du ad. Isurkari bat ponpa baten bidez goratu. Fukushimako zentralean erreaktoreak hozteko itsasoko ura ponpatzen jarraitzen dute. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
ponpatu. v. punpatu.
punpatu.
1. (BN, S ap. A ; H; ph- VocBN), ponpatu (Dv→A). Botar; hacer botar. “Pilota ongi punpatzen duena, paume qui bondit bien” H. “Botar, dar bote, saltar, se dice de la pelota” A. Pilota punpatuz, badoa gure gizona oldarrean lauzarat. JE Bur 26. Rebotar; hacer rebotar. “Ponpatu, bondir, ou plutôt rebondir, car on ne le dit que des choses” Dv. “Ur iauziak deitzen dira ur batzu goratik amilduak, eta han hemen punpatuz, hagun handirekin behera heldu direnak, […] et rebondissant par intervalles […]” H. Behin ilhun iduri, harrokaz harroka / ezker-eskuin punpatuz, erreketan yoka, / [harrabotsak] harmada seinalatzen hurbil behar dena. Hb Esk 59. Hemen punpa, han punta, debruetan barna abiatu zen… kuia. Zerb Ipuinak 287. Uztar bakotxean [zaldiak] pilota bat bezala goititzen zuelarik zakur mokordoa; bainan hunek ez uzten. Gehiago tinkatzen baizik ez, izaitekotz, iduri lurrean punpatzearekin indar berriak hartzen zaizkotela matrailek. JE Bur 20.
2. (L-ain, Sc ap. A; H), ponpitu (R ap. A ). “Tomber, faire une chute. Punpatuko zira, maitea, berautzu” H. “Caerse (voc. puer.)” A.
3. Bombear. Are hobeki, behereko jusetik laurden bat punpatuz eta jus hura azalaren gainerat ixuriz. Punpatze hori egiten da erakitu baino lehen. Gatxitegi Laborantza 131.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
iz. (1) Ipar. Multzo edo kopuru handia. Ez du ketak egiten nagusigoa. (2) adb. Ipar. Bila. Perla on keta dabilen gizona. Onaren ala berriaren keta doaz euskaldunak itsasoaz haraindira.(Hiztegi Batua)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. (1) adb. (Ipar.) en busca de || (2)  iz. (Zool.) seda, seta, queta || (3) iz. (Ipar.) montón, cantidad; multitud fr  iz. (1)  adb. (Ipar.) en recherche de || (2) (Zool.) soie || (3) tas, (familier) vachement de en iz. (1)  adb. (Ipar.) en busca de || (2) silk || (3) lot, pile port iz. (1) adb. (Ipar.) em busca de || (2)  iz. (Zool.) seda || (3) monte, montão
Testuinguruan
Onaren ala berriaren keta doaz euskaldunak itsasoaz haraindira. (Hiztegi Batua)
menostu. (G-azp), menustu (V-gip), belustu (V-gip). Ref.: A (aie); Gketx Loiola; Iz ArOñ y Elexp Berg (menustu). “Deteriorarse. (De aplicación, dirÃa que exclusiva, a la ropa)” Gketx Loiola. “Disminuirse una cosa, ajarse (una ropa) con el uso. Belústu, belúsketan, ponerse deslucidas para presentar, v. gr., las manzanas con los magullamientos, etc.” Iz ArOñ. “Perder la calidad, venir a menos. Menustu dok pa eskastu eitten danian. Edozer gauza, erropia, personia, pareta bat, ero edozer gauza” Elexp Berg. Desmerecer. “Nai duzun bezin gizon ona da; bainan tanta laket duelakotz menosten da: ajea du edanera (B), […] por lo que le gusta el vino desmerece: tiene vicio a beber” A (s.v. aie).
Sinonimoak: iz.
[menostu]: gutxietsi
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
ad. melatu, mela, melatzen 1du ad. Fruituez mintzatuz, azukretan prestatu. 2da/du ad. Fruitu batzuez mintzatuz, eguzkitan idortu. 3da/du ad. Blai egin. Ik. mela-mela egin. Melatuta gelditu ginen lasterketa ikusten. 4 (Partizipio burutua izenondo gisa). Fruitu melatuak. Piku melatua baino ximurragoa. Mahats melatuak: mahaspasak. Haizea hezurretaraino sartzen ari zitzaion arropa melatuetan barna. || mela-mela eginda/du ad. Erabat busti, blai egin. Mela-mela eginda etorri da umea eskolatik. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
1 melatu.
(Urt, Lh), meilatu (S? ap. A; Lecl, Dv, H; mella- Ht VocGr, Lar). (Aux. intrans.). Ocuparse de; meterse en. “Carere rebus urbanis, […] hiriko egitekoetan ez sartu, ez nahasi, ez melatu” Urt IV 246. “Emprender” Lar. “Entreprendre, se mêler de” Lh. Bat bedera mela bedi duen ofizioaz / eta giristiño dena prestu izatekoaz. EZ Man I 3. Hark bezanbat hik eztakik, kontentadi heureaz / eta elizakoak bere mela beite arteaz. Ib. 33. Gobernatzen baitire desordenatuki deus ez eginez, bainan melatuz egokikitzen ez zaiotenaz. TB 2 Thess 3, 11 (He hei behatzen ez zaizten gauzetan sartzen direnak). Atso bat ere melatu saltsa huntan zauku sartu / aspaldiko ofizioa trakaseria du. AstLas 70.
2 melatu.
1. (BN-mix ap. Lh ). “1.º mûrir (pomme)” ; 2. º confire (fruits, etc.)” Lh. malatu (Foix). (Part. en función de adj.). “Confit, malatü. Arhan malatia, phiko malatia” Foix. Cf. VocNav: “Meláu, dÃcese del fruto resequido […]. Llaman meladico al higo medio seco (Cáseda)”. v. merlatu. Egizue dekozionea piko melatuz arnoarekin batean. Mong 591. Iko melauak. A BGuzur 115. Mahats melatuz jorikako pudding tinki bat. JE Ber 28. Kamineteko ahan-malatiak nurk jan tü? GaztAlm 1934, 112. (ap. DRA) Bihotza piko melatua bezala idortzen zaio. Othoizlari 1962, 434.
2. (V-arr-gip, G-azp). Ref.: Iz ArOñ y Elexp Berg (melau); Gte Erd 175. Empapar(se), calar(se). “Mojarse” Garate Cont RIEV 1935, 351. “Melauta gelditu giñan karreria ikusten” Elexp Berg. “Melauta dago (V-arr), melauta etorri da (V-arr), oillo melaua bezela etorri da (G-azp)” Gte Erd 175. v. bustipelatu, pelatu. Ala biarrez, ondo melatuta, baña atara zan [ibaitik] . SM Zirik 135. “Se utiliza, por poner un ejemplo, cuando se remojan unos pimientos rojos hasta que quedan completamente blandos (V-gip)” Oregi (comunicación personal).
1. du ad. azpidatzi, azpidatz, azpidazten. Film batean esaten denaren itzulpen edo transkripzio laburtua irudiaren behealdean jarri. Film guztiak jatorrizko bertsioan eta azpidatzita eskainiko dira. || 2. iz. Azpititulua. Jatorrizko bertsioari azpidatziak gehituz. (Hiztegi Batua)
Sinonimoak: iz.
ad. [azpidatzi] : azpititulatu
iz. [azpidatzi] : azpititulu
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) iz. subtÃtulo (2) ad. subtitular fr (1) iz. sous-titres (pl) (2) ad. sous-titrer en (1) iz. subtitle (2) ad. subtitle port (1) iz. legenda (2) ad. legendar
xangre. sangre , xankre (L, BN, S ap. Lh; Urt IV 126, Hb), txankre (Lar). Cáncer. “Zaratán, min bizia, txankrea” Lar. v. minbizi. Tr. Documentado en textos septentrionales desde Haraneder. Presuna batek izanen du kanzer bat edo sangre bat besoan. He Phil 217 (SP 215 xamarra). Halako jendeen hitza xankre bat bezala baratxe-baratxe irabaziaz doha. He 2 Tim 2, 17 (Lç gangrená, TB, Dv, Ol, BiblE minbizia). Haren xankrea ideki zen, et denbora gutirik barnean izigarriki hedatu zen. Birjin 608. Gau-erditan, burura heldu zaio: Xangrea duela zintzurrean! Bai, xangrea! Ez zen bertzerik! Xangrea eta bere pipatzeak emanikako xangrea! Barb Sup 34. Badakizu zer eritasun izigarria den odol-xuria, zonbaitek odolaren xankrea erraiten baitiote. Herr 27-11-1958, 1. Xangriaz jana, bilintzi-balantza dabila Roosvelt, gizonkiaren orde, izaitekotz gizonaren itzala. SoEg Herr 27-5-1965, 1. Erresuma jorienetan ere gelditzen dira, xangre batzuen pare, beren zuzena ardietsi ez duten herrialdeak. Othoizlari 1967 (n.º 48), 12. Griña asko aipatu dituzte, oro xangre handienak, familiari kalte egiten diotenak. Herr 20-5-1971, 3. XANGRE-BELAR (-belhar L, BN, S ap. Lh; Hb). “Dentelaire” Hb.
iz. Nahia, desira, gogoa. Nola gizonen nahierak hain aldakorrak diren. Askotan ipini ohi dituzte herriek beren nahierako lege berriak. || nahieran adb. Nahierara. Ahokotik zaldia, lematik ontzia, nagusiak nahieran darabil guztia. Ministerioaren diru bereiziak nahieran erabili zituen, eta arrasto ugari utzi zituen bidean. || nahierara1 adb. Gogara, erara. Ik. nahieran. Mana gozoa biltzea asko zuten, nahierara bazkatzeko. Hona, bada, nahierara garbitua aipatu dugun auzia. 2 adb. (-en atzizkiaren eskuinean). Jauregi guztitik libre eta bere nahierara zebilen. (Hiztegi Batua)
Tr. Documentado en autores septentrionales desde la primera mitad del s. XVII hasta principios del s. XX, en todos ellos bajo la forma nahira(t) . Al Sur se encuentra en Inza, Iraizoz, Etxaide y Villasante, que emplean la forma naiera . [Arimari] gorputzarekin oraiño iuntatzeko desira / geldi zaio, harik ekhar dadin bere nahira. EZ Man I 45. Ezkontzeko heldu bazaik bihotzera desira, / konpli ezak Elizama sainduaren nahira. Ib. 19. Izatu gutizia lohirik edo pensamendu desonestik zeure nahira; ian sobera edo gastatu friandizan. Hm 196. Jainkoaren nahira erremetitzea. Gç 84. Nahi dut ikhas dezazun gauza guziak ene nahirat uzten […] errankizunik batere gabe. Ch III 56, 1. Beldurrez zure nahira gauzak izateak eroraraz zaitzan orguilleriarat. Ib. 30,4. Haboro konbeni zaizü […] phenez borogatiak izan ziteien, eziez oro zien nahiala bazüntie. Mst III 30, 4. Hitzunzikeriei beharriya bere nahirat paratzen dioena, hetan partalier egiten da. Mih 65 (v. tbn. 47). Jainkoaren nahirat eztagon eta Jainkoak nahi duena on hartzen eztuena […]. Dh 234. Semea, erresinazione oso batekin Aitaren nahira zagola. Jaur 361s. [Zeren] gizon prestua eroria baitago bethi Jainkoaren nahira. Dv Lab 4 (v. tbn. -(r)en nahirat erori en Lg II 209 y Laph 17). [Khorpitzak ardüra] arima bere nahiala plegatzen dü. Ip Hil 53. Eta jaun ta erregetzat artu ezkeroz […] ez gera beartuak egongo aren borondate edo naiera egoteko? Inza Azalp 139. Lübürüsko huntan […] ekarten dügün aipaldiak behar zükian agertü gure nahiala, diala urte parrasta bat. Const 13. Yesus bereala yartzen da Yainkoaren naiera. Ir YKBiz 425n. [Beltranek] ikaragarrizko etorria zun eta bere naiera ari ezkero etzan konturatzen denbora aurrera zijoanik. Etxde AlosT 16. Itxaropen oro galdurik sekula bere nahira erakarri ahal izanen zuela orain. Mde HaurB 39. Auzi au gure naiera zuritu dezagunean, Lapurdi aldera […] joango gaituk. Etxde JJ 118. Leun-leun, borondatez aldatu azten zun eta azkenerako bere naiera ekarri. Ib. 69. Zerbait ikasia den gizonak badaki ezkontza eztela iñoiz eta iñun ezkontideen naiera egon. Vill Jaink 158. Zeruko Jaunak bere dei gozoz / otsegin zizutenean, / Aren naiera jarri ziñaten / apaltasun otxanean. Olea 251. Guk borondate onik ez dugu ordea, / gurekoikeriaz bai bihotza betea, / gure nahirat hesten diogu atea. Xa Odol 251. Euren maizterrak nagusiaren naira autarkia emotera beartu naiizaten zituen etxe Jaubeak izaten ziran. Etxabu Kontu 63. (nahietarat) Amak, Erramunen gogoa aiseago bere nahietarat moldatu zuen. JEtchep 60. (nahi guzietarat). Erortzen naiz ene nausi dibinoaren nahi guzietarat. Mih 48 (v. tbn. 98).
b) A placer. “Nahira (BNc), a gusto” A. Kotxian juanera / eta etorrera, / berdiñ bazkaltzera, / guzia naiera. Olea 77. Jan ere naiera, / mudatu jazkera, / semeei karrera, / lanik ez zartzera. Ib. 218.
Reply