Gaurko hitza

Tagged: A Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 8:50 pm on 2020/04/12 Permalink | Reply
  Tags: A   

  abertzale 

  1 adj./iz. Aberria maite duena, aberriaren alde saiatzen edo borrokatzen dena. Apaiz abertzalea. Abertzale sutsua izan zen. Abertzale iraultzaileak. Euskal abertzaleak. 2 adj. (Gauzez mintzatuz). Alderdi edo erakunde abertzaleak. Egunkari abertzalea. Espiritu abertzalea. Ezker abertzalea. (Hiztegi batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  abertzale (V-gip ap. Elexp Berg ; Bera, BeraLzM), aberri-zale . Neol. creado por Arana Goiri en 1896, de aberri y -zale (AG 908).

  (V-gip ap. Elexp Berg ; Bera, BeraLzM), aberri-zale. Patriota; nacionalista. “Patriota” Bera, BeraLzM. “Nacionalista vasco” Elexp Berg. .

  Tr. Según NeolAG, el término es ya corriente en 1897 en la prensa nacionalista. La forma aberri-zale se documenta en Lekanda (Baserr 1897, n.º 8 (ap. NeolAG ), Zaitegi (Sof 166) y en un ej. de EgutAr (2-2-1958 (ap. DRA )). En DFrec hay 508 ejs. de abertzale.

  • Euzkerea eztakijan euzkotar abertzaliak, ikasten dau. “El euskeriano patriota” . AG 1297. Alderdi abertzaliaren (erderaz. nacionalista deritxona) erijotza. Ib. 1613. Baita Kanpiontar Artur idazle ospatsu abertzaliak. EEs 1916, 234. Kistar ona ixateko / abertzale ixan. Enb 112. Emakume Abertzale Batzak. Ib. 106. Biotz sutsua, ona, maitatia ta abertzalea eukan [F. Arresek] . Larrak EEs 1926, 170. Euzkadi ta abertzale batzuen bidez ateratzen dira orain bigarren Abarrak. EArzdi in Kk Ab II 6. Gotzain abertzale oien artean Mac Hale zeritzana izan zan aundienetakoa. Ldi IL 168. Abertzale aundia. Ib. 96 (v. tbn. 169). Aberriaren alde bizia gogoz emon daben abertzaleak. Eguzk GizAuz 49. Abertzaleak, Batzorde Banakarian lau batzarkide bai bait-dituzte. EAEg 16-3-1937, 1290. Lehen abertzaleak hedatuz zoazin / Euskadi guzira. Iratz 31. Eta alako pekatua alda ba abertzalea izatea? Ugalde Iltz 22s. Frantses “résistance” igikundeak erail zuen, breiztar abertzale zelakotz. Mde Pr 289. Euskaltzale eta abertzaleen artean. Ib. 63. Abertzale egin zen, eta erru guztiak inglesenak zirela erabaki zuen. Arti Ipuin 47. Itsutuak dagotzin abertzale batzuek. Herr 27-10-1977, 7. Galesko alderdi abertzalea. MIH 186. Horrela uste genuen, behintzat, orduko abertzale euskaltzaleok. MEIG VIII 43.

  v. tbn. Laux AB 14. Or QA 81. Larre ArtzainE 186.

  (Como primer miembro de comp.). *Jasorik gora iru margodun / Abertzale ikurriña. Enb 122. Abertzale ereduba. ( Arrospidetar Jon ene adizkide on maitiari ). Ib. 148. Abertzale biotza […] giarrez egiña dala. Ldi IL 167. Eta labur-laburki beren abertzale-goraberak azterkatu ditzagun. Ib. 161. Abertzale kar batekin hasi baitziren. Mde Pr 44. Abertzale zentzu egiatiago bat. Ib. 42. Bortizkeriaren kontra bortizkeria hautatu dute abertzale mogimendu batzuek. Herr 5-5-1977, 1. Abertzale talde bat. Gerrika 272.

  Sinonimoak

  iz./izond. [nazionalista]: nazionalista, aberkoi neol. (UZEI sinonimoen hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan

  • es  iz./izond. patriota; nacionalista
  • en (1) iz. patriot; nationalist (2) izond. patriotic; nationalist
  • fr iz./izond. patriote
  • port iz./izond. patriota; nacionalista

  Testuinguruan

  Biotz sutsua, ona, maitatia ta abertzalea eukan.

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 10:17 pm on 2020/04/08 Permalink | Reply
  Tags: A   

  andui 

  iz. (Zuhaitzaren) motzondoa. Ik. epaitondo. Mahasti baten anduiak bezala. (Hiztegi batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  (V-m ap. A ; Mg PAbVoc), andu (A), andue (Izt 118v, A), andube (Izt 118v).”Tronco de árbol cortado que queda enterrado, anduea, andubea ” Izt 118v. “Cepa, parte del tronco de cualquier árbol o planta, que está dentro de la tierra y unida a las raíces” A. Tr. Parece que la forma mejor documentada es andui, que puede muy bien venir de andue. Los ejemplos de andu parecen proceder, en general, de autores que podían tener sólo un conocimiento libresco de la voz. Beresija esaten jako esituta daguan leku bati, nun datozan goratuten ez dirian abetxubak, ta andui galantak. Mg PAb 188. Batzutan lurrean etzan, bestetan eroa bezala landan barna iges; gabez ulubika andu tartean, artza bezala. Or Mi 86. Gizonen atzetik lerro luzeka, maasti baten anduak bezala, maillak ageri ziren. Ib. 109. Koko-errian anduak, igar, / bizi-zantzurik ez zuen. Or Eus 382. Eta ataditik gora kakoetan anduak josiz dijoazen matsondo bik tellatu-ertza atzematen dute doidoi aien-luzeka. TAg Uzt 11. Gaurkoan, berriz, andu-motz, erro irotua / baizik ez naiz. Zait Gold 88. Nekazariak / galtzen doaz bizitza, / galtzen ardiek ile- / -matazak bezala, arantzetan, / andu, hesi, bideetan, / eguzki, antzigarretan. Azurm HitzB 65. ANDUI-ONDO. “(V-m), cepa” A.

  Sinonimoak (UZEI sinonimoen hiztegia)

  iz.    [motzondoa]: arbola-ipurdi, epaitondo, motzondo

  Beste hizkuntza batzuetan

  • es (1) iz. cepa (2) iz. (Mikrob.) cepa
  • fr iz. cep, souche d’arbre
  • en iz. stump; [mahastiarena] vine
  • port (1) iz. cepa (2) (Biol) linhagem

  Testuinguruan

  Unai Brea: Hala ere, badirudi birus hau aurreko beste edozein baino arinago ikertzen gabiltzala.

  Guillermo Quindós: Bai. Esaterako, aste bi pasata bagenekien isolatu ziren lehenengo anduien genoma osoa (behintzat ARNarena). “Zientzialariek, bereziki medikuek, urteak daroatzate hau etorriko dela esanez”, Guillermo Quindósi elkarrizketa Hiruka.eus-en.

  

   
• 

  Maite 12:57 pm on 2020/04/07 Permalink | Reply
  Tags: A   

  antigorputz 

  iz. Odol serumean eta beste isurkari organiko batzuetan aurkitzen den proteina, birusek edo bakterioek eraginiko infekzioei aurre egiten diena. Nahiz eta mikrobio eta bakterio askok erasotzen diguten, antigorputz sendoak ditugu. (Hiztegi batua)

  Beste hizkuntza batzuetan

  • es iz. (Med.) anticuerpo
  • en iz. antibody
  • fr iz. anticorps
  • port iz. (Biol & Med) anticorpo

  Testuinguruan

  Interesgarria litzateke jakitea gaixotu direnetatik zeintzuek garatu dituzten antigorputzak maila egokian. [Konfinamendua ez da nahikoa, Miren Basaras (berria.eus, 2020-04-07)]

  

   
• 

  Maite 8:57 pm on 2020/04/06 Permalink | Reply
  Tags: A   

  astundu 

  da/du ad. astundu, astun/astundu, astuntzen|Astun edo astunago bihurtu. Astoa egur zamaz ongi astundua. Karga astundu. Gaitzak astuntzen dio burua. Gorputz ustelkorrak arima astuntzen baitu. Ez gero zuen bihotzak lurreko kezkez astundu. Berriz ere lo zeudela aurkitu zituen, haien begiak astunduak baitziren. (Hiztegi batua)

  Sinonimoak

  ad.    [astunago bihurtu]: pisutu

  Beste hizkuntza batzuetan

  • es (1) da/du ad. hacer(se) pesado (2) da/du ad. agravar(se); ponerse serio/severo (3) da/du ad. ponerse pesado/aburrido (4) da/du ad. ralentizar
  • en (1) make (be) heavy (2) ad. aggravate (oneself); get serious / severe (3) ad. get heavy / boring (4) ad. slow down
  • fr (1) ad. faire (être) lourd (2) ad. aggraver (soi-même); devenir sérieux / sévère (3) ad. obtenir lourd / ennuyeux (4) ad. ralentir
  • port (1) ficar pesado (2) agravar-se; fique sério / grave (3) ad. fique pesado / chato (4) abrandar

  Testuinguruan

  Begigainak astundu egin zitzaizkion, zikomotrizitate sistema erlaxatu. [Berandu da gelditzeko, Unai Iturriaga (Susa, 1999)]

  

   
• 

  Maite 9:41 pm on 2020/03/31 Permalink | Reply
  Tags: A   

  aizkol 

  askol, axkol: hitz hau gezurra edo “ziria” sartu dela adierazteko esaten da. <Se emplea para decir que algo es mentira o trola.> Zer axkola bota dakun. || Askola. “Axkola”

  Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa

  aizkol 1. Ik. aixkol. iz. BOT. Leguminosoen familiako landare belarkara. Zurtoina adarkatua, hostoak lantza-formakoak, loreak moreak edo zuriak eta leka-motako fruituak ditu. Abereak bazkatzeko erabiltzen da (Lathyrus sativus).

  aizkol 2. Aizkora izenak zenbait hitz-elkartetan hartzen duen forma.

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1. (Sal, R), aixkol (Sal, R-uzt), axkol (AN-gip, B, Sal, R), aiskol (Aq 102 (AN)), askol (B). Ref.: A (aizkol, aixkol, axkol); Izeta BHizt2 (axkol). “Arveja cuadrada” Aq 102. “(Sal, R) arveja” A. ” Axkol (AN-gip), almorta, quija” Ib. “(Lathyrus sativus), almortas, quijas, titos, muela, […] illar latza, de illarra arbeja y latza áspera, y vale como arbeja áspera. En Tierra de Pamplona la llaman askol ” Lcq 73. Cf. Baraib: “Aizcoles (Pueblos lindantes con Navarra). Titos, guijas o almortas, planta papilionácea (Lathyrus sativus)”. Cf. tbn. VocNav: “Aiscol. Nombre que dan en Pamplona, Cuenca y Montaña a la leguminosa Latirus sativus, llamada almorta, muela, tito y guija” (v. tbn. ascol).

  2. “(AN-5vill), lenteja” A. Oe edontzi ta eltzeak, gari, garagar ta iriña, opillak, babak, aizkolak ta errariak. Ol 2 Sam 17, 28 (Dv baba, dilista, ilhar frijitua, Ker babak, tillistak; cf. Ol Gen 25, 34 txillista). Gari, garagar, baberrun, aizkol, artatxiki ta oloa artu ta ontzi batean sartu. Ol Ez 4, 9.

  3. “Axkol, askol. Se emplea para decir que algo es mentira o trola. Zer axkola bota dakun” Izeta BHizt2. . Cf. VocNav s.v. aiscol.

  Beste hizkuntza batzuetan

  • es iz. almorta ➥ aixkol >  iz. (Bot.) almorta, muela, guija, tito (Lathyrus sativus)
  • en iz. grass pea
  • fr iz. (planta: Lathyrus sativus) lathyrus; (fruto de planta) gesse

  Testuinguruan

  Zer axkola bota dakun!

  

   
• 

  Maite 8:51 pm on 2020/02/16 Permalink | Reply
  Tags: A   

  asaldatu 

  ad. asaldatu, asalda, asaldatzen || 1 da/du ad. Norbaiten edo zerbaiten barne baretasuna bat-batean hautsi. Grina gaiztoek bakean zegoen arima asaldatzen dute. Asaldatzeko moduko berriak heldu dira. Ardia otsoa ikusteaz larritzen eta asaldatzen den bezala. Hori aditzean Herodes asaldatu egin zen. Atzerritik gure lurrak asaldatzera etorri zirenak. Itsasoa asaldatu egin zen. 2 da/du ad. Norbait bere onetik atera; hori dela eta, zarata edo nahasmendua eragin. Ik. aztoratu. Jendea asaldaturik zebilen zerga berriengatik. 3 da ad. Zerbaiten edo norbaiten kontra altxatu. Hamabi bider baino gehiagotan asaldatu ziren israeldarrak basamortuan Jainkoaren aginduen aurka. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: ad. (Adorez Sinonimoen Hiztegia)
  

  1. durduzatu, larritu, nahasi, izutu, urduritu. Ant. baretu, sosegatu.
  2. aztoratu, sumindu, zurtu. Ant. lasaitu, trankildu

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) da/du ad. turbar(se), perturbar(se) (2) da/du ad. alborotar(se), enfurecer(se), irritar(se) (3) da/du ad. (hed.) levantar(se), rebelarse (4) da/du ad. alterar(se), producir(se) una alteración
  fr (1) da/du ad. (se) troubler (2) da/du ad. (s’)emporter, (s’)irriter (3) da/du ad. (hed.) se soulever, (se) révolter (4) da/du ad. incommoder, importuner
  en (1) da ad. to be disturbed (2) da ad. [haserretu] to get excited; to make a racket/row (3) da ad. [matxinatu] to rebel (4) du ad. to disturb (5) du ad. [haserrarazi] to excite; to stir up; to rouse

  Telefonoak loa asaldatu dio.  (Elhuyar hiztegia)

  

  asaldatu (Argazkia: casaydiseno.com/)

   
• 

  Maite 11:09 pm on 2020/02/03 Permalink | Reply
  Tags: A   

  ardaztu 

  ad. ardaztu, ardatz/ardaztu, ardazten ||da/du ad. Zerbait beste zerbaiten inguruan eraiki edo oinarritu. Eztabaida argudio bakar baten inguruan ardaztu zen. “Euskal kultura” diogunean, euskararen inguruan ardazten den kulturaz ari gara. Elkartasunean ardazturiko kooperatibismoa. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  ardaztu.
  1. (Part. en función de adj.). “Ahusado, adelgazado a modo de uso, ardaztua, ardatza bezalatua, ardatz moldekoa ” Lar.
  2. (G-nav ap. Iz Als ). Hilar en la rueca. “[Liyua] trangau. Geo zúbaztú (sic) ta txarrantxatú ta árdaztú ta ásko ” Iz Als (s.v. liyú).

  Sinonimoak: iz.
  

  [etxearen gainaldea] : terraza (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es da/du ad. focalizar, centrar
  fr da/du ad. focaliser, centrer
  en da/du ad. focus, centre (UK), center (US)
  port da/du ad. enfocar, centrar, centralizar

  Komunikazioaren garapenean, informazioaren hartzailea ere lore bat da, komunikazio katearen subjektu kritiko berria, zeinaren inguruan ardazten den prozesu osoa.  [Ikus gaitzazuen, Txema Ramirez de la Piscina (Alberdania, 2004) Orr.: 115] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  ardaztu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)