faintness
port iz. fraqueza, debilidade
Testuinguruan
-“Zer senti dezu?” galdetu zion urrena. –“Plakiya, aultasuna!” esan zuen doi-doia. [A. Arzac EE 1884a, 159 (Orotariko Euskal Hiztegia)]
iz. Euri jasa bortitza.
Orotariko Euskal Hiztegian
1 zarraka. “(S; Chaho ms.), chubasco, chaparrón” A. 2 zarraka. zerraka. “(G-to), llevar la piedra a arrancadas a derecha e izquierda, en vez de llevar por derecho y de una sola tirada” A.
Sinonimoak: iz.
[zarraka] : zaparrada, euri-jasa, euri-erauntsi, euri-zaparrada, indriska, zaldizko
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. (1) chubasco, chaparrón (2) llevar la piedra a arrancadas a derecha e izquierda, en vez de llevar por derecho y de una sola tirada
fr iz. averse
en iz. heavy shower, downpour
port iz. aguaceiro, pé-d’água
Testuinguruan
Euri zarraka hasi da eta gaua jausi da arratsaldearen gainera. [Lagun izoztua, Joseba Sarrionandia (mold.]
Reply