Tagged: P Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

  • Maite 12:22 pm on 2013/02/02 Permalink | Reply
    Tags: P   

    piru 

    iz. 1. Haria; bereziki hari edo kable bat osatzen duten izpietako bakoitza. 2. (BN) Landare-begia. 3. Ik. piro. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Hiztegi Batuan

    piru iz. ‘haria’; ‘izpia’; ‘zuntza’

    Orotariko euskal Hiztegian

    piru (AN-burg, B, BN-ciz-baig; H; ph- Dv, H), firu (V-ger-ple-arr-oroz, BN-baig; Mic 7r, Añ (V, AN)), biru (AN-araq, Sal, R; Aq 583 y 1295, H (AN)), iru (V-ple-arrig-oroz), puru (BN-mix; ph- H (BN, S)). Ref.: A (biru, firu, iru, piru, puru); Holmer ApuntV 24.

    Sinonimoak:  iz.
    [haria]     hari
    [zuntza]     albainu, hari-piru, harizpi, hari-zuntz, zuntz

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) yema, botón (2) hilo [generalmente de un cable u otro hilo]; fibra; filamento (3) hebra
    fr fil, filament, fibre, brin
    en thread, filament; fibre (Br); fiber (Am)
    port fio

     

  • Luistxo 8:06 am on 2012/12/19 Permalink | Reply
    Tags: P   

    perika 

    Karta-jokoan, Eibarren, beste edozein kartaren lekua har dezakeen karta.

    Sinonimoak:

    Komodin (Heg.), Joker (Ip.). (Elhuyar Hiztegia)

    Hala ere, euskarazko testigantza eta aipu zahar bat badago, Orotariko Euskal Hiztegiak jasotzen du.

    Perika. Caballo de bastos (en los naipes), usado como comodín.  Jénde kaskarina, buruxólak, inkonstánteak, terzianáriak, perikónak ta perikak, palo guziétara iteunténak. LE in BOEanm 572 (tal vez aquí sea forma fem. de periko).

    Laburdurek adierazten dute hegoaldeko goi-nafarrera dela, eta Bonaparte ondareko eskuizkribuetan agertutako Joakin Lizarraga Elkanokoarena (1748-1835) dela esaldia. Hala ere, OEHren oharrari ñabardura egingo diogu, ez baitzaigu iruditzen ‘periko’ delakoaren femeninotzat hartu behar denik hitza esaldi horretan. Izan ere, Lizarraga Elkanokoak emandako definizioa, perika kartaren deskribapen zehatza da: palo guztietara egiten dutenak, horiek dira perikak.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es comodín [de la baraja]
    fr joker, passe-partout
    en wild card, joker
    port curinga

    Eta kartak aipatu ditudanez, hiztegira jo dut gaztelerazko comodín hitza nola erran behar den jakiteko: komodina Hegoaldean eta jokerra Iparraldean.  [Patri maitea, Hasier Etxeberria @hasier (Alberdania, 2003)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    Komodina eta jokerra bezala, perika (artikuluarekin, Eibarren, perikia), erdararen mailegu zuzena da, eta agian horregatik ez da hiztegietan agertzen. (Luistxo Fernández, @luistxo)

    perika (FlickrCC, @X10tweet)

     

  • Maite 8:02 am on 2012/12/05 Permalink | Reply
    Tags: P   

    pirripita 

    iz. Ipar. 1. Ardatz baten inguruan biratzen den pieza zirkularra, ibilgailu, makina, etab. azal baten gainean jarraitasunez higitzea ahalbidetzen duena. 2. Diametro bereko bi gurpileko ibilgailua, katea bati akoplatua dagoen pedal–sistema batek atzeko gurpilari eragiten dionekoa. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoan, ‘gurpil’ eta ‘bizikleta’)

    Sinonimoak: iz. Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
    [gurpila]     g.e. errota, gurpil, txirringa, firrila g.e., errobera Heg. beh., arroda Ipar. zah.
    [bizikleta]     bizikleta, txirrindu, txirringa, txirringuts Bizk. g.e. 

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) rueda (2) bicicleta
    fr (1) roue (2) bicyclette, vélo
    en (1) wheel (2) bicycle
    port (1) roda (2) bicicleta

    Zelatik bi eskuez dilingo erakusten dauku bere pirripita: atzeko errota uspeldua du eta irringarriki kakola-makolatua, ingurunetik erdirat biltzen diren burdin-aihenak halaber. JE Ber 45.  (Orotariko Euskal Hiztegia)

    pirripita (argazkia: Ibon Zugasti)

     

  • Maite 8:31 am on 2012/11/01 Permalink | Reply
    Tags: P   

    perretxiko 

    iz. MIKOL. Goi-mailako zenbait onddoren (basidiomikotinoen eta zenbait askomikotinoen) fruitu–gorputz handi eta hanka eta txapelez osatua. • arrautza-perretxiko. Ik. kuleto.  (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Orotariko Euskal Hiztegian:

    perretxiko (V, G, AN-5vill-araq-egüés-ilzarb-olza; H (V, G), Zam Voc), perretxiku (V-gip; Urt I 69, Lar, Añ, Izt C 47, Lcq 180), perrexiku (Hb ap. Lh), perratxikua (det.), pirritziku (Hb ap. Lh, A), paratxiko (L; SP ® Dv, H (L)), pirritxiku (Lcc). Ref.: Bon-Ond 149; A (perretxiko, paratxiko); Iz ArOñ (perrétxiku); Etxba Eib y Elexp Berg (perretxiku).

    1. Seta, hongo. “Hongo de prado”

    2. (L, B ap. A; Dv, H), perretxiku, parratxiku (Dv). “Garnement, madré. Zer perretxikoa! Quel bon garnement!” Dv. “Pícaro” A.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es seta
    fr (gros) champignon
    en mushroom; [pozoitsu] toadstool
    port cogumelo

    Perretxikotara joan da.  [Ihes betea, Anjel Lertxundi (Alberdania, 2006)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    Zer berori eta zer perretxiku ustel! Orixe bear genduke; zapaburua aña ez nintzanean ezagutu ninduenak berori eta jauna esatea. Apaol 33.  (Orotariko Euskal Hiztegia)

     

     

  • Maite 8:17 am on 2012/10/12 Permalink | Reply
    Tags: P   

    promestu 

    du ad. (G) Agindu, hitz eman, promes egin.  (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Orotariko Euskal Hiztegian:

    promestu (Lar, Añ, Izt 99r, H), promesatu (Lar).

    “Votar, hacer voto a Dios”, “prometer” Lar y Añ. Goxereanik promestu, ta artu gogo sendo bat, jausei ezeiteko egun atan bekatu onetan. Añ EL1 73. Eskiñi, opa, agindu ta promestu eutsan neskatxa dantzari bati emongo eutsala eskatuten eutsan guztia. Añ GGero 190. Promestutzen ziola Senaduak […] izango zirala berak Erromako Agintaritza andiarekin adiskidetasunean anaiaturik betiko laztanduak. Izt C 263. Jaunari itzeman badiozu, nizaz egizu, promestu dezun guzia. Lard 136. Promestu edo boto-egin zuten San Pablo bizi zan artean ez ezer jateko. Ib. 524. Lur promestuan sartzeko. Ib. 108.

    Sinonimoak: aad. g.e.
    [hitzeman]     agindu, hitzeman, promes egin, berba eman Bizk., prometatu Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar Hiztegia):

    es prometer
    fr promettre
    en to promise
    port prometer

    Ipar Euskal Herriari aintzatespena ematea promestu du Frantziak. [eitb.com, 2012-10-11]

    Nire baldintzak izan ziren ezen sekretua leialki gordeko niola, baldin biharamunean, oren beretsuan, bere etxekoandrearen sakela barnekoak ematen bazizkidan. “Bertzenaz”, gaineratu nuen, “atzo hamar luis eskaini nizkizun; gaur halaber dizkizut promesten. [Harreman arriskutsuak, Choderlos de Laclos / Jon Muñoz (Ibaizabal, 1997)] (Ereduzko Prosa Gaur)

     

  • Maite 11:23 am on 2012/08/02 Permalink | Reply
    Tags: P   

    putxuni 

    interj.  Putxuniketa jokoan norbait harrapatutakoan putxuni! esan ohi zen. (Elena UB).  (Gipuzkoako Hegoaldeko Euskara, Azpiazu)

    Sinonimoak: interj.

    [Zaldibian]  “(ikusitako haren izena) txito” (ITZUL posta zerrenda)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar Hiztegia):

    es “Una, dos y tres por fulano (nombre del localizado)”
    fr «Trouvé » et le nom du joueur trouvé
    en “Ollie Ollie oxen free” (or “all outs, all in free” or many other variations)

    ‘Putxuni’ oihukatu zuenean, mila koloretako irribarrea marraztu zitzaion aurpegian haurrari.

    putxuni (Wikimedia Commons)

     

    • Txapis Otegi 12:05 pm on 2012/08/02 Permalink

      Milesker hitzarengatik Maite! Orain galdera bat: Gipuzkoa Hegoaldeko Euskara hiztegian, Putxuni-ren ondoan ikusi dut “Puzúni edo Puzúnie”, infekzioa zauri batetik sartzen dena esan nahi du. Izan liteke erlazioa edukitzea “Putxuni” eta “Puzuni”ren artean? Eta bi hauek “Pozoi” edo “Pozoin”ekin?
      Horrela izanik, eta irudimena piska bat erabiliz, jokoa izurri beltzarekin erlazionatu dezakegu? Hau da, harrapatu behar zaituenak ikutuz gero kutsatu egiten zaitu, bera da gaitzaren eramale…
      Bueno, ez dakit urrutiegi joan naizen edo… baina beno, pentsarazi didazu eta buruari eragin arazteagatik besterik ez bada ere milesker berriz.

  • Eneko Bidegain 6:00 pm on 2012/07/12 Permalink | Reply
    Tags: P   

    pitrail 

    Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuak eta Orotariko Euskal Hiztegiak, “petral” hobesten dute, edo “pitrail” jartzen dute “petral” sarreran, nahiz eta ez den zentzu berean erabilia. “Petral” hitzaren lehen adiera da, “soineko bazterra”. Bigarrenik, “petrail” erraten zaie emazteek edo neskek bidean soinekoan metatu lohi zatiei. Hemen, hirugarrena aipatu nahi dugu, guztiz desberdina: “pitrail”. Eta honek erran nahi du “habe”.

    3. (B), pitrail (BN; Dv (BN), H (L, BN)), petiale (ph- S), peitheralia (det., H (S) Lh peithelari), puteralia (det., H (S) Lh putelari), pitral (BN-baig), pitrale (S; Foix ap. Lh), bitralia (det., S ap. Giese CasaS 11). Ref.: A (petral, pitrail); Lh (pitrail); Giese CasaS 11; Lrq (phetiale); Satr CEEN 1969, 210; Izeta BHizt2. Viga. “La gran viga transversal que soporta las vigas” Giese CasaS 11. Amorio soberatuak eginarazten du etan ez ikustea dena maliziaren biga o petrala (B, s. XVIII). BOEans 779 (v. tbn. en la misma pág. petral bat). Nolaz ikusten duzu aurhidiaren begian puska, eta ez aldiz pitrailla zihaurenian? AR 425. Inaisioineko pitral bat paraturik. HerVal 162. Pitral bat irozketan. Ib. 249. Edo nola erraiten duzu zure anaiari: utz nezazu zure begitik lasto baten idekitera, zuhaurek baduzularik pitrail bat zurian? SalabBN Mt 7, 4 (Echn zur-petral; v. tbn. Gazte 1960 (Noviembre), 4 (ap. DRA) zihauenin den phetialia). Gathez estekatzen dituzte pitrail lodi bati. Prop 1876-77, 51.

    Eta zati honetan ageri ez dena, “pitrail” pertsonentzat, bereziki gizonentzat, ere erabil daitekeela. Gizon pitraila gizon handi, lodi eta azkarrari erraten zaio. Luze eta mehea, “kankaila” edo “kankailua” den bezala, gizon handi eta zabala “gizon pitraila” da.

    “Eta kaskobeltz pitrail horri, gure zerri hiltzeko kanit-marrazarekin moztuko dizkiot… moztu beharrak!” (Daniel Landart, Xuri, gorriak eta…)

     

← Older posts

Newer posts →

c
Compose new post
j
Next post/Next comment
k
Previous post/Previous comment
r
Reply
e
Edit
o
Show/Hide comments
t
Go to top
l
Go to login
h
Show/Hide help
shift + esc
Cancel