Gaurko hitza

Recent Updates Page 163 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 11:45 pm on 2019/03/02 Permalink | Reply
  Tags: M ( 290 )   

  matalaz 

  iz. Ipar. Lastaira. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  matalaz (Urt Gram 25, Arch VocGr, Gèze, Dv), matelaz (Ht VocGr 383), matelas (SP, Lar Sup), matalatz (B, BN-baig), mattalazo, matazal (G-nav). Ref.: Satr VocP (matalatz); Garbiz Lezo 102; Izeta BHizt2 (matalatz).

  Colchón. “Goatzeain matalatza ondatue dago” Izeta BHizt2. Ondarra (Bac 405) niega el uso en Bacaicoa de la var. matazal que trae Garbizu. Cf. JE Bur 189 matelas usado entre comillas, parece que como término no vasco. Zu guri zauntza / Matalazean, / Ban’ en’ etzauntza / Da lur hasean. O Po in Vin 103 (aparece en un cuadernillo impreso separadamente, con variantes respecto a los otros ejemplares). Matalaza gau guziez bazterrerat zuela uzten eta taularen gainean zela etzaten. Elsb JBBizia 50. Haurren ohe guziak matalaz bederarekin. HU Zez 165. Haur ttipien etzangian, mattalazoaren eta hartan gañen ezari oihalaren artia kasetaz forratzen deia. Eskual 24-4-1908, 4. Oheko matelaza, egur azal hezez egina. StPierre 24. Müble eta matalazak geletarik ganerrerat hüsten. Herr 21-3-1957, 3. Har-azu bizkarrean zure matalaza. P. Charritton Gazte Junio 1958 (ap. DRA). Dena lili gorrail, matalaz perde batean xixtatuak bezala. JEtchep 43. Erresorta sare bat zuena zumier deitua eta gainean matalaza. Larre ArtzainE 198.

  Sinonimoak: iz. Ipar.

      [lastaira]: lastaira, lastaki Ipar., koltxoi Heg., lastamarrega Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Ipar.) h. lastaira colchón
  fr iz. matelas
  en iz. mattress
  port iz. colchão

  Oraino luze luzea etzanik dagoela, besoak eta zangoak tiratu, hortzak tinkatu eta xutitzeko ordez berriz matalazaren gainera uzten du bere gorputza.  [Anbroxio, Eneko Bidegain, Elkar, 2002)] (Ereduzko Prosa Dinamikoa)

  

  matalaz (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 10:30 pm on 2019/03/01 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  baldrestu 

  da/du ad. baldrestu, baldres/baldrestu, baldresten. Baldres bihurtu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  baldrestu, baldrastu (V-m ap. A). “Norbaiti (geienez zartzarutz) gorputza astundu, baldrastu, saskartu edo zatartu, narrastu, pagotu dakionean, esaten da: urlia errime zarkuldu da, […] se le hace el cuerpo pesado, tosco, torpe o feo” A (s.v. zarkuldu).

  Sinonimoak: ad.

      [baldres bihurtu]: tartaildu (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es da/du ad. desaliñar(se), desgarbar(se), volverse desharrapado
  fr da/du ad. se laisser aller, flemmarder
  en da/du ad. to become shabby/untidy/slovenly; to make shabby/untidy/slovenly
  port da/du ad. desalinhar-se

  Adinak baldrestu du gure aitona. (Basque-English Dictionary, Gorka Aulestia)

  

  baldrestu (Argazkia: isakarakus, Pixabay)

   
• 

  Maite 11:19 pm on 2019/02/28 Permalink | Reply
  Tags: T ( 353 )   

  turrusta 

  iz. Zulo, iturri edo hodi batetik ateratzen den isurkari baten jario etengabea. Ik. zurrusta. Euri handien ondoan iturriko turrusta azkarragoa da. Negar turrustak. turrustan adb. Turrustaka. Mahai zuri luzea eta Nafarroako ardoa turrustan. turrustaz adb. Turrustaka. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  turrusta (BN, S, R; Arch VocGr, VocBN, Gèze, Dv, H (+ th-)), turrust (th- S; Hb ap. Lh). Ref.: A (turrusta); Lh (thurrust); Lrq /tur’us!ta/.

  Torrente, cascada (sentidos prop. y fig.); chorro. “Cataracte, chute abondante d’un liquide, de l’eau tombant d’une digue, du vin sortant d’une cuve, etc.” VocBN. “1. écoulement d’un liquide qui tombe de haut avec abondance et bruit. […] 2. au fig. il se dit pour abondance” H. “Chorro. Ebi andien ondoan ütürriko turrusta azkarrago düzü (S)” A. “Jet d’eau, chute d’eau” Lrq. v. burrusta, purrusta, zurrusta.

  Han edireiten dütü nigarren turrustak, zuñtzaz gai orok bere büria xahatzen eta garbitzen ahal beitü. Mst I 20, 6 (SP nigar xirripak, Ip nigarren üthürri, Leon nigarren ithurria). Eztü sinhesten ihur-ganik huntarzünik batere jiten dela: bena bai oro osoki Jinkuaganik, zuñeganik üthürbürü batetarik bezala turrustak jaisten beitira. Ib. 15, 3. Behar nikezü ene graziaren turrusta zureganat igorri. Mst III 42, 2 (Ip ene grazien turrusta). Andre ederrak zuen aita bat izaten: / gizon xotila, baita ere zuhurra, / idortu ezpeitzeion turrusta nigarra. “Il laissa le torrent couler”. Arch Fab 195. Gure bihotzak ontsa adelatürik badira, badakizügü zure grazien turrustak gütüra ixurtzera prest direla. Ip Hil 234. Horik ziren bi turrusta bethi handitzez zoatzanak, bata [graziak eta dohain berriak] Jinkoaganik Mariaganat jaisten, bestia [ohoriak] Mariaganik Jinkoa ganat igaiten. Ib. 34s. Bazuen boz bat ederra. […] haren orroa mendi-erreketako turrustaren pare! Sokorri Gazte (febrero) 1959, 1. Turrustatik heldu den arnoa, arnorik hoberena. Gatxitegi Laborantza 132. Sei minuta iraun du orronak […]. Karrikak turrusta eta uhausin eginak ziren, plazak dena lako edo aintzira. Herr 17-8-1967, 4. Lehen uhasteak, mendiaren barnetik etorri turrustarekin ereman zituen oro. Larre ArtzainE 40.

  + turruta. –Zer da harramantz hori? […] –Mendiko ur-turrusta da, Andresaroko arthaldeko marrakak (L). Orreaga 31 (S ur-turrusta; G ujola, AN-ulz uraren soñu). Bortua beti berdin menden gatik: etxolak, harrokak, arbolak, ur turrutak, belarra mehe… JEtchep 55.

  Sinonimoak: iz. Ipar.

      [zorrotada]: zorrotada, zurrusta, zirrista Ipar., txorro Heg., arrada g.e., txirri g.e., txirrio g.e (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (Ipar.) chorro (2) iz. (Ipar.) cascada, salto de agua
  fr (1) iz. (Ipar.) jet (2) iz. (Ipar.) cascade, chute d’eau
  en (1) iz. gush, spurt, spout, jet (2) iz. waterfall
  port (1) iz. (Ipar.) jato, jorro (2) iz. (Ipar.) cascata

  Errekara jaitsi, bertako turrusta edo ur-jauzi ezin ederragoa ikusi eta ehun metrora dago Elkorretako leizea. [Argia, 2015-05-31, 2463. zbk. | «Gartxoten arrastoari segika», Aitor Kaltzakorta] (Egungo Testuen Corpusa)

  

  turrusta (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 9:49 pm on 2019/02/27 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 315 )   

  zafraldi 

  iz. Jipoia, astinaldia. Jauna, zafraldi bat ona eman behar diezu ohoin tzar horiei. Zafraldi ederra harturik, herriko mugetara itzuliak ziren. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  zafraldi (L, B, BN, S; Dv), zafra-aldi. Ref.: A; Lh; Gte Erd 44; Izeta BHizt2.

  Paliza. “Paliza, zurra, flagelación. Zigor azkarra zafraldi baten emateko (B)” A. “Zurra, paliza” Izeta BHizt2. Napoleonek dio zafraldi bat ematen, / Moreau ere etsaitan hilik da egoten. Hb in BOEl 150. Bederen Porto-Novoz jabetzera igorri Dahomeitarrer eman zeieten zafra aldi bat ona. Prop 1890, 166. Bere gobernadorearen zafra-aldia jakindurik. Prop 1906, 74. Zaharoa altxatzen du Xalbadorri zafraldi baten emaiteko. Ox 55. Orreagako zelaietan zafraldi ederra eman zakotenean [Karlomaneri]. Zub 126. Jauna, zafraldi bat ona eman behar diozute ohoin tzar horieri. Barb Leg 70. Gazteizeko inguruetan zafraldi bat ederra harturik, herriko mugetarat itzuliak ziren […] Frantziako soldadoak. Zerb Azk 34. Izan dira […] zonbeit jo, kaska eta zafraldi. SoEg Herr 12-10-1967, 1. Ez duta heier esker ukana ere ene biziko zafraldirik haundiena, banpaka ezkilak jo nintuelarik lagun batekin? GH 1966, 365 (ap. DRA). Nonbaiteko fededunen zerbitzatzeko estakuruak ahatik, ari dio emaiten eskuarari zafraldi bat ona. Xa Odol 240. Ene denboran orroitzen niz zafraldi hartaz! Hura ba, bortitza zela, mimen zaharo batekin zangoak berotu zauzkitala! Etchebarne 24.

  Golpe de viento. Hango goxoa orduan […] atheko erauntsien zafraldiak bihotzminik gabe aditzen ginintuelarik! JE Bur 77s.

  Pegada. Urrikaldu zitzaion, eztitu bere zafraldiak [Atano III-k] eta utzi dohakabea hats handiaren hartzerat bederen. Etcheb GH 1973, 347.

  Sinonimoak: iz. Ipar.

      [astinaldia]: astinaldi, astindu, astinketa, jipoi, jipoialdi, mizpira-salda Ipar., panpaldi Ipar., pasada Heg., zanpaldi Ipar./Naf. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Ipar.) paliza, vapuleo, tunda, zurra; manta, somanta
  fr iz. frottée, rossée, volée
  en iz. beating, hiding
  port iz. (Ipar.) surra, sova

  Zafraldi ederra harturik herritik alde egin behar izan zuten. (Elhuyar hiztegia)
  

  

  zafraldi (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:29 pm on 2019/02/26 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  azkor 

  adj. Bizk. Bizia, bizkorra. Itsasoetan luzaro ibiliriko ontzi-agintari azkor, zintzo eta bizia. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: izond. Bizk.

      [bizkorra]: adimentsu, argi, azkar, bizkor, buruargi (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es adj. (B) brioso, -a, activo, -a, despierto, -a; inteligente
  fr adj. résolu, vigoureux, courageux, fougueux
  en adj. spirited, active, bright, sharp
  port adj. brioso(a), ativo(a), esperto(a)

  Ume azkorra, ume ibilkorra. Ayerb EEs 1916, 173. 

  

  azkor (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:54 pm on 2019/02/25 Permalink | Reply
  Tags: T ( 353 )   

  tinki 

  adb. Tinko, finki. Oro irriz, baina tinki atxikitzen bakoitzak berea. Elkarri tinki lotuak. Bihotza zeruan tinki. tinki-tinkia adb. Ipar. Tinko, estu-estu. Esku-zangoak tinki-tinkia burdin katez estekatuak. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: adb.
  

  [tinki] : finki, irmoki, irmo, gogor, gogorki, tinko, finkoki. Ant. loka, aske  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es adb. apretado, -a, apretadamente, oprimido, -a
  fr serré
  en cramped
  port apertado, -a;  oprimido, -a

  Tinki geunden leku txikia zen eta. (Elhuyar hiztegia)

  

  tinki (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 10:23 pm on 2019/02/24 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  antzatu 

  ad. antzatu, antza/antzatu, antzatzen du. Trebatu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  antzatu (SP, sin trad.).

  1. Cuidar, mimar. Oina soil ons’ anzatu. O Po in Vin 101. Zénbat mundukóiek, Kristorén gurutzearén etsáiek, […] antzatuzúzte emén edérki gorpútzak, egínes gústoak, naiz ofenditus Jangoikoa? LE Doc 238. Golosoak dabiltza triparen esklabo, nondik antzatuko duten geiago ta geiago. LE Urt 231 (Harriet traduce “par où ils inventeront toujours plus”).

  2. Manejar, usar. “Manejar, tratar con las manos” Lar. [Ezpata] hoberen hura zeren zokhoan dagoen, antzatu faltaz herdoilak jana, guztia khamustua kausi litekela. ES 102. Gauza bera erran diteke usaia faltaz eta antzatu gabez zokhorat aurthikiak bezala daduzkagun hitz hetaz ere. Ib. 102.

  3. “Cultivar (R)” A Apend. Hur tokietan, lür gaizki antzatietan, hala hala, alhor theiüzaletan, azi hanitx ereiñen da. Eskual 30-10-1908, 4. (Fig.). Zinez erran diteke gure Eskuara dela laudakizun: zeren egundaino batere antzatua izan eztelarikan, halarikan ere munduan diren etsairik borthitzenen kontra, mantenatu, eta mantenatzen baita. ES 190.

  4. antzetu (Lar). “Fortificar, dar vigor” Lar.

  5. (V-m (-au), Sal, R ap. A). Disponer, arreglar. “Arreglar, ordenar” A. “Antzau Markiña-aldean esaten da, gauzaak euren lekuratuaz, gela nai etxe bat iasean ipinteari. Mundaka-aldean taiutu esan oi dabe” A Ezale 1897, 141b. Argi ta garbi antzau ebazan beren aizteak eukazan zor-arturenak. A BGuzur 113. Ez baitagiuei egiten berze gaizarik, ezik, aparioak dreza araz, puntiualki ordu xakinetako, eta, estorbu sukalte lanen antzatako. Mdg 132.

  6. (S, R ap. A). “Condimentar. […] Eltxanoa antzatu duna? (R), ¿has condimentado el puchero?” A, que incluye en este acepción el ej. del Urteco de Lizarraga de Elcano citado arriba.

  7. “Se rendre habile” H.

  Sinonimoak: ad. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [erabili]: zah.erabili, ibili, maneiatu, baliatu Ipar., enplegatu g.e., usatu g.e.
  [zaindu]: zah.begia eduki, begiak eduki, guardiatu, zaindu, artatu Ipar., begia atxiki Ipar., jagon Bizk., geinatu Zub., errekaitatu Ipar. zah.
  [trebatu]: abildu, hartarakotu, trebatu, agudotu Ipar., hartakotu Heg.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) du ad. preparar(se), adiestrar(se) (2) du ad. cuidar, cultivar
  fr (1) entraîner (2) se cultiver
  en (1) prepare, get trained (2) cultivate
  port (1) du ad. preparar-se, treinar-se, adestrar-se (2) cultivar

  Izpiritua antzatu du. #gaurkohitza
  

  

  antzatu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)