Gaurko hitza

Updates from Maite Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 10:30 am on 2016/10/07 Permalink | Reply
  Tags: I ( 288 )   

  itzungi 

  da/du ad. Iraungi. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegia

  itzungi (V-gip-al; Lar, H), itzaungi (Lcc), itxungi (V-gip), izungi (G; Aq 1325). Ref.: A; Iz ArOñ (itzungi, itxungi, izungi); EAEL 261. Etim. Parece ser un cruce de iraungi con itzali.

  Apagar (sentidos prop. y fig.). “Argixa itxungi, itxungitten, itxunketan” Iz ArOñ. v. itzali (4), iraungi. Tr. Documentado en textos vizcaínos desde finales del s. XVIII; hay tbn. algunos ejs. guipuzcoanos en el s. XX. Itzungirik aragiaren su guztia. msOñ 218v. [Herejia onek] itxungi eta amettan dituz fede eta karidadia. Itz Berb I 33. Biotzeko asarre biziak itzungi dute. Zait Sof 178. Inpernu-suak nundik itzungi / euskaldunaren azkua? SMitx Aranz 103. Argi biur bedi, itzungi bedi. Or QA 165. Izetu ta itzungi [farolak]. Erkiag Arran 68. Aren adimen argi ta dirdaitsua itxungi egin zitekean. Zait Plat 19. Jakintza be itzungi (amatau) egingo da. Ker EMeza 93 (ap. DRA). v. tbn. A EY IV 76s. Itxungi: And AUzta 97. Erkiag BatB 11.

  itsungi. Apagar (el hambre). Bere gosea itsungi ondoren. M. Arrutza EG 1956 (1-2), 29. Sartuten neban pitxarra aboan eta itzungi egiten neban pitxarra. Or Tormes 19.

  Apagar(se), olvidar, relegar. Orduko idazleen izenak ez lirake beñere izungi bear. RIEV 1931, 639.

  Sinonimoak: ad. Bizk.

      [itzali]: itzali, amatatu Bizk., itxungi Bizk., iraungi jas., atseden zah., emendatu Gip. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (5000 eta Word Reference hiztegiak):

  es apagar(se), extinguir(se)
  fr (s’)éteindre
  en [sua] to extinguish, to put out
  port apagar, extinguir

  Nork itzungi du sua? 

  

  itzungi (Gaurko hitza, Public Domain)

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 10:15 pm on 2016/10/06 Permalink | Reply
  Tags: H ( 215 )   

  hormatzar 

  iz. Harresia.

  Orotariko Euskal Hiztegia

  hormatzar, ormazar (Lar). (Aum. de 2 horma). “Paredón” Lar. Bartzelonako kale S. Ramon de Call deritxonian ormatzar edo muralloe bat bota ebela. Ezale 1897, 181a. Atera nazazu gaztelu ontatik, ormatzar auek ber-bertan itto ez nazaten. Etxde AlosT 55. Antziñako ormatzarren azpitik ixuriz doazan ibaiak. Ibiñ Virgil 85. En DFrec hay 2 ejs. de (h)ormatzar.

  Sinonimoak: iz.

      [murrua]: harresi, murru, muraila zah.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. muralla; pared grande
  fr iz. mur, clôture, muraille, rempart
  en iz. [itxitura] wall; [hirietakoa] wall, rampart
  port iz. muralha

  Kurtsoreak markatzen duen erritmora hara eta hona. Klik-klak-klik-klak… altzairuzko habeak eraman eta hormigoiaz betetako karroekin batetik bestera, edonon eta edonola kalearen erdian hormatzarra jasotzen dute, lotsagabe, hiriko gidarien harridurarako. Kapataza begira dute garabiaren gainetik. [Klik-klak-klik-klak…, Xegun Altolagirre (Erein, 2001)]
  

  

  hormatzar (Gaurko hitza, Public Domain)

   
• 

  Maite 10:29 pm on 2016/10/05 Permalink | Reply
  Tags: I ( 288 )   

  irakasle 

  iz. Irakasten duena; irakaskuntzan diharduena. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  irakasle (G; H; -kh- SP, Dv, H), irakasla (V), erakasle (S; Lar, H). Ref.: A (irakasla); Lrq (erakatsle).

  Maestro, profesor; que enseña. Cf. Lar: “Doctorar, irakasletu”. v. irakaslari, irakastari, irakastaile. Tr. Documentado ya en Leiçarraga; hay testimonios, aunque escasos, de todos los dialectos, siendo especialmente frecuente en autores meridionales del s. XX. Al Norte se emplean tanto irakasle como erakasle. En la tradición meridional irakasle es mucho más frecuente que erakasle, que aparece sólo en unos pocos ejs. guipuzcoanos de los ss. XVIII y XIX, y en Lizarraga de Elcano. En DFrec hay 437 ejs. (uno septentrional) de irakasle y 29 (18 sept.) de erakasle.

  Sinonimoak: iz.

      [eskola-emailea]: erakusle, eskola-emaile Ipar., eskolatzaile Ipar., erakustun Naf., irakaslari g.e.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. profesor, -a; enseñante, docente; profe
  fr iz. enseignant, -e; professeur
  en iz. teacher; schoolteacher; [unibertsitatean] lecturer
  port iz. professor, -a; docente

  Zirriborro zehazgabe horien guztien artean, zehatz eta garden datorkit gogora irakasle baten oroitzapena. [Nerabearen biluzia, Xabier Mendiguren Elizegi (Elkar, 1999)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  irakasle (FlickrCC, Pablo)

   
• 

  Maite 11:37 pm on 2016/10/03 Permalink | Reply
  Tags: T ( 353 )   

  txori 

  iz. 1. Tamaina txikiko hegaztia. 2. Gorantz altxatzen den ile–multzo bildua. 3. (G eta Z) Lupua, buruko larruazaleko kistea. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Sinonimoak: iz.
  [txori] : 1. koskor 2. ile-begizta (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. pájaro (2) iz. tupé, copete (3) iz. lazo, cinta anudada de adorno
  fr iz. oiseau; passereau
  en iz. bird
  port iz. pássaro

  Une batez entzun zuen doinua, baina hala ere luze iraun zuen haren baitan, txori txiki bat balitz bezala dantzan.  [Airezko emakumeak, Felipe Juaristi (Erein, 2003)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  txori (Gaurko hitza, CC)

   
• 

  Maite 8:04 pm on 2016/10/02 Permalink | Reply
  Tags: N ( 60 )   

  nagi 

  1. izond. Lanerako edo zernahi ekintzatarako inolako gogorik izaten ez duena, alferra. 2. iz. Nagitasuna. Goizeko nagi goxoak ohean nindukala. 3. iz. eta izond. Eskuko laugarren hatza. • NAGIAK ATERA, BOTA. Gorputza mugitu gabe luze eduki ondoren (lo egin eta gero, bereziki) nagitasuna edo moteldura kentzeko gorputz-adarrak edo soilik besoak luzatzea, muskuluak tentsioan mantentzen diren bitartean.

  2. iz. ZOOL. Bradipodidoen familiako ugaztun edentatuen izen arrunta. 50-75 cm-ko luzera, ile luzea eta atzapar luze eta kurbatuak dituzte. Hego Amerikako oihanetako zuhaitzetan bizi dira eta oso mugimendu geldoak egiten dituzte. Bradypus generokoek hiru behatz dituzte eta nagi hiruhatz edo ai deritze. Choloepus generokoek berriz bi dituzte eta nagi hatzbiko edo unau deritze. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

      [nagitasuna]: alferkeria, alfertasun, baldankeria, lasaikeria, mandrainkeria, nagikeria, nagitasun, trapukeria, zabarkeria, laxokeria Ipar., totalkeria Ipar., alprojakeria Heg., nasaikeria Bizk., aroikeria zah., bagaitasun zah.

  nagi izond.

      [alferra]: alfer, erlamando, kalamanka, nagitsu, tantar, kartalazo Ipar., laxo Ipar., mandrain Ipar., aroi zah., flux Ipar. g.e.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) izond. vago, -a; perezoso, -a, holgazán, -ana; haragán, -ana (2) iz. vagancia; holgazanería, pereza (3) iz. (Zool.) perezoso (4) iz./izond. (dedo) anular
  fr (1) izond. fainéant, -e ; indolent, -e, paresseux, -euse (2) iz. (Zool.) paresseux (3) iz./izond. (doigt) annulaire
  en (1) izond. lazy, idle (2) iz. laziness, idleness (3) iz. (Zool.) sloth (4) iz./izond. ring finger
  port (1) (para el trabajo) preguiçoso m, -a; folgazão(ona), folgado(a) (2) folgança (3) (mamífero) preguiça (4) (dedo) anular

  Astin itzazue nagi zorritsu horiek! [Azkenaz beste, Anjel Lertxundi (Alberdania, 2005)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  nagi (Argazkia: Dabid Martinez, @dabidnet) [FlickrCC]

  • Ikusi “nagi” hitza Dabid Martinezen #27hizki27argazki blogean.

   
• 

  Maite 11:49 pm on 2016/10/01 Permalink | Reply
  Tags: S ( 160 )   

  saldukeria 

   iz. Leialtasuna zor diogun norbait edo zerbait saltzeko ekintza; traizioa. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegia

  saldukeria (G, L; H), salkeria (L, BN, S; H). Ref.: A; Lh (saldukeri, salkeri).

  Traición, deslealtad, perfidia. “Trahison. Okerka eta saldukeriaz (Izt)” H. “1.º (G; Arr), alevosía, traición. Saldukeriaz eta okerka, a traición y a tuertas; 2.º (G-to), hipocresía” A. Tr. Documentado en autores meridionales desde mediados del s. XIX. Emplean salkeri(a) Goenaga (Y 1934, 178) y, junto a saldukeria, Zinkunegi y Orixe. En DFrec hay 6 ejs. de saldukeria y 1 de salkeri. Gipuzkoako Diputazioa […] Españako tropa ugaritu bigartean, saldukeriaz luzaerazo naiean zebilkiolako oarturik, arrestatu izan zebala, bertako Batzar osoa Baionako ziudadelara. Izt C 394. Iskariotek isillik aldegin zuen bere saldukeriari buru ematera. Lard 441. Nere desleialkeria eta nere saldukeria. Arr May 46. Birtute oneek zaintzen dabezan torre-muruak, / iñoz ez dira saldukeriaz eskuratuak. AB AmaE 443. Saldukeria, eskargekeria. “La perfidia”. Zink Crit 1. Goiepaikaria berez zuzena da; bere bizpide luzean salkeririk etzaio ezagutzen. “No se le conoce una felonía”. Ib. 44. Aiako au saldukeri beltza zala esaten zun. Or SCruz 63. Kanpotik zuzentsu-itxura egiten duzue gizonen aurrean, barnean ordea saldukeriz ta tzarkeriz beteak zaudete. Ir YKBiz 402. Nola dezaket izkuta oinbeste saldukeri? “Tantas traiciones”. Or Poem 546. Iñork etzun salatu alare, euskaldunentzat gauza makurragorik ezpaitago iñor saldukeriz galtzea baiño. Etxde JJ 162. Oarkabean, edo pentsatu gabez, aukeratu du itsutasunaren bidea; ta au da ori: saldukeria, gizonak egin dezakean saldukeriarik galduena. Txill Let 86. Lapurreta estaltzeko, “conquista” izen ospetsua jarri zaio. Saldukeria parkatua izan oi da “Tratado” izenaz zuritua baldin badator. Vill Jaink 177.

  v. tbn. Itz Berb I 151. Ayerb EEs 1912, 178. Bertsol 13-12-1931, 75. Otx 182 (-keri). Erkiag BatB 195.

  (Con -zko, adnom.). Iruzurkeri ta saldukerizko sastegijok; inpernuko lezea baño txarraguok. Otx 27. Bestearekin asi nintzan ezkeroz, iguingarri zait musu bat […] ematea; […] maitasun agerkariok saldukerizkoak iduri baitzaizkit. Etxde JJ 165.

  Sinonimoak: iz.

      [traidorekeria]: traizio, alebosia Heg., etoikeria g.e., traidorekeria g.e.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. traición; delación, soplo
  fr iz. mouchardage, trahison
  en iz. treachery, betrayal; treason
  port

  Eta ni ez nintzen han partitze horri kontra egiteko, haren saldukeria doilorraz hari liskar egiteko!  [Harreman arriskutsuak, Choderlos de Laclos / Jon Muñoz (Ibaizabal, 1997)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

   
• 

  Maite 1:26 pm on 2016/09/30 Permalink | Reply
  Tags: I ( 288 )   

  itzultzaile 

  iz. Itzultzen duena, bereziki hizkuntza batetik beste batera itzultzen duena. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  itzultzaile (Dv), itxulitzaile (Lar).

  1. (El) que vuelca, da la vuelta. “Trasegador” Lar. “Galdatu ditut belhar ephaileak eta itzultzaileak” Dv. Atzo galdegina dut baratzearen lur itzultzailea. Etchebarne 118.

  2. (Dv > A). (El) que devuelve, restituye. “Ohoin hainitz, itzultzaile guti” Dv.

  3. (G-azp-goi-nav, BN-arb ap. Gte Erd 60), itzultzale. Traductor. Itzultzaile on andana bat. Mde Pr 245. 70 itzultzale omen zirelakotz. Zelaiberri Herr 18-12-1958, 4. Itzultzaleak ez du errua beure. Or in Gazt MusIx 50. Heineren olerkien itzultzaillea. Alzola Atalak 108. Nihaur izanez arteko itzultzale. Larre ArtzainE 298 (itzultzaile 287). Euskal itzultzaileak. MEIG VII 101. En DFrec hay 10 ejs. v. tbn. Berron Kijote 13.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. traductor, -a
  fr iz. traducteur, -trice
  en iz. translator
  port iz. tradutor(a)

  Hain trebakuntza handia behar du itzulpenak, zioen Feijóok, non esango bainuke aiseago aurki daitezkeela idazle onak jatorrizko hizkuntzan, itzultzaile onak baino. [Mentura dugun artean, Anjel Lertxundi (Alberdania, 2001)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  itzultzaile (Gaurko hitza, CC)