Gaurko hitza

Tagged: A Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 8:55 pm on 2019/11/09 Permalink | Reply
  Tags: A   

  areka 

  iz. 1. Luebakia, ubidea. 2. Bide- edo errepide-bazterretan dagoen luebaki edo ubide txikia, ura edo zaborra jasotzen dituena. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  areka. (V-gip). Ref.: Diccionario Vasco-Español-Francés hiztegiari (1905-1906) dagokio.”>A; Iz ArOñ; Elexp Bergara aldeko lexikoa (1996).”>Berg. “Acequia, zanja, cuneta” Diccionario Vasco-Español-Francés hiztegiari (1905-1906) dagokio.”>A. ” Aréka bat, una zanja (en la heredad)” Iz ArOñ. . ” Ariakin arekak eiñ ” Elexp Berg. Cf. Dv: “Areka. Arrese lui donne pour synonyme erretena qu’il traduit par canal. Areka ne semble pas être différent de erreka”. Gosetzen zanari etzitzaion debekatzen ogi-amesa, ta egarritzen zanak an izaten zuan ur-txangilla arekaren baten. Ag Garoa (1912). “>G 24. Bera jaikiko zan gaberdian, truxuaren zaparrada entzun ezkero, euri-osiñak arekatik zear bialtzera. Ib. 133. Martin abadek konjurua eginda areka batera yaurtigi eban arri-erauntsi osoa. A EY II 243.

  Sinonimoak: iz.
  

  [areka] : zanga, lubaki, pezoi

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. zanja, acequia; canal, regata; cuneta
  fr iz. caniveau, fossé
  en iz. ditch, canal
  port iz. vala, valeta

  Eta familia anitzek ezta jakin ere non zebilen senidea, kartzelaren batean sartuta, ihes eginda, edo areka batean hilik.  [Ehiztariaren isilaldia, Luis Garde (Pamiela, 2015)] (Ereduzko Prosa Dinamikoa)

  

  areka (Argazkia: CanalSur)

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 10:46 pm on 2019/11/08 Permalink | Reply
  Tags: A   

  arbiska 

  iz.Zernahi intsektu. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  arbiska. (Lar, Añ, Hb). Insecto. “Insecto” , “falangio”, “musaraña” Lar. “Espèce de petit insecte” Hb (Lhande copia erróneamente arbixka). Bere büria ere enganatzen dialarik, uste dü bera beno gizon prestiagorik eztela mündian […]. Ãœdüri da, etxe hanitzer, latsünak xuri agerteraziten dütiena ürhünetik ta lohiz direnak, khaparrak argitzen dütien arbisker. Egiat 77. Eltxo pozoidunak eta beste arbiska pozoitsu askok. It Dial 42 (Dv asko marmutzek, Ur patari askok, Ip hanitx barbalotek). Emen lurrean arrastaka dabilltzan arraz ere aztutzen etzera, eta piztia eta arbiskamota guziai neguan ere dagozkien janariak eratzen dieztetzu. Arr GB 43. Gauza guzia dakust paketsu, ixill osoan… / Bakarrik dantzut arbisk (arbiska-insecto) burrunba nere alboan. Ag EE 1895a, 40.

  Sinonimoak: iz. zah.

  [intsektu txikia]: koko, kotxo, mamu, mamutxa, zomorro, marmalo Ipar., marmutxa Ipar., xomorro Heg., mamorro Gip., barbalot Zub., marbalo Ipar. g.e.(UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. insecto, bicho
  fr iz. insecte; (familier) bête, (familier ; plus petit) bestiole
  en iz. insect, bug, (colloquial) creepy-crawly
  port iz. inseto, bicho

  Nola, Ama, erliak, orren arbiska txikia izanik, onelako miñ aundia eman lezake? [Bilduma laburra (1877), Jose Manterola] (Euskal Klasikoen Corpusa)

  

  arbiska (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 3:23 pm on 2019/11/03 Permalink | Reply
  Tags: A   

  azaleratu 

  ad. azaleratu, azalera/azaleratu, azaleratzen || da/du ad. Azalera agertu edo atera. Itsaso haserre honetan, behin murgildu, gero azaleratu. Geure sentimenduak azaleratzen lotsatu ohi gara. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 azaleratu.

  1. Sacar a la superficie. v. azalkeratu. Izurdaak itxasoan azaleratuten dabezan arrain-piloak dira mandsuidsak. A Txirrist 124. Ta lurpean ezkutaturik daukan altxor bikaña azaleratu egin bear degu. Etxde AlosT 12. Gizon iakintsuenek azaleratu lezaizuekete, baldinbait ere, irakatsi aren aldez-aurre erein zan goiz-azia. Zait Plat 25. (Fig.). Adiñak eta bizitzeak, ezkutuan egon oi diran zerik asko azaleratzen ditue. Erkiag BatB 148. Expresar.
  Gaxuxak ordun artean gorde-gordeta euki zun zima sukorra azaleratu zula noizpait. Etxde JJ 77. Euskaldunok orrelakoetan gere sentimentuak azaleratzen lotsatu egin oi gera. NEtx LBB 71. Barneko gentza ta naretasuna azalera bear zuen bakoitzak, guzion begi-betegarri.Zait Plat 60.

  2. +axaleratu.Salir a la superficie. Arri ori lurrera erortzean zazpi eztatuz lurperatzen emen da; gero, urte bakoitzeko eztatu bat igoaz, zazpi urteren buruan azaleratzen dala diote. JMB ELG 83. Azaleratu zanean, munan ez soinekorik ez gizonik ez egoala ikusita, lotsaz gizagaixo andiak bedartza sarri baten bere burua ostendu eban. A EY II 300. Nere emaztearen errua, dollorkeria ta ankerkeria ezkututik azaleratu da. Etxde AlosT 104. Itxaso asarre onetan, bein murgildu, gero azaleratu, ez galduko bai galduko. Ibarg Geroko 46. Epailaren ondartsuan hasten zen lehen xardinaren lana, arrain hori ur axaleratzearekin.GH 1923, 136 (sg. DRA, pero no se encuentra en esa pág. ). Ta txibiak, ur azaleratzen zanean, fart!, bere tintta baltza jaurtiten eban. Etxabu Kontu 127.

  2 azaleratu.”(R-uzt), asustarse” A. Cf. asaldatu .

  Sinonimoak (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
  

  1. azaldu, kanporatu, atera. Ant. barneratu, barruratu.
  2. gaineratu. Ant. hondoratu

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) da/du ad. salir a la superficie; emerger; sacar a la superficie (2) da/du ad. (hed.) salir a la luz, aflorar; sacar a la luz (3) da/du ad. (Geol.) aflorar
  fr (1) da/du ad. sortir à la surface, faire surface, émerger (2) da/du ad. (hed.) mettre à découvert, mettre au jour, surgir
  en (1) da/du ad. to emerge, to surface; [bat-batean] to bob up (2) da/du ad. [ideiak, arazoak] to come to light; to emerge, to surface; to become known
  port (1) da/du ad. surgir (2) inundar

  Geure sentimenduak azaleratzen lotsatu ohi gara. (Hiztegi Batua)

  

  azaleratu (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 6:06 pm on 2019/11/01 Permalink | Reply
  Tags: A   

  azkarkeria 

  iz. Maltzurkeria. Nirekin egin duen azkarkeria ez du lehenengo eta bakarra. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  azkarkeria.

  1. Acción o comportamiento taimado. Bide onetik geroz jakin dedanez, nerekin egin duan azkarkeri au, ez du noski lenengo ta bakarra; beste Apaiz batzuei, ta neri baño are geiago, kendu omen die gonadun orrek berak. EEs 1915, 29.

  2. Comportamiento pretencioso, supuestamente inteligente. “Pedantería” JMB At. Nun dituk arestixeko berriketa, arrokeri ta azkarkeri aiek, nun? Eston Iz 105.

  Sinonimoak: iz. Heg. g.e.

  [maltzurkeria]: asmazio, azerikeria, azpijan, azpijoko, azpikeria, azpilan, gaiztakeria, gaiztotasun, jokaldi, maina, maltzurkeria, okertasun, satorkeria, sator-lan, txakurkeria, txarkeria, txartasun, tzarkeria, zuhurkeria, amarru Ipar., arte Ipar., finezia Ipar., jukutria Ipar., malmuzkeria Bizk., bihurri g.e., dongekeria g.e., lukikeria g.e., malezia g.e., txatarkeria g.e., tzartasun g.e., aidurkeria zah., asmo Bizk. g.e., dongetasun Bizk. g.e., atzemankeria Ipar. zah.(UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. jugarreta, mala pasada
  fr iz. sale coup nm
  en iz. mischief, (informal) dirty trick
  port iz. jogada, trapaça

  Nirekin egin duen azkarkeria ez du lehenengo eta bakarra. (Hiztegi Batua)

  

  azkarkeria (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 7:37 pm on 2019/10/27 Permalink | Reply
  Tags: A   

  argudio 

  iz.  1 iz. Zerbait egiaztatzeko edo gezurtatzeko erabiltzen den arrazoibidea edo froga. Alde eta aurkako argudioak. Funts handiko argudioak. Ea unificación eta unidad ez ote ziren desberdinak, izan zen haren argudioa. “Iberiko” izenaren estalkipean ez zela, Schuchardt-en argudioen arabera, hizkuntza bat eta bakarra. Argudioen indarra pisatzeko. 2 iz. Eztabaida, sesioa. Argudioan ari zirela ikusirik. Bere buruarekin argudioan. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  argudio.

  1. (AN-gip; Bon, Dv→Diccionario Vasco-Español-Francés hiztegiari (1905-1906) dagokio.”>A), argurio (AN-gip; H), arguio, argullu (AN-gip-larr). Ref.: Garbiz Lezo 183; Asp Gehi; Gte Erdarakadak. Euskaraz ongi mintzatzeko Hiztegia. Zazpi Probintzietako Adibideak (1988). “>Erd 177.  Diálogo, conversación, discusión (tiene tbn. el significado de ‘ruido de voces, griterío’). “Disputa, estabaida, argudioa” Bon. “Bruit confus de paroles et de cris, brouhaha” Dv. “Oien argudioa bukatzen ari da (AN-gip)” Gte Erd 177 (junto a solas, eleketa, izketa, berbeta, etc., de otras zonas). “Argurio (AN-gip), conversación” Garbiz Lezo 183; cf. ib. nota del padre Cruz de Lezo: “Probablemente vendrá de argullua, que significa conversación en corro, en cuadrilla. Creo que aún se usa en esta acepción”. “Argullu: sin. de argudio. Ruido de palabras, gritos” Asp Gehi. v. argudia.
  Xexili ta Erretrudixek moko-mokorañoko dirutzak atera zituzten, karraxi, oju, arguriyo ta tartekako burrukaz egin zuten salketa artatik. Inzag RIEV 1923, 505. Atarian gisa artan zegoela [Txirrita], alderatzen zetorren kuadrilla baten argurioa somatu zuen. In Tx B 84. Otsoa arguio (aitatu) eta otsoa ateetan. (AN-gip). Esaera zaarren bilduma berria [I, II] (1985). A. Zavala (arg.). “>EZBB II 86. Argudioontan eta beste onelako zenbaitetan arrapatu zituan gauak. “Plática” . Berron Don Kijote Mantxako (1977). “>Kijote 206. Birao gaizto ta lizunkerizko arguriorik ez dek entzungo gure sutondoan. Ataño Txantxangorri kantaria (1979).”>TxanKan 203. Ni gazte-gaztea nintzala, bi gizonen arguioaz akoortzen naz. Auspoa 256, 75.

  argorio (Gc ap. A).
  “Bulla” Diccionario Vasco-Español-Francés hiztegiari (1905-1906) dagokio.”>A.
  Gizaki larriek aurrak / ezin geldik eragoz, / argoriorat nork artuko, / kitz-kin dira tentumotz. Gerra-ondoko olerki-lanak (1949-1962). “>Agerre Olerti 1961, 272.

  argorio (G-azp ap. Diccionario Vasco-Español-Francés hiztegiari (1905-1906) dagokio.”>A ) “Mañas, lloriqueo, […]. Zer argorioa daukan ume orrek!” A

  2. + argurio. Discurso, razón, argumento. “Oi da nee arguyua” (G-bet). “Beste arguyoik ez emen tzen orduan” (AN-gip). “Arren arguyuak aittuta” (AN-gip).  Argurio mueta au ifinten dabeenai erantzuten zaiote ezik ez dala Gipuzkoan zaldi ta mando andien bearrik España barruan bezala. Izt C 185. Iminten daudiezala argudiyoak eta itxiten daudezala erantzun, azaldau eta argitu bagarik edo dudan. Ur BulaAl 20 (BulaG 527 y BulaV 13 tbn. argudioak). Arerijo gerraijaren argudijuai jarki jakezan errazoe senduakin. (1864). BBatzarN 209. Argudio funts handitakoak. Lander RIEV 1913, 554. Askok ez dute aditu naiko / Euskerazko arguyuak, / Pena izateko ainbeste badu / Kantabri ontan jayuak. Zapirain NBBB 58. Dantzatutzen dirala / Oso lotsagarri / Arguriyo gaixtuak / Esanaz elkarri. Ib. 42. Kastillanuen arguriyuak neretzat eztu serbitzen, / Ni berriz ere enaiz egongo orren sermoia aditzen. Zapirain. Gaizki esanak barkatu, bañan ezin nengokean barruko argurioa azaldu gabe… Lab EEguna 106. Miraguarda-gazteluko larri-arriskuak oso onak dira, ongi eratuak; argudioak, txukunak eta erregekoiak. “Razones”. Berron Kijote 80. Zentzu oneko argudioak, Santxok bere nagusiarekin izandakoak. “Discretas razones”. Ib. 205. Bentariak, lenbaitlen etxetik urrutiruntz ikustearren, izketa laburragoan bai baiña ez orratik argudio motelagoan, erantzuna eman zion. “Con no menos retóricas”. Ib. 56. Azaolaren arrazoizko argudioak gorabehera. In MEIG VI 40. En DFrec hay 19 ejs. de argudio.
  v. tbn. Arti MaldanB 189.

  ARGUDIOAN. Hablando, charlando. “Arguiuan aitzia, conversar” (Rent.).
  Beasaingo andizki-arki eta Apaiz jaunak zekitelako Irizar-ekin maizterraren arteko auziaren barri, eta ikusirik biak argurion zeudela baratzan, joan ziran beretara. Izt Guipuzcoaco provinciaren condaira edo historia (1847). “>C 166.

  Hablando a voces, gritando.
  Eta jadanik Mikasen etxetik urrun zirelarik, Mikasen etxean egoten zirenak argudioan jarraiki zitzaizkoeten. “Conclamantes” . Dv Iud 18, 22.

  ” Arbuiuan, murmurando por lo bajo. Gizon oik arbuian ai zian ” BU Arano.

  ARGUDIO–ARGUDIO. Charlando. Kalean lasai asko arguio-arguio zijoaztela. Auspoa 256, 139.

  Sinonimoak: iz.
  

  [argudio] : argumentu, arrazoi, arrazoibide (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. razón, defensa, argumento; discurso (2) iz. disputa, discusión (3) iz. diálogo, conversación; discusión
  fr (1) iz. argument, raisonnement (2) iz. [eztabaida] discussion, dispute
  en (1) iz. argument (2) iz. [sesioa] argument, quarrel; debate
  port (1) iz. razão, argumento; discurso (2) iz. disputa, discussão (3) iz. diálogo, conversa; discussão

  Gero eta sinetsiago nago euskararen alde euskaraz hitz egitea bezalako argudiorik ez dagoela. [Argudioa, Angel Erro (Berria.eus, 2019-10-27)]
  

  

  argudio (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:02 pm on 2019/10/22 Permalink | Reply
  Tags: A   

  auto(-)ilara 

  iz.  Ibilgailuek errepidean eratzen duten ilara luzea, oztopo edo pilaketaren baten ondorioz gertatu dena eta oso motel edo geldialdi askorekin aurrera egiten duena. Bi kilometro inguruko auto ilarak sortu ziren. Auto ilara handiak egin ziren istripuaren ondorioz errepidean. Gainerakoan, ohiko auto-ilarak ditugu Bilboko sarrera-irteeretan. (Hiztegi Batua)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es atasco, embotellamiento, caravana; retención
  fr embouteillage, bouchon
  en tailback; (traffic) jam
  port engarrafamento; congestionamento

  22 kilometroko auto ilara N-1ean, Iruratik Olaberrirainokoa  (Berria.eus, 2019-10-22)
  

  

  auto-ilara (Argazkia: Kike Amonarriz)

   
• 

  Maite 11:27 pm on 2019/10/16 Permalink | Reply
  Tags: A   

  asper 

  iz.  1 iz. g.er. Asperraldia. 2 iz. g.er. Mendekua hartzea. 3 iz. Zub. Desira bizia. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  Asper.

  1. (AN-larr-erro, BN ap. A; O VocPo , SP, Dv, H). Satisfacción. “Satifaction, ou contentement (BN)” O VocPo. “Satifaction, contentement. Il se prend en mauvaise part” SP. “Asper hartu dut, j’ai pris plaisir à” SP (que cita a O).
  “(O) satisfaction, contentement” Dv. “Satisfacción, contentamiento” A. Hel zazkit gaurger’, otian, / Heltzekoz zure bizian, / Ezpad’ en’ asperragati, / Ezpererik zureagati. O Po 45 (en el ejemplar de Vinson, ap. Lfn NotesO 156: Ezpad’ ene amorekati). Ezi eztuket berhain asperrik, / Ioan’ enea zenbait hil-errik, / Lupean, air’ edo zeruan / Derakustano den lekuan. Ib. 52. Hunen [zure Semearen] asperragatik, atrebitzen naiz, Jaun handia, zure majestate ikharagarriaren aintzinean ahuspez jartzera, eta ahalkerekin nere galdeak zuri begietaratzera. Dv LEd 150. Bidean beera jarraitzeko garaia du-ta, azken-asper bat eman nai die begiai, urrutira ikusten duan jaiot-ibarra betikoz utzi baiño leen. Mok 21.

  2. (S; H (S)). Ref.: A; Lh. “Vif désir, passion. Asperra goitzea, surmonter sa passion” H. “(S), anhelo” A. “Caprice d’enfant. Asperra igan zaizü?, le caprice vous a passé?” Lh.

  3. Cólera. “Indignatio, indignation” Dv.
  Sainduaren hain laster hiltzeak aree errabia handiagoan ezarri zuen gobernadorea […]. Bere ezin-bertzean, eta bere asperraren iraganarazteko bezala, ezarrarazi zuen san Bizenteren gorputza oihan edo larre baten erdian. Jnn SBi 153.

  4. Venganza. “Vindicta, vengeance” Dv. Azkue da asper como “(V-arc), venganza” tomándolo de RS 10, pero aquí asper es el radical de aspertu.
  Ta bere maiteñori salkeri naiz irain egiñen balio, zazpi epaikarienpean maite-asper izugarria liken. ‘Vengeance d’amour’ . Or Mi 34.

  5. Aburrimiento. “Hastío, aburrimiento” A.
  Ozkiro gazia, gau beltza, izar-mordo aundia… Nekea… asperra, ogemiña. Ldi IL 50. Gazteak, nere aurraren bataio egunez Deban nai ziñuzketet. Asperraren bildurrez ez geldi, zuentzako naiko jolasa izango baita. Etxde AlosT 16. Uraren lankaden azantzaz, / ez iguzkiaren erlantzaz, / axoltzen ez ziran batere / hoik untzilariok: alphertu / baitziran bideko asperaz [sic] . Mde Po 89.

  6. (Adj.). Aburrido, hastiado.
  Osasun bikaña zatika utziaz, almen zoliak iñoren lurrari emanaz; ospel, asper, beartsu ta elbarri […], bizitza estu, latz ta lakarra eraman zuan Pedro Migelek. Ag G 255.

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia

  [asperraldia]: g.e.asperkizun, asperraldi
  [desira bizia]: Zub.apeta, grina, irrika, irrits, tirria, hisia Ipar., lehia Ipar., afan Heg., lera Bizk., irrikizio Gip., irrikatasun g.e., pasio g.e., joran Bizk. jas., espa Heg. g.e., gutar Bizk. g.e., uzi Bizk. g.e. )

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. aburrimiento; cansancio, hastío (2) iz. satisfacción; satisfacción del deseo de venganza o desgracia ajena (3) iz. (Z) vivo deseo, pasión; anhelo
  fr
  en
  port

  Azken asper bat eman nahi dio. (Elhuyar hiztegia)

  

  asper (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)