iz. Batez ere Bizk. Zoria, patua. Ik. adur2. Gizagaixoak ez zuen adu onik izan. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
adu (V ap. A; Lcc, Añ, Izt 37r, H (V, G)). Etim. Rom. adu. Cf. patu.
1. Suerte, fortuna; hado. “Hado, hadua” Lcc. “Fortuna”, “suerte”, “hado” Añ. “Fortuna, felicidad, [...] adu, patu ona” Ib. “Ventura, fortuna, felicidad, [...] aduona” Ib. “Suerte” A. v. 1 zori.
Tr. Documentado en Añibarro, Iztueta, E.M. Azcue, Arrese Beitia y autores meridionales del s. XX, principalmente vizcaínos.
Emonik bada sentenzia zerurako [...]. Adu, ta sentenzia bi onetarik bat, emongo jako bakotxari. Zein bietarik gertako jat niri? Añ EL1 32. Nire adu-gaistoz jausten banas bekatu mortalean [...] arin egingo dot konfesorearen oñetara. Añ LoraS 155 (v. adugaitz). Beretakoren bati gertatzen bazaio iñoiz edo berriz, adu txarren baten bidez, uztarriko abelgorririk [...] illtzea [...]. Izt C 237. Gertetako ta jazo bearrik aurkitzen zana, / Adu tristeak gorderik euken biotzetan. AB AmaE 448. Iagiten da goizean / gizon nekatua / iaso ezinik egunaz / il-arteko adua. Azc PB 336. Eskola-meisu izateari istea, egin ezpaneu, eneuen gero izen dodan zoririk eta adu onik izengo. A BGuzur 129. Zein gogo-argia erriko gizadi guztiak be, Josetxoren adu ona jakiebenean! Echta Jos 328. Arrapau ebazan geixo arek, baña adu onaz danak sendatu zirean. Ib. 147s. Adu (suerte) onean zagoz orduan mutil orregaz. Ib. 313. Adu onari deiez, suertearen billa, Ameriketara joan zan. Ag G 253. Beizamatar gazte indartsu batek azpiratu zuan beiñ, geiago ez nagusitzara jaikitzeko adu txarrean. Ib. 127 (cf. infra ADU TXARRA SUERTATU). –Nere bizitza osoa oparo eskeñiko diot. Ori da nere apeta, ori nere adua. –Bai adu txarra! Ag EEs 1917, 212. Adu opaldaria bera zai egon balitzaio ere etzitzaion aiñ laster sarea botatzeko era egokituko. Elizdo EEs 1913, 90. Gixagaxuak ezeban adu onik ixan. Otx 59. Batzuren-batzuk sortzetik ezerez eta billauak ixanik eta euren aduak gura ixanda, gixona igon datteken gorengo malletara eldurik. Ib. 99. Erromesak bai adu txar!: / nunai arrotz, atzerritar. SMitx Aranz 20. Mundu ontako adua, makurra, ostera! Erkiag Arran 150. Zein adu, siats, azturu edo sorgiñek egin eutsun begizkoa? Ib. 155. Zein aduk bere itzalpean artuko ete eban, gogoetan ziarduan. Ib. 66. Adu ona naiz txarra gure aurretik dijoakigu, berak sortzen ta eramaten gaitu. Vill Jaink 105. Burni horiek lantegian, bere adua erabakiko duenaren menpean daude. MEIG IX 133 (en colab. con NEtx).
(Empleado en pl. ‘los hados’). Aduak egon arren / geure aserre beti / etzaitue kenduko / neure biotzeti. Azc PB 60. Poz bat izaten nuan Troiatarren oraingo [...] ondamendi auen artean: alegia, adu txarren aurka, zorion aduak ipintzen nizkiela. P. Etxeberria EEs 1928, 42. Oi, ene adu madari-madarijok! ‘¡O maldita fortuna!’. Otx 72. Zelako bezuza zirtzil ta zekena egin dautsue adu ziztrin erraiabakoak? Erkiag Arran 152. Horra, adu gaiztoek berriz ere deitzen didate, ta nere begietatik lo astunak argia ezkutatzen dit. ‘Les destins cruels’. Ibiñ Virgil 117. Zertako sortu ninduzun iainkoen leiñu argitsutik, aduek ere muxin egiten bait didate? ‘Je suis odieux aux destins’. Ib. 114. Eztakigu guk aren buruan sortu ziran gogoeta txar, susmo oker eta adubaltzen barririk. Erkiag Arran 72.
Buena suerte. –Alajañena! Orrelako menditxo bat bagiñu, andi andia izan eztare. –Billatu ezkero. Adua bear, suertea. –Batzuk izan die. Ag G 252.
2. “Adu (V-oroz), intención. Joateko adurik badaukazu? ¿Tiene v. intención de ir?” A.
Sinonimoak: iz. Bizk.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. (batez ere B) ventura, suerte; hado
fr iz. (G) sort, hasard, destin
en iz. luck, fate, destiny
port iz. (batez ere B) ventura, sorte; fado, fadário
Gizagaixoak ez zuen adu onik izan. (Hiztegi Batua)
adu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)
