1. (G-azp-to, AN-gip-araq; Izt 30r), xalkor (AN-larr). Ref.: A; Inza RIEV 1928, 154; Iz To. “Corcovado” A. ” Xalkorra, decaÃdo, encorvado por los años (AN-larr)” Inza RIEV 1928, 154. Kantuz plazara gatoz danzari / gaur Tolosako gazteria / gidari artu degu Gonzalez / Zanpanzartar ongi egiña, / izatez txalkorra bada ere / jakinduriaz txit abilla. Izt Po 138. Aitona xalkor, zelaia-barna. “Por la vega adelante va el anciano corcovado”. Or Eus 227. Atzelaria bide luzego / egin ta, dabil zalkorra. “La yegua zaguera […] tiene el lomo arqueado”. Ib. 346. Ezkurreko [=’de Ezkurra’?] xalkorra baño geiago ez aiz azitzen. “Konkorra” (AN-larr). Inza NaEsZarr 408.
[Elorria] zuaitz kaxkarra da, biurria, txalkorra, zarpilla, […] ezertarako balio eztuana. Vill in Gand Elorri 9s. Giza-bizitza ere alakoxea omen da: txalkor, zarpil, arantzez josia, miña ta samiña alde guztietatik dariola. Ib. 10.
1da/du ad. Etzanda edo eserita dagoena zutitu. Altxa zaitez lehenbailehen. Ohetik altxatu. Eskutik hartu eta altxatu zuen. 2du ad. Jaso, goratu. Eskuak, begiak, burua altxatu. Aingura altxatu. Hirurehun kiloko harria altxatu du bizkarrera. 3da/du ad. Irud.Boza gero eta gehiago altxatuz ari zen. Bat-batean altxatu zen ekaitz izugarri bat. Haizea altxatu zen eta euria gelditu. Frantziako errepublikan nahasmendu handiak altxatu dira. Prezioak altxatu dituzte. 4da/du ad. Ipar. Oreaz mintzatuz, harrotu. Ogia altxatu. 5da ad. (kontra edo aurka-rekin). Matxinatu. Erregearen aurka altxatu ziren. Altxatuko dira jendeak jendeen kontra, erreinuak erreinuen kontra. 6du ad. Eraiki. Eliza eder bat altxatu zuten. 7du ad. Ipar. Hartu, jaso, bildu. Altxa ezazu esku ohea eta joan zaitez. Lur onean uzta txarra altxatu duenak hazia laster alda beza. Hil honetan gure herrian bizi direnen izen guztiak altxatuak izanen dira. Film zuzendariak ikusleen saria ere altxatu du. 8du ad. Ipar. eta Naf. Gorde, ezkutatu. Kutxan altxatua zegoen koroa. Bere gauzak ganberan altxatzen zituen. 9du ad. Ipar. Kendu, ebatsi. Maiteen nuena altxatu didate. 10du ad. Ipar. Hazi, hezi. Seme-alabak ongi altxatu. Jainkoaren beldurtasunean hazi eta altxatu ditu. (Hiztegi Batua)
en (1) du ad. to raise, to lift (2) du ad. [salneurria] to raise the price of, to put up the price of, to make more expensive, to increase (3) du ad. to put sth away, to keep, to collect; to organize (4) du ad. [haurrak] to bring up, to rear, to raise (5) da ad. to stand (up) (6) da ad. [garestitu] to rise in price, to increase in price (7) da ad. [matxinatu] to rebel
Testuinguruan
Hamaika Gara egitasmoak ekitaldi bat egin du Durangon, ‘Altxa!’ lelopean. [Jon O. Urain, berria.eus]
1 iz. Argi egiteko erabiltzen den argizarizko pieza, gehienetan zilindro formakoa, ardatzean metxa bat daukana. Ik. bildumen. Kandela bat piztu. Kandela-argitan. Kandela-argi ikarati baten gisa. Kandela bedeinkatuak. Erretzen ari den kandela zara, erretzen ari zarela dakizuna. 2 iz. (izotz eta kidekoen eskuinean). Nonbaitetik tantaka erortzen den ura izozten denean zintzilik gelditzen den izotz puska. Ik. burruntzi 3. Hotzaren hotzez ur jelatuzko izotz kandelak egin dira. 3 iz. Fis. Argi intentsitatearen unitatea. (Hiztegi Batua)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) iz. vela, cirio, bujÃa (2) iz. tipo de subasta en la que el tiempo para licitar está limitado por la duración de una vela (3) iz. (Fis.) [unitatea] candela friz. chandelle, bougie en iz. candle port iz. vela, cÃrio
ostarku. Etim. De ost- (< ortz- ) + arku, litm. ‘arco del cielo‘. (V-m-gip-al, G-azp-bet, AN-gip; Sarask, A Apend ), oztarku (V-m; Dv), ustarku (G-azp, V; Dv (V)), uztarku (V), usterku (V-gip), uzterku (V-gip), uzterpu (V; Añ (V)), uztrauku (V?; Añ (V; + us-)), ostraku (V-m), ostriku (V-ger-arr), oztriku (V-m), ostroko (V-m), ustruku (V-ple-arr-arrig-oroz), uztranpu (V). Ref.: A (ostarku, oztarku, ostraku, ostriku, oztriku, ustarku, ustrauku, ustruku, uztarku, uzterku, uzterpu, uztrauku); A Apend (ostroko, ustargi); Bähr ArcGp 398s; Iz UrrAnz , ArOñ; Elexp Berg. Arco iris. “Arco del cielo, ostarkua ” Sarask 19 (la lectura de la penúltima y antepenúltima letras no es segura). ” Eurixa ta euzkixa batera dienian ostarkua agertzen da ” Elexp Berg. v. ortzadar, ostadar, ostilika. Ustarkuba eguan jarlekubaren inguruban, kolore berdiskiaren antzekua. Ur Apoc (V) 4, 3 (Ker ostarku; Lç, Dv, BiblE or(t)zadar, He, TB (h)oltzadar, Ip ozadar, Ur (G) ostrellaka, Ol ostadar). Ez dakust iñon pozgarririk, / Ezpada zuregan Ama maitea, / Bakarrik zu zara ostarku. AB AmaE 382. Ostarku barri bat laster / Jaioko jaku, / Zeiñ izango dan egun obeen / Señalea. Ib. 130. Bekan-uleak dira ostarkuak / eta aren bien azpian / dagoz erreten zaldun gazteak / mitxeletak lez argian. Azc PB 122. Zeru illunaren azpian ostilika edo ostarku (arco iris) ederra ikusteban Txanogorrik. Ag Kr 184. Goizeko ustrukua, arrats euri, arrastiko ustrukua, biar etorri (V-arr). Ostarkuari begiratu ezkero, aginak usteldu egiten dira (V-arr-larr [sic]). […]. Ostarkua ikusi ezkero eun urtean eztago dilubiorik (V-m). A EY I 166. Odeiak lurgaiñean batu dagidazanean, ostarkua agertuko da odeietan. Ker Gen 9, 14 (Ol ostadar). v. tbn. EE 1880, 277 (oztarku).
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. (batez ere B) parte de la pierna desde la rodilla al tobillo; pantorrilla fr iz. jambe ; mollet en iz. part of a human leg, from the knee to the ankle port iz. pantorilha, batata da perna
Testuinguruan
Beste guztiak isilik eta gehienak urduri daude, sekula aitortuko ez luketen arren, esku izerdituak bernen aurka indartsu igurzten edo zigarroei atxiki urduriak emanez. [Burua txoriz beterik, Iñaki Irasizabal (Elkar, 2004)]
Reply