Gaurko hitza

Tagged: B Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 8:28 pm on 2021/05/03 Permalink | Reply
  Tags: B   

  besterendu 

  da/du ad. besterendu, besteren/besterendu, besterentzen ||Zerbaiten jabetasunaz mintzatuz, besteren batengana igaro edo igaroarazi. Ondasunak besterendu ditu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  besterendu. (Lar, Añ), bertzerendu (-rz- Ht VocGr, Lar). “Aliéner, berzerenzea, salzea” Ht VocGr 327. “Enajenar” Lar, Añ. Ogasunak besterendutzeaz eta lotutzeaz. “Sobre enajenaciones y gravámenes” . EAEg 19-11-1936 334. Ain txirika nengoen, / ain txundi ta zurrun, / nere zentzumenetik / erabat besterenduz. “Que se quedó mi sentido / de todo sentir privado” . Gazt MusIx 227.

  Sinonimoak: ad. jas.

  [besterenganatu]: alienatu, besterenganatu, inorenganatu (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1)  du ad. pasar/transmitir a otro (2) da/du ad. (Zuz.) alienar(se), enajenar(se), transferir, trasferir, transmitir, trasmitir [un bien, derecho]
  fr (1) du ad. transmettre (2) da/du ad. (Zuz.) transférer, aliéner, transmettre
  en da/du ad. (Zuz.) to transfer
  port (1)  du ad. passar/transmitir para outro (2) da/du ad. (Zuz.) transferir, transferir por escritura

  Testuinguruan

  Ondasunak besterendu ditu. (Hiztegi Batua)

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 7:35 am on 2021/04/28 Permalink | Reply
  Tags: B   

  bakoiti 

  1 adj. Bi zenbakiaz zatitzean zenbaki osoa ematen ez duena. Anton. bikoiti. Zenbaki bakoitiak. Hirua bakoitia da, bosta bezala. 2 (Adizlagun gisa). Urliak ez dizkio oilalokari ipini nahi arrautzak bakoiti baizik, zeren uste duen txita gutxi jaioko direla pareka ipintzen bazaizkio. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  bakoiti. (AN-5vill, BN, S; Sb-Urq, Lar, Añ, vEys, H, A DBols ; -kh- L, BN, S; H), bakotti (G-to, AN-5vill, L-ain; H), bakoti. Ref.: A (bakoiti, bakotti); Lh.
  Impar. “Non, nones, bakoitia” Lar. “Pares y nones, batoi, bakoiti […]. Son pares, batoi dira. Son nones, bakoiti dira” Ib. “(Echar algo a pares y) nonez, batoi bakoiti egin” Ib. “Bakhoiti, bakoiti, impair […]. syn. batxi (L), bakolti [sic, sin duda errata por bakotti] (V,G)” H. “Burrutxi ala bakoiti, pair ou impair” Ib. v. BAT GOITI (s.v. goiti), bakotxi. Sail bakoitza bakoitia izan bedi. “De número impar” . EAEg 22-11-1936 364. Beraz, zenbakiok omen dira zer guzien lengai, bakotiek mugatua adierazten baitue, ta bikoitzak mugabagea. Zait Plat 56. Egona ta ibilia, bata ta askotza, bakotia ta bikoa, ezker-eskubia, ar-emea. Ib. 58.

  Sinonimoak: izond.

  [bakotxia]: bakotxi (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. impar, non [número]
  fr izond. impair, -e
  en izond. odd
  port izond. ímpar

  Testuinguruan

  Hirua bakoitia da, bosta bezala. (Hiztegi batua)

  

   
• 

  Maite 11:02 pm on 2021/03/15 Permalink | Reply
  Tags: B   

  balditu 

  da/du ad. balditu, baldi/balditu, balditzen || Ipar. Harritu, zurtu. Ez horretaz baldi. Geroztik honat ez da deus baldi nazakeenik. Ez da, beraz, batere balditzekorik, aitak hainbeste maite baldin bazuen.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 balditu.

  1. (O Not→SP, Dv, H). “Balditu, membris captus” O Not 48. “(O), perclus de ses membres” SP. “Privé de l’usage de l’un ou de tous ses membres. Syn. elbarritua, hebaindua, ezindua (impotent). […] Oyhénart, malgré l’origine basquaise qu’il attribue à balditua dans sa Notitia, emploie embalditua au sens de ‘perclus’, qui est une forme espagnole évidente, quoique le mot n’existe pas dans la langue” H. v. baldatu, enbalditu, elbarritu; cf. 2 balde.

  2. (H, Dv→A). Sorprender(se), asombrar(se). “Étonné” H. “Jeter, être dans la stupéfaction” Dv. “Quedarse atónito, asombrarse” A. v. harritu.
  Aditurik horiek, apostoluak balditu izan ziren handizki. He Mt 19, 25 (HeH, Dv balditu; Lç spanta, TB estonatu, Ip, Leon harritu). Ongi balditua eta miretsia geldituko zare. He Phil (ap. Dv). Hortan gaindi iraganen dena baldituko da. Dv 3 Reg 9, 8. Hortaz ez baldi, zeren heldu baita ordua non hobietan diren guziek entzunen baitute Jainkoaren Semearen mintzoa. “Nolite mirari hoc” . Dv Io 5, 28. Ni “Tobosoko Dulcinea” entzutearekin, arritua, baldituta gelditu nintzen. (Quijote IX). Or RIEV 1929, 7. Nihau, behin ikusirik nago, bortuan, biarnes bat lau zangotako astaña bati lothua, geroztik hunat ez baita deus baldi nezakenik. JE Bur 110. Ez dela beraz batere balditzekorik aitak hainbertze maite balin bazuen. Ib. 19. Horra nun egun batez berriz “Eskualduna”-n zer irakurtzen duen Manexek harritua eta balditua. Zub 62. Larre-larreenean billa zazuete baserritarrik basaziena. Yar zazute euskera garbian ari dan zaldun apañenaren aurrean… Ezetz arroztzat yo. Arritu ta balditu egingo dala? Ta poztu, diot nik. Ldi IL 66s. Balditua galdegiten du: “Eta, eta, nun da andere-esposa?”. Lf Murtuts 54. Zonbait egunez baldituak egon ziren, ezin sinetsiz hortaratuak zirela! Ib. 2. Onek arritzen nau, onek balditzen. Or Aitork 255. Bera aizu egonik, balditzen zan ene menpekoaz, eta baldituz, iasta naia zetorkion eta iastatzea bera, nitaz balditurik ere, menpe artan erortzeko. Ib. 147. Balditen giñan, ain berriki, gure egunetantsu, olako gauza arrigarriak egiazko alakoak entzunez. Ib. 195. Oro balditurik zeudela aren ontasunaz Zuk emanaz. Ib. 234. Ordu artara arteo, ihork ez zien gizeraile horiei horrelako gelderik egin eta ez ziren guti balditu haren entzuteaz. Mde Pr 138. Arrituaren arrituaz balditurik legoke. Zait Plat 48.

  3. “(V, L), humillar” A. Cf. 2 baldi.

  2 balditu.

  “Tapar” A DBols. Cf. 1 baldi .

  Sinonimoak (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Ipar. [harritu]: harritu, mira egin, miraritu, txunditu, zurtu, estonatu Ipar., txokatu beh., geldu neol.balditu iz./izond.

  Ipar. zah. [elbarritua]: elbarri, elbarritu, enbalditu, esteiari, ezindu, perlesiadun, paralesiatu Ipar., paralitiko Ipar., perlesiatu Ipar., herbal Ipar./Naf., elbarridun g.e., alderdikatu Ipar. g.e., hebain Ipar. g.e.

  Beste hizkuntza batzuetan (Adorez eta Word Reference hiztegiak):

  es da/du ad. quedarse atónito, asombrar(se), pasmar(se), sorprender(se), llamar la atención
  fr étonner⇒, stupéfier
  en shock, amaze, surprise, astonish
  port assombrar-se, espantar-se;

  Testuinguruan

  Geroztik honat ez da deus baldi nazakeenik. (Hiztegi batua)

  

   
• 

  Maite 10:17 pm on 2021/03/08 Permalink | Reply
  Tags: B   

  bioleta 

  iz. Belar landare txikia, bost hostoko lore more edo gorriak ematen dituena; landare horren lorea (Viola sp.). Koroa dezagun bioletaz, jakintsua baitzen. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  bioleta. (V-gip, AN-ilzarb-olza-egüés, Ae, Sal; Urt, A), biolet (Urt), biboleta. Ref.: VocPir 696; Bon-Ond 150; Iz ArOñ. Violeta (flor). “Calathiana, bioléta, bidelórea, neguhaste bioléta, bioletusaingábea” Urt IV 45. v. 2 biola.
  Egiazko alharguna da Elizan marxoko bioleta daritzon lore xumea, paregabeko eztitasunik banatzen duena bere debozionearen usainaz. SP Phil 421s. Alhargunak behar du izan emasten eta neskatxen artean bioleta bertze loren artean ohi dena. He Phil 425. Bakoitzak bere floka dioke ekarri; / dulufrai xuri, gorri, biolet, arrosa. BertsZB 150. Bioleta, liriyo, / aleli, jazmiña. Echag 173. Amarantoz eta bioletez estali pentze batzu. “Violettes” . Dv Telem 15. Onako urdiñ au bioleta; onek ere usai txit gozoa du. Arr GB 55. Bioletea izanik berez / Be-zale umill benetan, / Bedar artean lotsaz legetxe / Dana, albadau gordetan. AB AmaE 422. Zelaiak […] biboletaz […] eta et’ aneika lore pollitaz apaindurik. J.M. Tolosa EEs 1913, 113. Bioletak, tantonka, / bide baztarrean. Azurm HitzB 41.

  BIOLETA-LORE. “Bioleta-lora (msLond), violeta” A.

  BIOLETA-KOLORE (Urt). “Toga amictus purpurea, biolet koloretako arropaz beztitua” Urt II 41.

  KOLORE BIOLETA. Color violeta. Eta kolore bioleta elizak hartzen diala. Bp II 38.

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [biola]: biola, briolet Ipar., gordetxa Ipar.    

  [kolorea]: zah. briolet Ipar.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (Bot.) violeta (Viola sp.) (2)  iz./izond. [kolorea] violeta
  fr (1) iz. (Bot.) violette, pensée (2)  iz./izond. [kolorea] violet, -ette
  en  iz./izond. violet
  port iz. violeta

  Testuinguruan

  Zapi bioletaz apaindu zuten aretoa. Leire Narbaiza, @txargain

  

   
• 

  Maite 9:11 pm on 2021/03/05 Permalink | Reply
  Tags: B   

  buhatu 

  1 du ad. Ipar. Putz egin, ufatu. Sua buhatu: suari putz egin. Kasurik egin gabe nondik haize aldakorrak buhatzen duen. 2 du ad. Ipar. Kilikatu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 buhatu. Etim. Préstamo románico; cf. gasc. bouhà . v. tbn. DCECH s.v. bofe . 1. (BN-mix, S; VocS , Lar, Hb, Gèze, Dv), bohatu (O-SPAd→SP). Ref.: A; Lrq.
  (Aux. trans.). Soplar. “Souffler” O-SPAd 880, SP, VocS, Gèze, Dv, Casve. “(Sc) soplar” A. v. ufatu. Tr. Exclusivamente septentrional.
  Eta hori erran zuen ondoan, buhatu zuen heien gainerat, eta erran zioten: errezebi zazue Izpiritu Saindua. TB Io 20, 22 (EvS, Leon buhatu; Lç, LE, Ol (h)ats eman, He hatsa arthiki, Dv haize egin, Or, IBe arnas(a) egin). Ikhusi nituen laur aingeru […] atxikitzen zituztenak lurreko laur haizeak, haize batek ere ez zezantzat buha […] lurraren gainean. TB Apoc 7, 1 (Ip buha; Ur (V) putzik egin). Eta ikhusten duzuenean haizea buhatzen eguerdiko aldetik, erraiten duzue bero eginen duela. TB Lc 12, 55. Eta noiz ere […] haiziek buhatu baitute, eta eman etxe horren kontra, ezta hori erori, zergatik fundatua baitzen harrokaren gainean. EvL Mt 7, 25 (TB, Ip buhatu; Lç, Ol eraun(t)si, IBe jo). Hire deseiñaren konplitzen / ehiz izanen kapable, / khiristi armadak oro / kunpaiñan buhatüz ere. Mustafa 214. (ap. DRA) Belharra ihartu da eta lorea erori, zeren Jaunaren hatsak gainera buhatu baitu. Dv Is 40, 7. Lau haizeetarik athor, izpiritua, eta hil horien gainera buha zak, eta berriz bitz beitez. Dv Ez 37, 9 (Ol, Ker putz egin). Kasürik egin gabe zer berartan borogatzen dian eta nontik aize aldakorrak buhatzen dian, aitzina badoa bere gogoaren indar oroz. Ip Imit III 33, 1 (Echve, Leon jotzen, Pi putz egiten). Aize borthiz batek buhatzen zialarik. Ip Hil 203. Otsailak buha, buha, xoxoa kafiran hila. GAlm 1956. (ap. DRA) (Con compl. directo). Avivar (el fuego); fig. animar, incitar.
  Iraun beharko du bethi, / Bethi indar berean, / Yaunaren kolerak / Buhatzen duen suak. CantIzp (1868), 113. Ez da su hura [ifernukoa] mundu huntako suak bezalakoa, bainan su bat, Jainkoak bere justizian eta koleran phiztu eta buhatzen duena. Lap 414 (V 189). Behar oraino [errientak] berotu, buhatu, kitzikatu gibeletik, makurrago joan diten. HU Aurp 138. Drumontek hasi du berak pizten sua […]. Bizkitartean berari ere ongi gosta zaio sua piztu ondoan, haren buhatzea eta kitzikatzea. Ib. 60. Zure haizea buhatu duzu, itsasoak estali ditu.Bibl Ex 15, 10. Hañ dira handi gaseta gorriek buhatzen deizkien gezürrak, eta hañ dira hürrün hedatzen. ArmUs 1893, iii. “(BN-mix), apagar luces” A (seguramente habrá que entender ‘apagar luces soplando’). 2. Volar por los aires, explotar.
  Tarnoz-en etxe bat buhatua […]. Gaza untzia nunbait zaltratua zitaken: sua lotu zaio eta zartatu da, murru, tronadura eta paretak airatuz. Herr 9-6-1966 1.

  2 buhatu . 2 buhatu (bua- SP sin trad.). Cf. 2 buba .

  Sinonimoak: ad. Ipar.

  [ufatu]: arnasa bota, arnasa eman, haize egin, haize eman, hats eman, putz egin, ufatu (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es  (1) du ad. (Ipar.) soplar, avivar, atizar (2) du ad. (Ipar.) animar
  fr (1) attiser (2) remonter le moral à
  en (1) rekindle, stir (2) cheer up
  port (1) atiçar (2) encorajar, animar

  Testuinguruan

  My Heritage plataforma genealogikoak Deep Nostalgia izeneko aplikazio bat abian jarri du, argazkietako pertsonei mugimendu apurra eta, itxuraz, bizitza laburra ere buhatzeko. [Sakon, Angel Erro (Berria.eus, 2021-03-04)]

  

   
• 

  Maite 10:05 pm on 2021/02/24 Permalink | Reply
  Tags: B   

  baba(-)lasto 

  baba lasto, baba-lasto 1 iz. Baba landarea. Mutil galanta bera, baba-lastoa legez gazterik hazia. 2 adj. (Irain hitz gisa). Ergela. Seme-alabak bata bestea baino txarragoak: semea baba-lastoa eta alaba baba-lorea. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  BABA-LASTO (V, G, AN, R). Ref.: A; Elexp Berg.

  a) “Tallo de la haba” A. “El tallo, la planta de la alubia” Elexp Berg.
  Mutil galanta bera, baba-laztoa legez gazterik azia. A BGuzur 117. Leitze-landan jan dukan baba-lasto tantai, / egiñen duk ortz-lana, jartzen badite mâi. Or Eus 147.

  b) “(V, G, AN), gandul, muchacho grandote” A.

  c) Tonto. Lotsabaga lotsabagiori, ume gorri, baba-lazto, tentel… A BGuzur 148. Kristiñau-Ikasbideko liburutxua be eztakien babalasto askok, erlejiñoko gauzetan euren buruak maixu andi egiten dabez. Eguzk GizAuz 7. Baltsakeria edo komunismoa orratzetik arako jantzia, labatik arako opilla dala uste dabe babalasto batzuk. Ib. 10. Seme-alabak bata bestie baño txarragoak: semie babalastoa eta alabie babalorie (V-ger).

  d) Cobarde. “A zer baba-lastoa den ori!, zein oillo, zein txepel” (AN-larr) Inza NaEsZarr 205.

  Sinonimoak: iz.

  [baba(-)lasto] : ergel

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak eta Google Translate):

  es (1) iz. tallo del haba (2) izond. soso, -a; bobalicón, -ona; alelado, -a; sosaina
  fr (1) tige de haricot (2) sot, sotte, idiot, -e ; niais, -e, imbécile, stupide
  en (1) bean stem (2) silly, idiotic, foolish
  port (1) caule de feijão (2) sem cor

  Testuinguruan

  Seme-alabak bata bestea baino txarragoak: semea baba-lastoa eta alaba baba-lorea. (Hiztegi Batua)

  

   
• 

  Maite 10:54 pm on 2021/02/20 Permalink | Reply
  Tags: B   

  bizitore 

  adj. Ipar. Azkarra, bizkorra, indartsua. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  bizitore. 1. (B; Dv→A, Hb, Foix). Emprendedor, trabajador, que sabe ganarse la vida. “Diligens, diligent” Dv. “Activo, diligente” A. “Actif” Foix. “Persona que se agarra […] al trabajo” Izeta BHizt2. v. bizikari (3). .
  Esku nagiak dakhar erromestasuna, aldiz bizitorearen eskuak biltzen ditu aberastasunak. “Fortium” . Dv Prov 10, 4 (Ol beso langilleak, Ker esku lanzaleak). Emazte bizitorea bere senharrarentzat khoro bat da. Ib. 12,4. 2. (B; Dv). Vivaz, que muestra vitalidad, que vive mucho tiempo (referido tanto a seres animados como a plantas). “Qui promet de vivre” Dv. “Vividor, persona que se agarra a la vida” Izeta BHizt2. v. bizitorio, bizikor. .
  Halako adarra ez da moko-mokoan hautatu nahi; ez dira han azkarrenak ez eta bizitoreenak. Dv Lab 351. Belhar gaxtuak aldiz artho lantharia beno bizitoreago, bixkorrago. ArmUs 1906, 91. Laur xerri ttipi, gothorrak, bizitore handi-gei,… bena gütixko. GAlm 1954, 44. (ap. DRA)

  Sinonimoak: izond. Ipar.

  [azkarra]: azkar, bortitz, errutsu, finko, gotor, indartsu, irmo, sendo, tinko, zozkotsu, fermu Ipar., martzal Heg., errime Bizk., zindo Bizk., fier Ipar./Naf., beleratz Zub., indarti g.e., tenkor g.e., erskon zah., firme zah., fuerte Heg. beh. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. (Ipar.) fuerte, vigoroso, -a; trabajador, -a
  fr izond. (Ipar.) fort, musclé, vigoureux; travailleur, travailleuse; bosseur, bosseuse
  en izond. (Ipar.) strong, vigorous, hard-working
  port izond. (Ipar.) forte, vigoroso, -a; trabalhador, -a, diligente

  Testuinguruan

  Esku nagiak dakhar erromestasuna, aldiz bizitorearen eskuak biltzen ditu aberastasunak. (Dv Prov 10, 4. OEH)