Gaurko hitza

Tagged: O Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 11:21 pm on 2020/07/11 Permalink | Reply
  Tags: O   

  oldoztu 

  oldoztu, oldoz, oldozten|| du ad. Pentsatu. Ondorenetan batere oldoztu gabe.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  oldoztu. Tr. Documentado desde finales del s. XIX en textos meridionales (tbn. en Mirande). En DFrec hay 4 ejs. Etim. v. oldozkera.

  1. (Lar Sup , Izt 90v, Sb-Urq, Dv, A (AN, msLond), Ort Voc ). “Pensar” Lar. “Curare, pensar, panser, soigner” Sb-Urq (clara confusion de “pensar” con “panser”). En CancB II 58 (de donde lo toma Duvoisin) se da oldotu como sinónimo de pensatu; se trata seguramente de una errata.
  Oldoztuko yuat (1892). AG 107. Neure etorkixuna beti beratzaz oldoztia! Arriaga Lekob 10. Erdibituta bientzat izateko oldoztua (pensado) zeukat. Arruti EEs 1913, 201. Ondo oldoztuta gero, biarko danian ezarriko dana. ForuAB 69. Aurkezten diran gauza guziezaz oldozten. Zink Crit 9n. Ezertan oldoztu gabe. Alz Ram 65. Olerki auxe abestuko det / oldozten asi naizenez. EusJok 121. Zeozer oldoztuten (pentsetan) bailegon. Altuna 79. Arkibide gaitza zekarrela oldoztuaz. Anab RIEV 1928, 608 (AIr ib. 599 gogoeta egonik, Ldi 1929, 207 gogoratu). Nitzaz oldozten. Jaukol Biozk 20. Toki obian ikuskozula / zeuk oldozten dozun baño. Enb 129. Gure ustez iñok añako ezautasunaz oldosten eban. Kk Ab II 99. Ondo asmatu ta oldoztua da. TAg Y 1933, 22. Danok nai batean gaudela oldoztu zazu ta. ABar Goi 51. Nortzuk izendatu zeatz oldoztu bearrean gera. EAEg 16-2-1937, 1080. Itxura gabeko gauzak oldoztea. JAIraz Bizia 65. Auek lekarkioketen ondorenetan batere oldoztu bage. Etxde AlosT 79. Zure oroipenik ez zen / iñork ez oldozten zugan / hamarrek baizik. Mde Pr 289. Gaurko mundua ikusi eta / ez dozu ondo oldozten. BEnb NereA 185. Berbera baita zerbait oldoztu ta zerbait ori izatea. Zait Plat 44.
  v. tbn. J.B. Ayerbe EEs 1912, 62. Kk Ab I 77. IArt Itzald II 38. Altuna 79. Otx 131. Goen Y 1934, 100. Eguzk GizAuz 141. Oldostu: GMant LEItz 56.

  2. (H), oldostu (Aizk→H). “Descuidar” Aizk. “Agir sans advertance, sans y prendre garde, sans penser” H. A pesar de la diferencia de forma y significado, Aizkibel dice tomarlo de Larramendi. OLDOZTEAREN OLDOZTEZ. De tanto pensar. Bekokia oldoztearen oldoztez halatsua zuen. Mde Pr 119. OLDOZTUAREN OLDOZTUZ. De tanto pensar. Itzokaz zer esan gura ixan ete eukijon oldoztubaren-oldoztuz buruba neke-neke egindda. Otx 148. Oldoztuaren oldoztuaz gaztetan zarturik eta margul ageri zan. Zait Plat 31.

  Sinonimoak: iz.

  ad. [pentsatu]: buruan erabili, gogoan erabili, gogoeta egin, gogoetatu, gogoratu, hausnar egin, hausnartu, meditatu, pentsatu, mamurtu Bizk., gogaldu g.e., gogartu zah., kontsideratu zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es du ad. pensar, reflexionar
  fr du ad. penser, réfléchir
  en du ad. think, refelct (on)
  port du ad. pensar, refletir

  Testuinguruan

  Bekokia oldoztearen oldoztez halatsua zuen. [Mde Pr 119. (OEH)]

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 11:48 pm on 2020/04/10 Permalink | Reply
  Tags: O   

  odolgiro 

  1 adj. Odolzalea. Kristauen etsai odolgiroa. Hautsi zuen bere oin azpian suge odolgiroaren buru pozoitsua. 2 adj. Odoltsua. 1808 eta ondoko urteetako ezbehar odolgiroak. (Hiztegi batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  berrogaialdi. Cuarentena, período de cuarenta días. v. berrogeizaro. Berrogei-aldi onen ondoren deabrua alderatu eta tentatzen asi zitzaion. Lard 372. Ta andikan berrogei egunera, berrogei-aldia bete zitzaion. Jesus! Ura edaten asi ta an zakurra ikusten zuala. PEBiz 42. Naiz berrogai-aldi ezoak naiz legorikaragarriak edo izotzaldiak edo uzta ugariak zekazten. Or Mi 90. Garizumako edo berrogeialdiko barua, Jesukristo gure Jaunaren baruaren oroipenean egin oi dugu. Or MB 156.

  Sinonimoak

  odolgiro izond.  (UZEI sinonimoen hiztegia)

  [ankerra]: anker, krudel, odolzale, odolti jas., odolkoi g.e., odoltsu g.e.    

  [odoltsua]: odolti, odoltsu

  Beste hizkuntza batzuetan

  • es izond. sanguinario, -a; cruel; carnicero, -a
  • en izond. bloodthirsty, -a; cruel
  • fr izond. sanguinaire, -a; cruel
  • port izond. sanguinário(a), -a; cruel

  Testuinguruan

  Ezin zerura joan halako piztia odolgiro bat; zeren han bada, behintzat, nik baja eskatu, eta ez dut kapera gehiago zapalduko. [Isilpean gordea, Toti Martinez de Lezea (Miren Arratibel), Erein, 2015]

  

   
• 

  Maite 10:24 pm on 2020/03/27 Permalink | Reply
  Tags: O   

  osatu 

  1 du ad. Zenbait gauzak osotasun edo banako bat eratu. Batzarra osatzen dutenak. Lore sorta zoragarria osatu du. Landuccik osatu zuen euskal hiztegian. Gorputza materiaz osatua dela. “Euskal hitz garbiak”, hau da, hizkuntzan bertan ezagun diren hitzez eta morfemez osatuak. Aldizkarietan argitaratu dituen artikuluekin liburuxka polit bat osatu du. Hiru zatik osatua. Liburuaren hirutatik bi hiztegiek osatzen dute. || Artikuluarekin hiru silaba osatzen dituzten izenak bi sailetan banatuak ageri dira. Ardi-bildotsetan ehun eta berrogei buru osatu behar, eta ehun eta hogeita hemezortzi ziren soilik eskortara bildutakoak.

  2 du ad. Zerbaiti osoa edo beteagoa izateko falta zaiona erantsi edo gehitu. Erreala falta da ogerlekoa osatzeko. Hautagaien zerrenda osatzeko. Hilabetea osatu arte. Ez gizonezkoa duzu osoa eta ez emakumezkoa; biek osatzen dute elkar. Bata bestearekin osaturik. Niri falta zaidana zuk osa ezazu. Eta saia gaitezen oro Azkueren lana zuzentzen, osatzen eta hobetzen. Orain, argitaraldi berrian, osaturik dator herri teatro zatiak erantsirik. Hezi eta osa zeure burua lehenbizi. Noek eman zituen ehun urte dorre hura osatzen. Jainkoak zazpigarren eguneko osatu zuen bere eskuko lana.

  3 du ad. Hautsi den zerbaiten zatiak elkarrekin bildu. Apurtutako pitxerra osatu. Hezur hautsia, nork osatu?

  4 da/du ad. Bizk. Sendatu. Gaixoak osatu, itsuak argitu. Zauria osatu zitzaionean. Begia osatu arte etxean egoteko. Gaitza ezin osatu duten medikuak. Osatuko bazara, hartu behar duzu edari mingots hau. Ez zinen osatu, ala? || Arima osatzeko sakramentua.

  5 du ad. Naf. eta Zub. Zikiratu, irendu. Osatua bada, idia esaten zaio zezenari.

  6 du ad. Eginiko kalte edo gaitzen ordaina eman. Ik. ordaindu. Inori egindako kalteak ordaintzeko eta osatzeko agintzen du. Honezkero, egindako kaltea ezingo dut osatu.

  7 du ad. (Bertsoak, olerkiak…) ondu. Bertsoak nekez osatuak irudi dutelako, nekez ditugu irakurtzen.

  (Hiztegi batua)

  Sinonimoak ad.  (UZEIren sinonimoen hiztegia)

  [zikiratu]: Naf./Zub.irendu, osotu, zikiratu, irantzi g.e.    

  [sendatu]: Bizk.osotu, sendatu    

  [osotasuna eman]: osotu

  Beste hizkuntza batzuetan

  es 1 du ad. completar 2  du ad. completar, juntar, reunir, sumar 3  du ad. montar, armar, completar 4 du ad. pagar, liquidar; reparar, compensar 5  du ad. constituir, formar, integrar 6 du ad. (GN) castrar, capar 7 da/du ad. (B) curar(se), sanar, recuperarse

  Testuinguruan

  Mikel Catania: “Atzo esan zidaten ofizialki osatuta nagoela eta ez dudala isolamenduan egon behar” (goiena.eus, 2020-03-27)

  

   
• 

  Maite 11:40 pm on 2019/12/09 Permalink | Reply
  Tags: O   

  orube 

  iz. Etxeak eraikitzeko lur eremua; etxe batek hartzen duen lur eremua. Ikastetxea eraiki zuten orubean. Prest genituen orubeak, nahitaezko genituen fabrikak eraikitzeko. Etxeak orube bat zuen aldamenean. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  orube. (V-ger-m-gip, G; Mg PAbVoc, Izt 22v, H (G)), oru (G; H (G)), erube (AN-gip), orubee (V-gip), orobe (G-to), oroi (G-goi), orue (Lar, H), oruba (H), urube (Lar, H), urue (H), urua (H (det.)). Ref.: A (orobe, oroi, oru, orube); AEF 1928, 25; Arin AEF 1928, 64; BU Arano (erube); Iz ArOñ (orubee). Solar, terreno edificable o edificado; solar, superficie de un territorio. “Sandratein onduan, etxe zarren oroia antxe dao (G-goi)” (Comunicación personal). Cf. IC III 299: “Este nombre de Orue quiere decir ‘casar y solar y palacio conocido'”.

  Tr. Documentado en textos meridionales de los ss. XIX y XX. La forma mejor documentada es orube . Hay oru en Iztueta (junto a orube ), Lardizabal y Mocoroa; orue en Otxolua y oroi en Barandiarán. En DFrec hay sendos ejs. de orube y orue.

  Amurrio, Oruve. (1095). Arzam 377. Orube edo suelo maitagarri onetako jostaketa agiriko guziak. Izt D 10. Gipuzkoako orubean diraden erri guzietako gorde leku bakoitzean ifiñi derilla obra beraren araude edo ejenplar bat. “Solar” . Izt, carta a JJMg 11s. Doain andi ta ederraz janzia dala Gipuzkoako orua. Izt C 509. Jerusalengo oru edo lur guzia goldez egin eta aretu zuen. Lard 546. Auñemendian dago Aitor-en ezurrak estaliko dituen orubea. Etxeg EE 1882c, 562. [Haiti ta Santo Domingo] banatu zireanean, bien artean orube edo lur-une andi bat gelditu zan. Ezale 1897, 39b. Ama Mariaren orube ta jauregitxoak ikusiko dozuz. Ag Kr 214. Ez da ze arritu eliz barru jiran sei anei (milla) kristau artzea onelako orube zabalak. Ayerb EEs 1912, 35. Gipuzkoako orube edo lurgaña. IPrad EEs 1915, 120. Orube ospetsua iñoiz, etxe aberatsa, zaldun azkarren bizilekua. Ag EEs 1917, 169. Orubiak (etxiak edo ostantzeko eregitasunen bat egiteko duin diran lurrak) etekiñik emon barik dagoz. ForuAB 149. Badakizute nola deitu oi zioten etxe bat egiteko lain zan lur soil zati bati? Oru. Orretatik zetorren esatea “oru bat lur”. Moc EEs 1929, 157. [Txabol] geienak lerro-zuzenezko oroi luzea dute. JMB ELG 69. Aberriaren oroia zopizartzen eta azterkatzen jardun degu. Ib. 9. Ikastetxea eraiki zuten orubea. Zait Plat 19. Etxeak, hirugarren edo laugarren bizitza, orue bat zuen aldamenean. MIH 131. Prest, berriz, orubeak nahi-eta-ezko genituenak eraikitzeko. MEIG VI 76.

  Baliteke zuek lege izatea, baña orube txarreko legeak zerate. “No sois el Derecho.” EEs 1916, 52.

  orue (Lar, H), urube (Lar, H). Corral. “(Meter las) cabras en el corral, jaroerazo, auntzak urubean sartu ” Lar. “Desacorralar, urubetik kanporatu ” Ib. Oruera urtenik, etxaguntza ganetik egaz ebillen kurrillo-talde andi bat ikusi eban. “Cortile” . Otx 155.

  Sinonimoak: iz.
  

  [orube] : lursail (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. solar
  fr iz. terrain à bâtir, surface autour d’une construction
  en iz. plot; building site
  port iz. (porção de terra) terreno; canteiro

  Etxeak orube bat zuen aldamenean. (Hiztegi Batua)

  

  orube (gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 8:55 pm on 2019/12/04 Permalink | Reply
  Tags: O   

  ohildu 

  ad. ohildu, ohil/ohildu, ohiltzen|| du ad. Zub. Egotzi, bota; uxatu. Lurreko Paradisutik ohildu zituen. Deabruak ohiltzen ditu. Katua ohoina izanagatik, ez dezaala ohil heure gelatik (esr. zah.). (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: ad. Zub.

      [egotzi]: bota, egotzi, jaurti, jaurtiki, aurtiki Ipar., iraitzi Ipar., eragotzi Ipar. zah.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) du ad. (Z) echar, expulsar, mandar (2) du ad. espantar, ahuyentar (en sentido real y figurado)
  fr du ad. expulser, faire fuir, chasser
  en du ad. to expel, to eject
  port expelir

  Ondoren, kanpora ohildu ninduen eta kabina hornitu berrian gelditu zen bakarrik. [Durduzaz eta dardaraz, Amélie Nothomb / Joxan Elosegi (Igela, 2003)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  ohildu (Argazkia: @desplazatua, Twitter)

   
• 

  Maite 11:02 pm on 2019/11/26 Permalink | Reply
  Tags: O   

  oilobusti 

  adj. Ipar. Koldarra. Ik. oilo 2. Egungo gurasoak dira agertzen beren haurren aldera sobera flako, eta erran daiteke direla haiei buruz egiazko euliak edo oilobustiak. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: iz.
  

  [oilobusti] : koldar, beldurti, uzkur (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. gallina, cobarde, pusilánime
  fr cowardly; coward
  en lâche adj
  port covarde

  Etsaiaren aurrean ikaraz dagoen oilobustia baino ez da. [Euskararen isobarak, Pako Aristi (Erein, 2014)] (Ereduzko Prosa Dinamikoa)

  

  oilobusti (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 10:03 pm on 2019/11/12 Permalink | Reply
  Tags: O   

  oti 

  iz. Intsektu hegalari eta jauzkaria, kolore arrekoa, oso jatuna, landetan kalte handiak egiten dituena (Fam. Acrididae). Otiz beteriko landak. Oti samaldak. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 oti. (G; BN (-th-); Lar, Añ, H (G); -th- SP, Lar, H), hoti (-th- H (S)), ote (BN-ciz). Ref.: A (oti); A Apend (ote). Langosta (insecto); tbn. aplicado a otros insectos similares. “Cigarra” A Apend. v. larrapote. Eta haren biandá zen othiz eta basa eztiz. Lç Mt 3, 4 (TB, Ol ot(h)i, Echn ote, SalabBN otte; He larrepota, Dv xartal, Ur, Ur (V), Hual langosta, Ip igel, Leon larrapote, Ker matxingorringo, IBk basalangosta, IBe matxin-salto). Otijen errira eldu ziran. “Cavallette” . Otx 58. Eman zien aien uzta podenari, / aien lan saria otiari. Or Ps 77, 46 (Ol otti). OTTI (H; otte BN-ciz-mix ap. A; Dv). (Forma con palat.). “Sauterelle” Dv. “Saltamontes, langosta de los campos” A. Haren hazgarria zen otte . eta ezti basa. SalabBN Mt 3, 4 (Lç othi). Ottia suondoan ari, dena kantu. Barb Sup 187. Alhor-xiloetarik kantazak, ottia! Ox 150. Gelditu ziren ondarrak uharra bezala jinikako otte . batzuek jan zituzten. CatJauf 26. Izurrite, usteldura, suzko harri eta otte eta ilhunbeek oro funditu zituzten. Zerb IxtS 35. Aien zituak podenari eman zizkion / ta okuntzak ottiari. Ol Ps 78, 46.

  2 oti. (B). Ref.: A; Izeta BHizt2.”Primer brote de la patata. […] Otiek aundituek, eriteko prest” Izeta BHizt2.

  Sinonimoak: iz.

      [intsektu jauzkaria]: larrapote, larrepetit (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Zool.) langosta [ortóptero]
  fr iz. criquet
  en iz. locust
  port iz. (Zool.) gafanhoto

  Haserre ziren aberatsak, zeren otiek beraien abereek behar zuten belarra jaten baitzuten.  [Gauzen presentzia, Pablo Sastre (Elkar, 2007)] (Ereduzko Prosa Dinamikoa)

  

  oti (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)