2. “(V-ger, B), zona (erupción de la piel producida por el calor). Se usa en plural. Arregosi ikaragarriak daukaz gure ume errukarriak (V)” A.
Sinonimoak: iz.
[berogar] : sargori
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) iz. (B) tiempo bochornoso (2) iz. (B) (pl.) erupciones en la piel producidas por el calor fr (1) iz. (B) temps étouffant (2) iz. (B) (pl.) éruptions cutanées causées par la chaleur en (1) iz. (B) sultry weather (2) iz. (B) (pl.) skin rashes caused by heat port (1) iz. (B) clima abafado (2) iz. (B) (pl.) erupções cutâneas causadas pelo calor
murtxikatu, murtxika, murtxikatzen||du ad. Ipar. Janariez mintzatuz, ahoan txikitu. Ik. mamurtu;mastekatu;txikitu 2. Murtxikatu gabe irentsitako belarra urdailetik berriz ahora ekartzen du behiak, eta han lasaiki murtxikatzen du, bere ahoko zukuekin ondo nahasiz, ostera irensteko. (Hiztegi Batua)
1iz. Lapurreta txikia. Litxarreriak egin. Gau eta egun litxarrerian ari direnak. Ume-mirabeei erakusten dienak litxarrerietan: hoa, ekar itzak urliaren sorotik arbia, basotik garoa, hostoa, egurra, sagarrak, artoa. Etxean litxarreria, jokoan iruzurra. 2 iz. Premiarik gabe jaten diren gauza goxoak. Gozotegiko litxarreriak besterik ez dute jaten. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
litxarreria.
1. (V-gip, G; H), litxarkeria (G (-i); Añ (G), H), letxarreria (V-gip), litxurreria (A, que cita el msLond ), letxurreria (Izt). Ref.: A (litxarreri, litxarkeri); Iz ArOñ. Hurto, ratería; robo. “Hurtillos, raterías” Añ. “Pequeñas sisas, hurtos” Iz ArOñ. Sg. Hb: “Litxarreria <lich->, filouterie, divertissement inconvenant, action blâmable même sous le rapport de l’enfantillage”. v. listerreria. *Zeren [esku] oez baliatzen dan bekataria […] litxarreriak egiteko. AA I 537. Esku oriek izan badira litxarreriarako. AA III 564. Egiten zituztela [zeltarrak] litxarreri ta txarkeri asko. Etxeg EE 1882c, 561. Zenbait itsusikeri eta litxarreri egindakoan eraman zuen Zeutara. AJauregi EE 1885b, 177.
*Litxarreriya! Obe zuben arto berua jan [lau zentimoko pastela baño] . Sor Bar 62. Litxarrerian orla oituak / asko kalian gabiltza; / gizen iduki nai gantza, / zartzera ona esperantza. MendaroTx 174. Gorrioi zarrak baratzatxuan / litxarreriya gozuan. Ib. 116. Lapurretak ere egin oi nitun gurasoen iaki-gelatik edo maietik, litxarreriz, naiz beste aurreri emateko. “Gula imperitante” . Or Aitork 34.
(V-gip, G), litxarkeria (V-gip), letxarreria (V-gip). Ref.: A; Etxba Eib (letxarrerixia, litxarrerixia); Elexp Berg (litxarrerixa). Golosina. “Antojo en el comer. Ez eukan jateko gogorik litxarrerixak baño ” Etxba Eib. “Dícese de los antojos en el comer: golosinas, alimentos caros, etc., sobre todo si se comen a deshora y a escondidas. Goiz guztia litxarrerixak jaten ” Elexp Berg. *Zuek, konfiteiko litxarrerikin agortuak zauzte. Alz Bern 58. Jan egosia litxarkeritzat etsiten dabe. Ibarg Geroko 57 (ap. DRA).
LITXARRERIAN.a) (Andar, etc.) robando, rateando. Ezagutzen du litxarrerian bizi danak […] gauz ona […] dala Jaungoikoa serbitzea. AA III 419. Errikotik eta auzoetatik litxarrerian gau ta egun ari diranak. Ib. 425. Españako tropatik igesturik litxarrerian zebiltzan soldaduai. Izt C 387. Oliyo-usaian ezkill-torrian / ujuka bezela ontza, / litxarrerian oitua marruz <me-> / solora begira auntza. MendaroTx 114. b) (V-gip ap. Elexp Berg). (Andar, etc.) comiendo golosinas. “Atsalde guztia litxarrerixan zabitz” Elexp Berg.
LITXARRERIARA. A robar, a hurtar. Etxean [igali-zugatzik] jarri ez eta auzora litxarkerira joateak. Munita 64.
LITXARRERIETAN ERAKUTSI. Enseñar a hurtar. Eskandaloaren bekatuan erortzen zera ume-mirabeai erakusten badiezu litxarrerietan. AA III 557.
Wikipedian
Gozogintzan, litxarreria azukre eduki handia duten janari multzo bat da, tamaina txikikoak eta maiz kolore bizikoak, hala nola gozokiak, makil-goxoak eta bonboiak. Nutrizioaren aldetik, karbohidratoen proportzio handia dute eta proportzio urria beste nutrizio-elementuetatik. Hori dela eta, horien gehiegizko kontsumo iraunkorrak osasun-arazoak ekar ditzake.
Litxarreria etiketa janari gazi batzuei ere jartzen zaie. Jaki gazi hauek ere karbohidrato proportzio handia dute. Esaterako, eguzki-lore pipita txigortuak, patata frijitu industrialak, etab. Produktu gazi hauek karbohidrato proportzio handia izateaz gain koipe proportzio handia ere izan ohi dute. (litxarreria, Wikipedia)
iz erregalizaren sustraia, goxoki gisa miazkatzen dena. (Egungo Euskararen Hiztegia)
Makilgoxoa edo erregaliza (Glycyrrhiza glabra) jatorriz Europa hegoaldekoa eta Asiako zenbait tokitakoa den zuhaixka lekaduna da. Euskarazko eta grezierazko hitzak osagai bertsuak ditu: glukurrhiza= rhiza, “sustrai” + glyk, “gozo”.
Haren osagai bereizgarriena glizirrizina da eta azukre asko dauka (glukosa, sakarosa eta abar). Edulkoratzaile modura eta farmazian erabiltzen da, baita gozoki moduan ere. (erregaliza, Wikipedia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
esiz. palo dulce, regaliz (de palo) fr iz. bâton de réglisse en iz. licorice stick port iz. pau de alcaçuz
Testuinguruan
Halako batean, lehengusuek kaioletako ziminoentzako gozokiak eta makilgoxoak erosten zituzten bitartean, Txillardegik iturri eder baten alboan uso zuri eta arrosa batzuk ikusi zituen, eta zoragarriak iruditu zitzaizkion. [Txillardegi eta ziminoa, Markos Zapiain, Susa, 2007]
lastertu, laster/lastertu, lastertzen || da/du ad. Lastertasuna hartu edo eman; lasterrago ibili. Ik. bizkortu 2. Badirudi gizakiek alferrik gastatzen dutela energia, gorputzaren abiadura lastertzen eta moteltzen. Azterketa-garaia hurbiltzen zenean, lastertu egiten zitzaizkion bihotz taupadak.(Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
lastertu.
1. (L, BN, S ap. Lh ; Urt I 71). Apresurar(se). “Presser, précipiter” Lh. Ni izanen naiz testigu lastertua o kexatua hetxizeroen […] kontra. (B, s. XVIII). BOEans 1373. –Barrenen itxoingo diagu. […] Eta ez daukak lastertu biarrik. Egon nai dezuten guzia. Alz Ram 47. Nere apari-legea eginda etxetik irten naiz eta alderdi orretatik ez daukat lastertu bearrik. Ib. 25. “Agilitarse” Lar. “(B), anticipar. Beia lastertu da erditzeaz, se ha anticipado la vaca en parir” A.
2. (c. sg. A; Añ). “Abreviar, acortar: (c.) laburtu, lastertu ” Añ. “Abreviar” A. 3. Anticipar. Batu gaitezan beti betiko / Elisa neure kutuna, / neure atsakabak amaituteko / lastertu daigun eguna. Azc PB 124 (Ur PoBasc 167 elduko al jaku albait lasterren / ain gura dogun eguna).
Reply