iz. Alemaniar jatorriko dantza, erritmo hirutarrekoa, lehen aldiak oso azentu gogorra izanik. Bikote-dantza da, pausatua eta etengabekobira-higiduraz dantzatzen dena; dantza horren doinua. Vienako balsak.(Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)
Orotariko Euskal Hiztegian
bals, balsatu, balseo. v. balts, 3 baltsatu, baltseo.
balts, bals, baltse. Vals; en gral., baile agarrado. Cf. Sor Gabon 50: Batek esaten du “Vals”. Jotzen dute. Gero “Habanera”, ta au bukatzian pasa-kallia juaz dijuaz. Zergatik zortziko, kontrapas, bolero, bals, kontradantzak, minue, rigodon, baile Ingles eta beste soñu askok konpas jakiñak dituzten bezala, aek diraden zati askotakoak eta konpas desberdiñak dituztenak. Izt C 218. Billeratako disimuluan / dauden soñu ta baltsiak, / animarentzat ka[l]tian dator / gorputzen gustora ibiltziak; / ondore txarra berekiñ dakar / toki gaiztora biltziak. Xe 321. Erdal erritik etorri zaigu / dantza jenero berria, / izan bear du, dirudienez / moskorren batek jarria. / Baltsa du izena eta / oso da nazkagarria. Urruz in Bertsol 248. Orai anztu balsak, / plazetako salsak. Yanzi 191. Dantza lotu edo baltsekoa ere jotzen ditek. TxGarm BordaB 62.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. vals [baile y música] fr iz. valse en iz. waltz port iz. valsa
Dembak bals konpas batzuk entzun zituen, eta neskatila irribarretsuen ahots ozenak. [Bederatzietatik bederatzietara, Leo Perutz / Anton Garikano (Alberdania-Elkar, 2003)] (Ereduzko Prosa Gaur)
bals (Gaurko hitza, CC)
VIENAR BALS TXIKIA
Vienan hamar neska gazte daude,
heriotzak negar egiten dueneko sorbalda bat
eta uso disekatuen baso bat.
Goizaren zati bat dago
antzigarraren museoan.
Mila leihoko areto bat dago.
Oi, oi, oi, oi!
Har ezazu bals hau ahoa itxita.
Bals hau, bals hau, bals hau
baiezkoa, heriotzazkoa eta koñakezkoa
bere isatsa itsasoan bustitzen duena.
Poeta New Yorken, Federico GarcÃa Lorca
euskaratzailea: Juan Luis Zabala
Erein, 2003
 iz. 1. Larruazalean sentitzen den erresumin-moduko sentsazioa, hatz egitera bultzatzen duena. 2. (hed.) Zerbaitek eragiten duen irrika edodesira. Lur berriak ikusteko azkurak bultzatuta. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)
Sinonimoak:Â iz.
    [hazgalea]: aznahi, hazgale, hatz Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
iz. ZOOL. Akaroen ordenako zenbaitaraknido parasitoren izen arrunta. Hausnarkarien, txakurren eta, batzuetan, gizakien larruazalean odola zurgatuz bizi diren milimetro gutxiko animaliak dira. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)
Orotariko Euskal Hiztegian
akai(n). v. 1 lakain.Â
1 lakain (L, BN), likain (-kh- H), akain (G, AN-gip-larr-ulz; Aq 336), akan (V-m), aken (V), akeen (V-m), akein (AN-araq; Aq 336), akai (G-goi), akien (G). Ref.: A (akaiñ, akan, aken, akeen, lakain); A Apend (akeñ); Lh; AEF 1955, 116; Iz IzG (akaiñ, artapo), To (artapua); Elexp berg (akain).
Etim. Cf. gasc. lagagno. v. DCECH s.v. legaña.
Garrapata. “Garrapata, cuando es pequeñita se llama akaiña, akeiña” Aq 336. “Garrapata mayor” A. “Tique” Lh. “Akaiñ, caparra de oveja (AN-gip-ulz)” Iz IzG. “Akaiñe, la caparra de campo, pequeña como la cabeza de un alfiler, que se pega al recoger helecho, etc. y penetra en la piel (AN-ulz)” Ib. (s.v. artapo). “Akaiñe, la caparra de campo (AN-larr)” Iz To (s.v. artapua). “Cierta garrapata. Beste bat izeten da flako-flakua ta aundixaua, xapala, xapala; ia aura aragixan barrura sartzen dok. Ari akaiñia. Akañia ezta potolotzen, beti flako eoten da” Elexp Berg. v. bakasta, lakats. Akaiñez eta artapoz josia ankartea. Or Eus 247. Akaiñen zimikoak dirala ta… Platero odola txirrian dariola doa. Amez Plat 37.
Sinonimoak:iz.
    [kaparra]: kapar, zigar, lakasta Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. (Zool.) garrapata, arañuelo, caparra, rezno fr iz. (Zool.) tique en iz. (Zool.) tick port iz. (Zool.) carrapato
Baina ardi zaharrak, zakurra aspaldidanik ezagutzen dutenak, atseginez egoten dira, akain asko izaten baitituzte. [Zakurra, zeure laguna, Gotzon Garate (Elkar, 2002)] (Ereduzko Prosa Gaur)
beharrezten, behar-ez-den, bearreztan (V ap. A Apend; Lar).
1.Inconveniencia, (lo) que es inconveniente o indebido. “Absurdo” Lar. “Disparate (V), bearreztan bat egin” A Apend. v. beharreztenkeria. Ez zaitezela mintza hekien aiñtziñean […] beldurrez solhasa segitzean, zerbait behar-ez-den itzur dakizun. He Gudu 147. Gazte zarrai ta eroriai iten diotenak mila bear-ez-ten (103). LE-Ir. Ardauok, ba, gogua bizkortu bai, baña batta milla bearreztan eta zorigaisto ekarri be badakijez egitten. Otx 111. Ohartzen da, zerbait behar ez den badabilala airean, baian ez daki nor akusa. Larz Iru 70.
Nola ekarri ordea hitzetara, gaindegian nik lizar hotsa atera ordu behorrek behetik egiten zuten irrintziak bihotzondoan eragiten zidan birbirrekoa! [Trapuan pupua, Patziku Perurena (Erein, 2001)] (Ereduzko Prosa Gaur)
1.Granuja, sinvergüenza. “Granuja, travieso. Granuja xamarra be bada ta…” Elexp Berg. Munduba onetan, granuja batzuk / len e badira izanak. EusJok 102. Lotsik gabia eta granuja. Tx B I 71. v. tbn. Uzt Noiz 87.
2. “En el habla de los de Arrate la acepción de este vocablo es la de un muchacho y no el peyorativo que le corresponde en castellano. Zure granujia bialdirazu, emon deixorazen sagar batzuk” Etxba Eib.
Reply