Gaurko hitza

Tagged: A Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 10:32 pm on 2016/09/18 Permalink | Reply
  Tags: A   

  akain 

  iz. ZOOL. Akaroen ordenako zenbait araknido parasitoren izen arrunta. Hausnarkarien, txakurren eta, batzuetan, gizakien larruazalean odola zurgatuz bizi diren milimetro gutxiko animaliak dira. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  akai(n). v. 1 lakain. 

  1 lakain (L, BN), likain (-kh- H), akain (G, AN-gip-larr-ulz; Aq 336), akan (V-m), aken (V), akeen (V-m), akein (AN-araq; Aq 336), akai (G-goi), akien (G). Ref.: A (akaiñ, akan, aken, akeen, lakain); A Apend (akeñ); Lh; AEF 1955, 116; Iz IzG (akaiñ, artapo), To (artapua); Elexp berg (akain).

  Etim. Cf. gasc. lagagno. v. DCECH s.v. legaña.

  Garrapata. “Garrapata, cuando es pequeñita se llama akaiña, akeiña” Aq 336. “Garrapata mayor” A. “Tique” Lh. “Akaiñ, caparra de oveja (AN-gip-ulz)” Iz IzG. “Akaiñe, la caparra de campo, pequeña como la cabeza de un alfiler, que se pega al recoger helecho, etc. y penetra en la piel (AN-ulz)” Ib. (s.v. artapo). “Akaiñe, la caparra de campo (AN-larr)” Iz To (s.v. artapua). “Cierta garrapata. Beste bat izeten da flako-flakua ta aundixaua, xapala, xapala; ia aura aragixan barrura sartzen dok. Ari akaiñia. Akañia ezta potolotzen, beti flako eoten da” Elexp Berg. v. bakasta, lakats. Akaiñez eta artapoz josia ankartea. Or Eus 247. Akaiñen zimikoak dirala ta… Platero odola txirrian dariola doa. Amez Plat 37.

  Sinonimoak:iz.

      [kaparra]: kapar, zigar, lakasta Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Zool.) garrapata, arañuelo, caparra, rezno
  fr iz. (Zool.) tique
  en iz. (Zool.) tick
  port iz. (Zool.) carrapato

  Baina ardi zaharrak, zakurra aspaldidanik ezagutzen dutenak, atseginez egoten dira, akain asko izaten baitituzte.  [Zakurra, zeure laguna, Gotzon Garate (Elkar, 2002)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  akain (FlickrCC, calafellvalo)

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 9:38 pm on 2016/09/15 Permalink | Reply
  Tags: A   

  apal 

  iz. 1. Paretan edo altzari batean, bertan gauzak edukitzeko ezartzen den ohola. 2. AUTOM. Automobilak barruan eta atzealdean gauzak uzteko duen lekua. || izond. 1. Beherea, baxua. Zumitzezko jarleku apalak. 2. Bere burua handiesten ez duena, harrokeriarik gabea. Gizon apala, ezerk harrotzen ez duena. 3. Arrats, eguzki, arratsalde, arrastiri, etab.ez, egunaren amaieraren adierazgarria. Eguzki apalean Ibañetako lepora heltzen baita. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Sinonimoak: (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  apal adond. Ipar.

      [behera]: behera, beheraka, apalxko Ipar., beheiti Ipar./Naf.

  apal iz.

      [gauzak gordetzeko ohola]: zapalda, tauleta Ipar., balda Bizk.

  apal izond.

      [baxua]: apalxko, baxu, behe, behere jas., behera Ipar. zah.

      [umila]: apalxko, behe, laño, lau, xalo, xume, apalgura Ipar., umil beh.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. anaquel, estante || (1) izond. bajo, -a, de poca altura (2) izond. humilde, de baja condición, sencillo, -a, modesto, -a (3) izond. (aurretik arrats, eguzki, arrastiri, arratsalde duela) atardecer, anochecer (4) adb. abajo, hacia abajo; bajo
  fr (1) iz. étagère || (1) izond. [baxua] bas, basse (2) izond. [xumea] modeste, humble, simple (3) adb. en bas, vers le bas
  en (1) iz. shelf || (1) izond. low; lower, lowered (2) izond. humble, modest; simple, plain; natural
  port (1) iz. prateleira, estante || (1) izond. baixo(a) (2) izond. humilde

  Liburuak apal estuetan estuegi sartuta ikustea zen Ruche jauna gehien haserrearazten zuten gauzetariko bat.  [Loroaren teorema, Denis Guedj / Jon Muñoz (EHU, 2006)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

   
• 

  Maite 1:07 pm on 2016/09/04 Permalink | Reply
  Tags: A   

  adinon 

  izond. (B) 1. Kalitatez nahiz kantitatez erdi-mailakoa dena. 2. Arte makurrez eta trikimailuz jokatzen duena, lotsagabea. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Sinonimoak: izond.
  [adinon] : nahiko, aski, dezente. (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) izond. (B) mediano, -a, regular, mediocre; ni bueno ni malo; lo justo, lo razonable (2) izond. (B) pillo, -a, desvergonzado, -a
  fr (1) médiocre, moyen(enne); raisonnable  (2) effronté(e)
  en (1)  mediocre, ordinary, fair; reasonable (2) shameless
  port (1) mediano(a), regular, mediocre; proporcionado(a),  razoável  (2) desvergonhado(a), sem-vergonha, descarado(a)

  -Zelan bizi gara, ba? –Adinon. (Labayru hiztegia)

  Adinonori! Etorri banakik horra, etorri! (Labayru hiztegia)

  

  adinon (Gaurko hitza, CC)

   
• 

  Maite 11:08 pm on 2016/08/30 Permalink | Reply
  Tags: A   

  asmakai 

  iz. Igarkizuna. Nire herriko gazteei ipini diezun asmakaia agertu nahi ez badidazu. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1. Adivinanza, enigma. v. asmakari (2). Filistintarrak bazeritzaten, gai onetan zerbait bazirala, eta guzien aurrean erantzun zioten, gauza isill asmakai hura esan zezala. Lard 141. Nere erriko gazteai ipiñi diezun asmakaia agertu nai ez didazu. Ib. 141. Asmakai ark zer esan nai zuen. Ib. 141.

  2. Invención. Azterraldi bat emaiogun orain “Arrats Gorri” deritzion olerki argitara gabeari. Egunaren eta Gauaren asmakai berri bat asmatu digu. Or Y 1933, 414.

  Sinonimoak: iz. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

      [igarkizuna]: enigma, igarkizun, papaita Zub., asmakari g.e.

      [iragarpena]: igarkizun, igarmen, iragarkizun, iragarpen, pipitaki

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es adivinanza, acertijo
  fr devinette
  en riddle, puzzle
  port adivinha, adivinhação

  Asmakai bat ipini genien herriko gazteei.

  

  asmakai (Gaurko hitza, CC)

   
• 

  Maite 10:36 pm on 2016/08/27 Permalink | Reply
  Tags: A   

  abao 

  iz. (B) Abaraska. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegia

  abao (V-m-gip; Aq 161 (G), Mg PAbVoc, H (V)), abau (V; Dv (V)), abai (V-ger-arr-oroz, AN-gip; Añ (V), Dv (V)), abae (V-gip), abaa, aba (V-ger-ple), abe (V-ger). Ref.: A (aba, abai, abe, abao, abau); Iz ArOñ (abae, abaua); Etxba Eib (abaua); Elexp Berg.

  Etim. Parece natural pensar en la relación de esta voz occ. con lat. fauus ‘id’ (REW 3228), pero la variedad de forma no puede reducirse fácilmente a un prototipo común. Difícilmente puede ser éste rom. favare (it. fiare, fiale) que dice Schuchardt (Bask 31). Más bien se pensaría en una terminación -ano, -ane (> -ao, -ai).

  Panal de miel. “Rayon, gâteau des ruches” Dv. “Abáe, abáia, (el) panal (de miel), estiabaiak” Iz ArOñ. “Aiñ loratsua zan ingurua eze, erletxian abauak eztixa ganezka” Etxba Eib. “Eztiz betetako abaua […]. Argizai asko ta ezti gutxi zeukan abau arek” Elexp Berg. v. abaraska, EZTI-ORRAZE. Tr. Documentado sólo en textos vizcaínos. Hay abaa, con vocal geminada, en RS, abai en Añibarro y Larrakoetxea, abau en Uriarte (abaua det. en todos los ejs.) y Arrese Beitia, y abao en V. y J.J. Moguel y en Ibiñagabeitia.

  Sinonimoak: iz. Bizk.

      [abaraska]: abaraska, ezti-orraze, beraska Ipar., orraze Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (B) panal (de miel)
  fr rayon de miel
  en honeycomb, comb
  port favo

  Abaora hurbildu eta erleen atzera-aurrerei begira-begira geratu nintzen.
  

  

  abao (Gaurko hitza, CC)

   
• 

  Maite 9:49 pm on 2016/08/16 Permalink | Reply
  Tags: A   

  alpore 

  iz. (Ipar.) Lurrari sargori denean darion lurrun beroa. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  alpore (-ph- BN-mix ), alpor (-ph- S; -ph- Gèze, Hb ap. Lh, Dv (S)), alporra (-ph- BN-mix; -ph- H (det., S)), alfora (S), alfore (BN; ms. Haz. ap. A), alporo (-ph- S ap. Lh; Foix ap. Lh), alpo (-ph- S). Ref.: A (alphor, alphorra, alfora); Lh (alpho, alphor); Lrq /alphó/.

  Etim. En la desaparición de la b- ha podido contribuir la tendencia disimiladora. No se ha producido sonorización de la oclusiva bilabial (alp- > alb-) ya que la sonante anterior, efecto de la repercusión, es tardía. v. bapore y FEW 14, 166ss. Cf. también las alteraciones formales en alav. pavor ‘vapor’, pavorear (Lagrán).

  Vapor; vaho; calor. “Vapeur chaude” H. “1.º ardor, vaho que desprenden los borrachos al día siguiente de una comilona; […] 2.º vaho que despide la tierra los días de gran calor; […] 3.º (S) reverbero del sol” A. “Alpho (S-saug): 1.º réverbération du feu, du soleil, etc.; 2.º haleine d’ivrogne” Lh. “Relent de chaleur que la terre réverbère, aux jours de chaleur” Lrq. Bihotzian dian alporraz berze bizkaiak dütialarik azkartzen, lotsak eztereioke dremendena ikhara emaiten. Egiat 255. Haiñbeste milion aukera bizi direnetarik izairan, pezü eliraiteke amorioaren alporraz baizik. Ib. 205. Biek dereitze odola idortzen, izairitze alporra hiltzen (ref. a la tristeza; el ed.: ‘izateko berotasuna hiltzen’). Ib. 231. Sü hau ezta errekeitüz arrapitz daitekiana. Alpor beriaz bizi zeno zen ganargi ta flakatzen zeno, zokhorri zereio eman, bena lehen bezala ezta destieraziren beraren alporraz baizik eztialakotz alporrik. Ib. 189. Lurraren barnian aurkhitzen dira gaiza mota guziak eta beruareki igaiten dira alphoren artian. Ip Dial 110s (It baporeen, Ur lurrunen, Dv bafaden). Alphor hoietarik jiten dira iñhaziak eta ühülgiak. Ib. 111. …

  Sinonimoak: iz. Ipar.

      [bafada]: putz, bafada Ipar., ufa Ipar., ufako Ipar., lurrun Bizk., buhada g.e., buhako g.e., ufada g.e., bafa zah., bapore zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Ipar.) vapor, vaho
  fr vapeur
  en (UK) vapour, (US) vapor; steam
  port vapor, vafo

  Lurraren barnian aurkhitzen dira gaiza mota guziak eta beruareki igaiten dira alphoren artian.  Ip Dial 110s (Orotariko Euskal Hiztegia)
  

  

  alpore (Gaurko hitza, CC)

   
• 

  Maite 11:55 pm on 2016/08/12 Permalink | Reply
  Tags: A   

  amilburu 

  iz. Amildegiaren ertza. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  amilburu (BeraLzM). Borde del precipicio. [Agureak] urteten dira eta amilburura ostezka igoten. “Hacia el borde el precipicio”. Arriaga Lekob 40 (v. tbn. 42). Iñakik ardueraz zaintzen euzan, amilburu ta otsuaren bildurrez. BAizk Ipuin 82 (ap. DRA). Amilburu-bideko burni-ori malletara eldu ordukoxe. Zait Sof 150. Amilburu-ertzean baitzaude. Ib. 111. Inguruan ura dutalarik or-emen / soilki natxeok nerekautan amilburu baten. SM Olerti 1959, 148. Kant bera ere ezta elduko, ordea, Eladeko sofistak eldu ziran amilbururaino. Zait Plat 124.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. borde del precipicio
  fr iz. bord de précipice
  en iz. edge of the cliff
  port iz. beira de precipício

  Amilburuan zaude.

  

  amilburu (gaurko hitza, CC)